عفونت مثانه، که در اصطلاح پزشکی به آن سیستیت (Cystitis) نیز گفته می‌شود، یکی از شایع‌ترین انواع عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI) است که به‌ویژه در میان خانم‌ها شیوع بالایی دارد. این عارضه می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. اما نگران نباشید! با آگاهی از علائم، دلایل و روش‌های درمانی و پیشگیری، می‌توانید به خوبی آن را مدیریت کنید. در این مقاله جامع از وی مام، قصد داریم به طور کامل به این موضوع بپردازیم و اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار دهیم تا با دیدی بازتر با این مشکل مواجه شوید.

عفونت مثانه یا سیستیت چیست؟

برای درک بهتر عفونت مثانه، ابتدا باید کمی با ساختار دستگاه ادراری آشنا شویم. دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، حالب‌ها (لوله‌هایی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند)، مثانه (کیسه‌ای عضلانی که ادرار را ذخیره می‌کند) و مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن هدایت می‌کند) است. سیستیت به التهاب و عفونت دیواره مثانه گفته می‌شود که معمولاً در اثر ورود و تکثیر باکتری‌ها در این عضو ایجاد می‌شود. اگرچه سایر بخش‌های دستگاه ادراری نیز می‌توانند دچار عفونت شوند (مانند عفونت کلیه یا پیلونفریت)، اما عفونت مثانه شایع‌ترین نوع آن است.

چرا عفونت مثانه در زنان شایع‌تر است؟

شاید برایتان سوال باشد که چرا خانم‌ها بیشتر از آقایان دچار عفونت مثانه می‌شوند. دلایل آناتومیکی متعددی برای این موضوع وجود دارد:

• کوتاه‌تر بودن مجرای ادرار در زنان: مجرای ادرار در خانم‌ها به طور قابل توجهی کوتاه‌تر از آقایان است (حدود ۴ سانتی‌متر در مقابل حدود ۲۰ سانتی‌متر). این کوتاهی مسیر، به باکتری‌ها اجازه می‌دهد تا راحت‌تر و سریع‌تر خود را به مثانه برسانند.

• نزدیکی مجرای ادرار به مقعد و واژن: در خانم‌ها، دهانه مجرای ادرار به مقعد (که منبع اصلی باکتری‌هایی مانند اشرشیاکلی است) و واژن بسیار نزدیک است. این نزدیکی، انتقال باکتری‌ها از این نواحی به مجرای ادرار را تسهیل می‌کند.

• تغییرات هورمونی: نوسانات هورمونی در طول چرخه قاعدگی، بارداری و یائسگی می‌تواند بر محیط واژن و دستگاه ادراری تأثیر گذاشته و خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد. برای مثال، کاهش استروژن در دوران یائسگی می‌تواند منجر به نازک شدن دیواره مجرای ادرار و واژن و تغییر در فلور باکتریایی طبیعی شود که این امر مقاومت در برابر عفونت را کاهش می‌دهد.

• فعالیت جنسی: فعالیت جنسی می‌تواند باکتری‌ها را به سمت مجرای ادرار حرکت دهد. به همین دلیل، گاهی از عفونت مثانه مرتبط با فعالیت جنسی با عنوان “سیستیت ماه عسل” یاد می‌شود، هرچند این مشکل می‌تواند در هر زمانی رخ دهد.

• استفاده از برخی روش‌های پیشگیری از بارداری: استفاده از دیافراگم یا اسپرم‌کش‌ها می‌تواند فلور طبیعی واژن را تغییر داده و رشد باکتری‌های مضر را تسهیل کند.

علائم عفونت مثانه در زنان

علائم عفونت مثانه می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و معمولاً به طور ناگهانی ظاهر می‌شود. شناخت این علائم به شما کمک می‌کند تا در صورت بروز، سریع‌تر به پزشک مراجعه کرده و درمان مناسب را دریافت کنید.
مهم‌ترین و شایع‌ترین علائم عفونت مثانه در زنان عبارتند از:

• سوزش ادرار (Dysuria): احساس درد، سوزش یا ناراحتی هنگام ادرار کردن. این یکی از مشخص‌ترین نشانه‌های سیستیت است.

• تکرر ادرار (Frequency): نیاز مکرر و فوری به دفع ادرار، حتی زمانی که مثانه تقریباً خالی است. ممکن است هر بار مقدار کمی ادرار دفع شود.

• احساس فوریت در ادرار کردن (Urgency): احساس ناگهانی و شدید برای ادرار کردن که کنترل آن دشوار است.

• درد یا فشار در ناحیه زیر شکم یا لگن: معمولاً در قسمت پایینی شکم، بالای استخوان شرمگاهی، احساس می‌شود.

• ادرار کدر، تیره یا بدبو: تغییر در ظاهر و بوی ادرار می‌تواند نشانه‌ای از وجود باکتری یا چرک باشد.

• وجود خون در ادرار (هماچوری): ادرار ممکن است به رنگ صورتی، قرمز یا قهوه‌ای (شبیه نوشابه) درآید. این علامت همیشه نشان‌دهنده یک مشکل جدی نیست، اما نیاز به بررسی پزشکی دارد.

• احساس عدم تخلیه کامل مثانه: حتی پس از ادرار کردن، ممکن است احساس کنید مثانه‌تان کاملاً خالی نشده است.

علائم کمتر شایع یا نشان‌دهنده عفونت شدیدتر

در برخی موارد، به خصوص اگر عفونت شدید باشد یا به سمت کلیه‌ها گسترش یابد (پیلونفریت)، ممکن است علائم دیگری نیز مشاهده شوند:

• تب و لرز

• درد در پهلوها یا کمر (در ناحیه کلیه‌ها)

• تهوع و استفراغ

• احساس ناخوشی عمومی و خستگی

اگر علاوه بر علائم معمول سیستیت، دچار تب، درد پهلو، تهوع یا استفراغ شدید، بسیار مهم است که فوراً به پزشک مراجعه کنید، زیرا این علائم می‌توانند نشان‌دهنده گسترش عفونت به کلیه‌ها باشند که یک وضعیت جدی‌تر است و نیاز به درمان فوری دارد.

علت عفونت مثانه در زنان

همانطور که اشاره شد، علت اصلی عفونت مثانه در بیشتر موارد، ورود باکتری‌ها به دستگاه ادراری و تکثیر آن‌ها در مثانه است. این باکتری‌ها معمولاً از پوست اطراف مقعد و واژن وارد مجرای ادرار شده و به سمت بالا حرکت می‌کنند.

نقش باکتری‌ها، به‌ویژه اشرشیاکلی (E. coli)

بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد موارد عفونت مثانه توسط باکتری اشرشیاکلی (Escherichia coli یا E. coli) ایجاد می‌شود. این باکتری به طور طبیعی در روده بزرگ انسان زندگی می‌کند و معمولاً بی‌ضرر است، اما اگر وارد دستگاه ادراری شود، می‌تواند باعث عفونت شود.
سایر باکتری‌هایی که می‌توانند باعث سیستیت شوند، هرچند با شیوع کمتر، عبارتند از:

• استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس (Staphylococcus saprophyticus)، به‌ویژه در زنان جوان و فعال از نظر جنسی.

• گونه‌های کلبسیلا (Klebsiella species).

• گونه‌های پروتئوس (Proteus species).

• گونه‌های انتروکوک (Enterococcus species).

چگونه باکتری‌ها وارد مثانه می‌شوند؟

باکتری‌ها می‌توانند از طرق مختلفی به مثانه راه پیدا کنند:

• بهداشت نامناسب: پاک کردن ناحیه تناسلی از عقب به جلو پس از اجابت مزاج می‌تواند باکتری‌های مقعدی را به سمت مجرای ادرار منتقل کند.

• فعالیت جنسی: حین رابطه جنسی، باکتری‌ها می‌توانند از ناحیه تناسلی و مقعد به سمت دهانه مجرای ادرار رانده شوند.

• استفاده از سوند ادراری: سوندها (کاتترها) که برای تخلیه ادرار در برخی شرایط پزشکی استفاده می‌شوند، می‌توانند مسیری برای ورود باکتری‌ها به مثانه ایجاد کنند.

• تخلیه ناقص مثانه: اگر مثانه به طور کامل خالی نشود (مثلاً به دلیل برخی بیماری‌ها یا نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی)، ادرار باقی‌مانده می‌تواند محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم کند.

• انسداد در مسیر ادراری: سنگ کلیه یا سایر ناهنجاری‌های ساختاری در دستگاه ادراری می‌توانند جریان طبیعی ادرار را مختل کرده و خطر عفونت را افزایش دهند.

در موارد نادر، سیستیت ممکن است علت غیرعفونی داشته باشد، مانند سیستیت بینابینی (سندرم مثانه دردناک)، سیستیت ناشی از داروها (مثلاً برخی داروهای شیمی‌درمانی)، سیستیت پرتویی (ناشی از پرتودرمانی در ناحیه لگن) یا سیستیت ناشی از مواد شیمیایی (مانند حساسیت به برخی محصولات بهداشتی زنانه یا اسپرم‌کش‌ها). اما تمرکز این مقاله بر سیستیت باکتریایی است که شایع‌ترین نوع آن محسوب می‌شود.

عوامل خطر عفونت مثانه در زنان

همانطور که پیشتر اشاره شد، زن بودن به خودی خود یک عامل خطر مهم برای عفونت مثانه است. اما عوامل دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند احتمال ابتلا به این عارضه را در خانم‌ها افزایش دهند. شناخت این عوامل به شما کمک می‌کند تا با اصلاح برخی عادات یا مدیریت شرایط خاص، خطر را کاهش دهید.

عوامل آناتومیکی و فیزیولوژیکی

• کوتاهی مجرای ادرار و نزدیکی به مقعد: این عامل اصلی، که قبلاً توضیح داده شد، زنان را به طور کلی مستعدتر می‌کند.

• بارداری: در دوران بارداری، تغییرات هورمونی و فشار رحم بر مثانه می‌تواند تخلیه کامل ادرار را دشوارتر کرده و جریان ادرار را کند نماید. این شرایط، خطر عفونت ادراری در بارداری را افزایش می‌دهد.

• یائسگی: کاهش سطح استروژن پس از یائسگی منجر به تغییراتی در پوشش مجرای ادرار و واژن می‌شود (آتروفی واژن). این تغییرات شامل نازک شدن بافت‌ها و کاهش اسیدیته طبیعی واژن است که می‌تواند رشد باکتری‌های مفید را کاهش داده و رشد باکتری‌های بیماری‌زا را تسهیل کند، در نتیجه خطر عفونت مثانه در یائسگی را بالا می‌برد.

• ناهنجاری‌های ساختاری دستگاه ادراری: وجود هرگونه مشکل ساختاری مانند تنگی مجرای ادرار، افتادگی مثانه (سیستوسل) یا وجود سنگ در دستگاه ادراری می‌تواند تخلیه ادرار را مختل کرده و زمینه را برای عفونت فراهم کند.

عوامل رفتاری و سبک زندگی

• فعالیت جنسی: به خصوص شروع فعالیت جنسی یا تغییر شریک جنسی جدید. همچنین، برخی انواع فعالیت جنسی ممکن است خطر را بیشتر کنند.

• استفاده از برخی روش‌های پیشگیری از بارداری: دیافراگم‌ها، کلاهک‌های دهانه رحم و اسپرم‌کش‌ها می‌توانند تعادل باکتریایی طبیعی واژن را برهم زده و خطر عفونت مثانه را افزایش دهند.

• نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی: این کار به باکتری‌ها فرصت بیشتری برای تکثیر در مثانه می‌دهد.

• عدم نوشیدن مایعات کافی: کم آبی بدن باعث می‌شود ادرار غلیظ‌تر شده و باکتری‌ها کمتر از دستگاه ادراری شسته شوند.

• نحوه پاک کردن پس از اجابت مزاج: پاک کردن از عقب به جلو می‌تواند باکتری‌های مدفوع را به مجرای ادرار منتقل کند. روش صحیح، پاک کردن از جلو به عقب است.

• استفاده از محصولات بهداشتی تحریک‌کننده: برخی صابون‌ها، دوش‌های واژینال، پودرها یا اسپری‌های بهداشتی زنانه می‌توانند ناحیه تناسلی و مجرای ادرار را تحریک کرده و آن را مستعد عفونت کنند.

عوامل پزشکی و سلامتی

• دیابت: افراد مبتلا به دیابت، به خصوص اگر قند خونشان به خوبی کنترل نشود، بیشتر در معرض خطر عفونت‌ها، از جمله عفونت مثانه، قرار دارند. قند بالا در ادرار می‌تواند محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم کند و همچنین دیابت می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی را تضعیف نماید.

• ضعف سیستم ایمنی: هر شرایطی که سیستم ایمنی را تضعیف کند (مانند HIV/AIDS یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی پس از پیوند عضو یا برای بیماری‌های خودایمنی) می‌تواند خطر عفونت را افزایش دهد.

• استفاده از سوند ادراری: به خصوص سوندهای طولانی‌مدت.

• سابقه عفونت‌های ادراری مکرر: زنانی که قبلاً دچار عفونت ادراری شده‌اند، بیشتر در معرض خطر ابتلای مجدد هستند.

• جراحی اخیر در دستگاه ادراری یا لگن.

آگاهی از این عوامل خطر به شما و پزشکتان کمک می‌کند تا استراتژی‌های پیشگیرانه مناسبی را اتخاذ کنید.

تشخیص عفونت مثانه

اگر علائم عفونت مثانه را تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و دریافت درمان مناسب مهم است. پزشک معمولاً با پرسیدن سوالاتی در مورد علائم، سابقه پزشکی و انجام برخی آزمایش‌ها، عفونت را تشخیص می‌دهد.

معاینه بالینی و شرح حال

پزشک ابتدا در مورد علائم شما سوال خواهد کرد، مانند:

• چه زمانی علائم شروع شده‌اند؟

• شدت علائم چقدر است؟

• آیا تب یا درد پهلو دارید؟

• آیا سابقه عفونت ادراری دارید؟

• آیا باردار هستید یا بیماری زمینه‌ای دیگری دارید؟

• از چه روش پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنید؟

همچنین ممکن است معاینه فیزیکی مختصری انجام شود، هرچند اغلب برای تشخیص سیستیت ساده ضروری نیست.

آزمایش ادرار (تجزیه ادرار یا Urinalysis)

این آزمایش اولین و مهم‌ترین قدم در تشخیص عفونت مثانه است. شما نمونه‌ای از ادرار خود را (ترجیحاً نمونه وسط ادرار یا midstream urine) در یک ظرف استریل جمع‌آوری می‌کنید. این نمونه سپس در آزمایشگاه یا گاهی اوقات با استفاده از نوارهای تشخیصی سریع (dipstick) در مطب پزشک بررسی می‌شود.
در آزمایش تجزیه ادرار، موارد زیر بررسی می‌شوند:

• ظاهر ادرار: کدر بودن ادرار می‌تواند نشانه‌ای از عفونت باشد.

• وجود گلبول‌های سفید (لکوسیت‌ها): افزایش تعداد گلبول‌های سفید نشان‌دهنده التهاب و مبارزه بدن با عفونت است.

• وجود نیتریت: بسیاری از باکتری‌های عامل عفونت ادراری، نیترات موجود در ادرار را به نیتریت تبدیل می‌کنند. مثبت بودن نیتریت قویاً مطرح‌کننده عفونت باکتریایی است.

• وجود گلبول‌های قرمز (خون): همانطور که گفته شد، خون در ادرار (هماچوری) می‌تواند یکی از علائم سیستیت باشد.

• وجود باکتری: گاهی اوقات باکتری‌ها مستقیماً زیر میکروسکوپ دیده می‌شوند.

کشت ادرار (Urine Culture)

اگرچه آزمایش تجزیه ادرار اغلب برای شروع درمان کافی است، اما در برخی موارد، پزشک ممکن است درخواست کشت ادرار نیز بدهد. این آزمایش به شناسایی نوع دقیق باکتری عامل عفونت و همچنین تعیین اینکه کدام آنتی‌بیوتیک‌ها بر روی آن باکتری مؤثرتر هستند (تست حساسیت آنتی‌بیوتیکی یا آنتی‌بیوگرام) کمک می‌کند.
کشت ادرار به ویژه در موارد زیر توصیه می‌شود:

• عفونت‌های مکرر مثانه.

• شک به عفونت پیچیده (مانند عفونت در افراد دیابتی، باردار یا دارای مشکلات ساختاری دستگاه ادراری).

• عدم پاسخ به درمان اولیه با آنتی‌بیوتیک.

• شک به پیلونفریت (عفونت کلیه).

نتیجه کشت ادرار معمولاً ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول می‌کشد.

سایر آزمایش‌ها (در صورت لزوم)

در موارد عفونت‌های مکرر یا پیچیده، یا اگر علت دیگری برای علائم مشکوک باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای بررسی ساختار و عملکرد دستگاه ادراری توصیه کند، مانند:

• سونوگرافی کلیه‌ها و مثانه: برای بررسی هرگونه ناهنجاری ساختاری، سنگ یا انسداد.

• سیستوسکوپی: در این روش، یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین (سیستوسکوپ) از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود تا پزشک بتواند داخل مثانه را مشاهده کند. این آزمایش معمولاً توسط متخصص اورولوژی انجام می‌شود و برای بررسی علل زمینه‌ای عفونت‌های مکرر یا سایر مشکلات مثانه کاربرد دارد.

• سی‌تی‌اسکن یا MRI: در موارد نادر و پیچیده برای بررسی دقیق‌تر دستگاه ادراری.

تشخیص صحیح، کلید درمان مؤثر عفونت مثانه است. بنابراین، در صورت مشاهده علائم، از خوددرمانی پرهیز کرده و حتماً با پزشک مشورت کنید.

درمان عفونت مثانه در زنان

درمان اصلی عفونت مثانه باکتریایی استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها است. هدف از درمان، از بین بردن باکتری‌های عامل عفونت، تسکین علائم و جلوگیری از عوارض احتمالی مانند گسترش عفونت به کلیه‌ها است.

درمان آنتی‌بیوتیکی

پزشک بر اساس شدت علائم، سابقه پزشکی شما، نتایج آزمایش ادرار و الگوهای مقاومت باکتریایی رایج در منطقه، آنتی‌بیوتیک مناسب را تجویز خواهد کرد.

• برای عفونت مثانه ساده (بدون عارضه): معمولاً یک دوره کوتاه آنتی‌بیوتیک خوراکی (اغلب ۳ تا ۷ روز) کافی است. برخی از آنتی‌بیوتیک‌های رایج عبارتند از:

  • تری‌متوپریم/سولفامتوکسازول (کوتریموکسازول)

  • نیتروفورانتوئین

  • فسفومایسین (اغلب به صورت تک دوز تجویز می‌شود)

  • سیپروفلوکساسین یا سایر فلوروکینولون‌ها (این دسته از آنتی‌بیوتیک‌ها به دلیل عوارض جانبی احتمالی، معمولاً به عنوان خط اول درمان برای سیستیت ساده توصیه نمی‌شوند، مگر اینکه سایر گزینه‌ها مناسب نباشند).

  • سفالوسپورین‌ها مانند سفالکسین.

• برای عفونت مثانه پیچیده یا مکرر: ممکن است دوره طولانی‌تری از آنتی‌بیوتیک یا آنتی‌بیوتیک‌های وریدی (در موارد شدید یا عفونت کلیه) نیاز باشد. انتخاب آنتی‌بیوتیک در این موارد اغلب بر اساس نتیجه کشت ادرار و تست حساسیت آنتی‌بیوتیکی صورت می‌گیرد.

• برای عفونت مثانه در بارداری: انتخاب آنتی‌بیوتیک باید با دقت انجام شود تا برای جنین بی‌خطر باشد. برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند نیتروفورانتوئین (در سه ماهه اول و نزدیک به زایمان با احتیاط)، آموکسی‌سیلین و سفالوسپورین‌ها معمولاً در بارداری ایمن تلقی می‌شوند.

نکته بسیار مهم: حتماً دوره کامل آنتی‌بیوتیک تجویز شده توسط پزشک را مصرف کنید، حتی اگر علائم شما پس از چند روز بهبود یافت. قطع زودهنگام درمان می‌تواند منجر به بازگشت عفونت یا ایجاد مقاومت باکتریایی شود.

تسکین علائم

علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها، پزشک ممکن است اقداماتی را برای تسکین علائم آزاردهنده عفونت مثانه توصیه کند:

• داروهای مسکن: داروهایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن می‌توانند به کاهش درد و تب کمک کنند.

• فنازوپیریدین: این دارو یک مسکن ادراری است که می‌تواند به سرعت سوزش، درد و فوریت ادرار را تسکین دهد. این دارو ادرار را به رنگ نارنجی یا قرمز در می‌آورد که طبیعی است. فنازوپیریدین عفونت را درمان نمی‌کند و معمولاً فقط برای یکی دو روز اول همراه با آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.

• نوشیدن مایعات فراوان: نوشیدن آب زیاد به رقیق شدن ادرار و دفع باکتری‌ها از مثانه کمک می‌کند.

• استفاده از پد گرم‌کننده: قرار دادن یک پد گرم‌کننده یا کیسه آب گرم روی زیر شکم می‌تواند به تسکین درد و ناراحتی کمک کند.

• اجتناب از مواد تحریک‌کننده: از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار (قهوه، چای، نوشابه)، الکل و غذاهای تند که می‌توانند مثانه را تحریک کنند، خودداری کنید تا زمانی که علائم بهبود یابند.

پس از شروع درمان، علائم عفونت مثانه معمولاً طی ۱ تا ۳ روز به طور قابل توجهی بهبود می‌یابند. اگر علائم شما پس از چند روز درمان بهبود نیافت یا بدتر شد، حتماً مجدداً به پزشک مراجعه کنید.

درمان خانگی عفونت مثانه و مراقبت‌های شخصی

در کنار درمان‌های پزشکی که توسط پزشک تجویز می‌شود، برخی اقدامات خانگی و مراقبت‌های شخصی نیز می‌توانند به تسکین علائم عفونت مثانه و تسریع روند بهبودی کمک کنند. همچنین، این راهکارها می‌توانند در پیشگیری از عفونت‌های بعدی نیز مؤثر باشند.

نقش مایعات و آب‌رسانی

نوشیدن آب فراوان یکی از مهم‌ترین و ساده‌ترین کارهایی است که می‌توانید انجام دهید. آب به رقیق شدن ادرار کمک می‌کند، که این امر باعث کاهش سوزش هنگام ادرار می‌شود. همچنین، افزایش حجم ادرار به شستشو و دفع باکتری‌ها از مثانه و مجرای ادرار کمک می‌کند. سعی کنید روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید، مگر اینکه پزشک به دلیل شرایط پزشکی خاص، شما را از این کار منع کرده باشد.

آب کرنبری یا زغال اخته برای عفونت مثانه

احتمالاً در مورد تأثیر آب کرنبری (Cranberry) یا زغال اخته در پیشگیری و درمان عفونت ادراری شنیده‌اید. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیبات موجود در کرنبری (به نام پروآنتوسیانیدین‌ها) می‌توانند از چسبیدن باکتری اشرشیاکلی به دیواره مثانه جلوگیری کنند.

• برای پیشگیری: مصرف منظم آب کرنبری (ترجیحاً نوع خالص و بدون شکر اضافه شده) یا مکمل‌های کرنبری ممکن است در برخی زنان، به خصوص آنهایی که دچار عفونت‌های مکرر می‌شوند، به کاهش دفعات عفونت کمک کند.

• برای درمان: کرنبری به تنهایی نمی‌تواند جایگزین درمان آنتی‌بیوتیکی برای یک عفونت فعال شود. اما ممکن است به عنوان یک درمان کمکی در کنار آنتی‌بیوتیک‌ها مفید باشد.
  اگر قصد استفاده از محصولات کرنبری را دارید، با پزشک خود مشورت کنید، به خصوص اگر داروهای دیگری مصرف می‌کنید (مانند وارفارین) یا سابقه سنگ کلیه دارید. لازم به ذکر است که شواهد علمی در مورد اثربخشی قطعی کرنبری هنوز کامل نیست و نتایج مطالعات متفاوت بوده‌اند.

سایر اقدامات خودمراقبتی

• ادرار کردن مکرر و کامل: هر زمان که احساس نیاز به ادرار کردید، به دستشویی بروید و سعی کنید مثانه خود را کاملاً خالی کنید. نگه داشتن ادرار می‌تواند به باکتری‌ها فرصت رشد بدهد.

• ادرار کردن پس از رابطه جنسی: این کار به دفع باکتری‌هایی که ممکن است در طول رابطه جنسی وارد مجرای ادرار شده باشند، کمک می‌کند.

• استفاده از گرما: قرار دادن یک پد گرم‌کننده یا بطری آب گرم (پیچیده شده در حوله) روی زیر شکم یا بین پاها می‌تواند به کاهش درد و فشار ناشی از عفونت مثانه کمک کند.

• اجتناب از مواد تحریک‌کننده مثانه: همانطور که قبلاً ذکر شد، از مصرف قهوه، چای، نوشابه‌های گازدار، الکل، آب مرکبات و غذاهای تند تا زمان بهبودی علائم خودداری کنید، زیرا این مواد می‌توانند مثانه را تحریک کرده و علائم را تشدید کنند.

• پوشیدن لباس‌های گشاد و نخی: لباس‌های زیر تنگ و ساخته شده از الیاف مصنوعی می‌توانند رطوبت را در ناحیه تناسلی نگه داشته و محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم کنند. لباس‌های زیر نخی و گشاد به خشک و خنک نگه داشتن این ناحیه کمک می‌کنند.

• رعایت بهداشت صحیح: ناحیه تناسلی را تمیز و خشک نگه دارید. پس از اجابت مزاج، همیشه از جلو به عقب خود را پاک کنید. از دوش واژینال و محصولات بهداشتی زنانه معطر یا تحریک‌کننده (مانند اسپری‌ها یا پودرها) خودداری کنید، زیرا می‌توانند تعادل طبیعی باکتری‌ها را برهم زده و باعث تحریک شوند.

توجه: مهم است به یاد داشته باشید که درمان‌های خانگی نمی‌توانند جایگزین درمان پزشکی، به خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها، برای یک عفونت مثانه فعال شوند. این اقدامات بیشتر جنبه حمایتی و پیشگیرانه دارند. اگر علائم عفونت دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. لازم به ذکر است که برخی از این روش‌های خانگی ممکن است بر اساس تجربیات فردی باشند و تحقیقات علمی گسترده‌ای برای اثبات قطعی اثربخشی همه آن‌ها وجود ندارد.

پیشگیری از عفونت مثانه در زنان

“پیشگیری بهتر از درمان است.” این جمله معروف در مورد عفونت مثانه نیز کاملاً صدق می‌کند. با رعایت برخی نکات ساده در زندگی روزمره، می‌توانید به طور قابل توجهی خطر ابتلا به این عارضه آزاردهنده را کاهش دهید.

نکات کلیدی برای پیشگیری

• نوشیدن مایعات فراوان، به خصوص آب: این کار به رقیق شدن ادرار و شستشوی منظم باکتری‌ها از دستگاه ادراری کمک می‌کند. هدف‌تان نوشیدن ۶ تا ۸ لیوان آب در روز باشد.

• ادرار کردن مکرر و کامل: هر زمان احساس نیاز به ادرار کردید، به دستشویی بروید و سعی کنید مثانه خود را کاملاً خالی کنید. ادرار را برای مدت طولانی نگه ندارید.

• ادرار کردن بلافاصله پس از رابطه جنسی: این اقدام ساده می‌تواند باکتری‌هایی را که ممکن است در حین فعالیت جنسی وارد مجرای ادرار شده‌اند، خارج کند.

• پاک کردن از جلو به عقب: پس از اجابت مزاج یا ادرار کردن، همیشه خود را از سمت واژن به سمت مقعد پاک کنید. این کار از انتقال باکتری‌های روده به مجرای ادرار جلوگیری می‌کند.

• اجتناب از محصولات بهداشتی زنانه تحریک‌کننده: از دوش‌های واژینال، اسپری‌های بهداشتی، پودرها و صابون‌های معطر و قوی در ناحیه تناسلی خودداری کنید. این محصولات می‌توانند تعادل طبیعی باکتری‌ها را برهم زده و باعث تحریک شوند. برای شستشوی ناحیه تناسلی خارجی، آب ولرم و یک صابون ملایم و بدون عطر کافی است.

• انتخاب لباس زیر مناسب: لباس‌های زیر نخی و گشاد بپوشید. از پوشیدن لباس‌های زیر تنگ و ساخته شده از الیاف مصنوعی مانند نایلون خودداری کنید، زیرا این مواد رطوبت را نگه داشته و محیط گرم و مرطوبی را برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کنند.

• تعویض مکرر نوار بهداشتی یا تامپون در دوران قاعدگی: این کار به جلوگیری از تجمع باکتری‌ها کمک می‌کند.

• مدیریت روش‌های پیشگیری از بارداری: اگر از دیافراگم، کلاهک دهانه رحم یا اسپرم‌کش‌ها استفاده می‌کنید و دچار عفونت‌های مکرر می‌شوید، با پزشک خود در مورد روش‌های جایگزین مشورت کنید.

• حمام کردن به جای نشستن طولانی در وان: اگر مستعد عفونت هستید، دوش گرفتن ممکن است بهتر از نشستن طولانی در وان پر از آب و صابون باشد، زیرا باکتری‌های موجود در آب وان می‌توانند وارد مجرای ادرار شوند.

• درمان یبوست: یبوست مزمن می‌تواند تخلیه کامل مثانه را دشوارتر کند. رژیم غذایی سرشار از فیبر و نوشیدن آب کافی به جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.

• مصرف پروبیوتیک‌ها: برخی مطالعات نشان داده‌اند که پروبیوتیک‌ها، به خصوص گونه‌های لاکتوباسیلوس، ممکن است با حفظ تعادل فلور طبیعی واژن، به پیشگیری از عفونت‌های ادراری کمک کنند. می‌توانید پروبیوتیک‌ها را از طریق مواد غذایی مانند ماست پروبیوتیک یا به صورت مکمل دریافت کنید. قبل از مصرف مکمل با پزشک خود مشورت کنید.

• درمان موضعی استروژن برای زنان یائسه: اگر در دوران یائسگی هستید و دچار عفونت‌های مکرر می‌شوید، پزشک ممکن است کرم، شیاف یا حلقه واژینال حاوی استروژن را برای کمک به بازگرداندن سلامت بافت واژن و مجرای ادرار و کاهش خطر عفونت تجویز کند.

رعایت این نکات پیشگیرانه می‌تواند به شما کمک کند تا از درد و ناراحتی ناشی از عفونت مثانه در امان بمانید. اگر با وجود رعایت این موارد، باز هم دچار عفونت‌های مکرر می‌شوید، حتماً برای بررسی بیشتر و دریافت راهنمایی‌های تخصصی به پزشک یا متخصص اورولوژی مراجعه کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگرچه عفونت مثانه معمولاً با درمان مناسب به سرعت بهبود می‌یابد، اما در برخی شرایط، مراجعه فوری یا پیگیری با پزشک بسیار مهم است. نادیده گرفتن علائم یا تأخیر در درمان می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری شود.
بنابراین، در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• اولین باری که علائم عفونت مثانه را تجربه می‌کنید: مهم است که تشخیص صحیح داده شود و درمان مناسب آغاز گردد.

• وجود خون در ادرار (هماچوری): اگرچه می‌تواند یکی از علائم سیستیت باشد، اما نیاز به بررسی دارد تا سایر علل احتمالی رد شوند.

• علائمی که پس از ۲ تا ۳ روز درمان آنتی‌بیوتیکی بهبود نمی‌یابند یا بدتر می‌شوند: این ممکن است نشان‌دهنده این باشد که باکتری به آنتی‌بیوتیک تجویز شده مقاوم است یا تشخیص دیگری مطرح است.

• تب بالا (معمولاً بیش از ۳۸ درجه سانتی‌گراد)، لرز، درد در پهلو یا کمر، تهوع و استفراغ: این علائم می‌توانند نشان‌دهنده گسترش عفونت به کلیه‌ها (پیلونفریت) باشند که یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به درمان فوری دارد.

• عفونت‌های مکرر مثانه: اگر در طی ۶ ماه، دو بار یا بیشتر، یا در طی یک سال، سه بار یا بیشتر دچار عفونت مثانه می‌شوید، به آن عفونت ادراری مکرر گفته می‌شود. در این حالت، نیاز به بررسی بیشتر برای یافتن علت زمینه‌ای و برنامه‌ریزی برای پیشگیری طولانی‌مدت است.

• اگر باردار هستید و علائم عفونت مثانه دارید: عفونت ادراری در دوران بارداری نیاز به توجه و درمان فوری دارد تا از عوارض برای مادر و جنین جلوگیری شود.

• اگر دیابت دارید یا سیستم ایمنی شما به هر دلیلی ضعیف است و علائم عفونت مثانه دارید: این افراد بیشتر در معرض خطر عفونت‌های پیچیده هستند.

• اگر مرد هستید و علائم عفونت مثانه دارید: عفونت مثانه در مردان کمتر شایع است و معمولاً نیاز به بررسی بیشتر برای رد کردن مشکلات زمینه‌ای مانند مشکلات پروستات دارد. (اگرچه این مقاله بر زنان تمرکز دارد، این نکته برای آگاهی عمومی مهم است).

• اگر کودک شما علائم عفونت ادراری دارد.

به طور کلی، هر زمان که در مورد علائم خود نگران هستید یا سوالی دارید، بهترین کار مشورت با پزشک است. پزشک می‌تواند با ارزیابی دقیق وضعیت شما، بهترین راهکار درمانی و پیشگیرانه را ارائه دهد.

عوارض عفونت مثانه در صورت عدم درمان

اگر عفونت مثانه به موقع و به درستی درمان نشود، می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری شود. اگرچه بیشتر موارد سیستیت ساده با درمان آنتی‌بیوتیکی به راحتی برطرف می‌شوند، اما نادیده گرفتن آن می‌تواند خطراتی را به همراه داشته باشد.

عفونت کلیه (پیلونفریت)

این جدی‌ترین و شایع‌ترین عارضه عفونت مثانه درمان نشده است. اگر باکتری‌ها از مثانه به سمت بالا حرکت کرده و به حالب‌ها و سپس کلیه‌ها برسند، می‌توانند باعث عفونت کلیه یا پیلونفریت شوند.
علائم پیلونفریت معمولاً شدیدتر از سیستیت است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تب بالا و لرز

• درد شدید در پهلو، کمر یا کشاله ران (معمولاً در یک طرف)

• تهوع و استفراغ

• ادرار کدر، بدبو یا خونی

• سوزش یا درد هنگام ادرار

• تکرر ادرار

پیلونفریت یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به درمان فوری با آنتی‌بیوتیک (اغلب به صورت وریدی در بیمارستان) دارد. اگر پیلونفریت به درستی درمان نشود، می‌تواند منجر به آسیب دائمی کلیه، فشار خون بالا، یا حتی سپسیس (عفونت خونی تهدید کننده حیات) شود.

عفونت‌های ادراری مکرر (Recurrent UTIs)

اگر عفونت مثانه به طور کامل درمان نشود یا عوامل خطر زمینه‌ای وجود داشته باشند، ممکن است فرد دچار عفونت‌های مکرر شود. همانطور که قبلاً ذکر شد، عفونت ادراری مکرر به معنای دو یا چند عفونت در طی شش ماه یا سه یا چند عفونت در طی یک سال است. این وضعیت می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد و نیاز به بررسی و مدیریت تخصصی دارد.

سپسیس (عفونت خونی)

در موارد بسیار نادر، به خصوص در افراد مسن، افراد با سیستم ایمنی ضعیف، یا در صورت عدم درمان پیلونفریت شدید، باکتری‌ها از دستگاه ادراری می‌توانند وارد جریان خون شده و باعث سپسیس شوند. سپسیس یک واکنش التهابی شدید و گسترده در بدن به عفونت است که می‌تواند منجر به نارسایی اعضای بدن و مرگ شود. این یک اورژانس پزشکی است.

عوارض در بارداری

عفونت مثانه درمان نشده در دوران بارداری می‌تواند خطر عوارضی مانند زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد و پیلونفریت در مادر را افزایش دهد. به همین دلیل، غربالگری و درمان عفونت ادراری (حتی بدون علامت) در زنان باردار بسیار مهم است.

بنابراین، هرگز علائم عفونت مثانه را نادیده نگیرید. با تشخیص و درمان به موقع، می‌توانید از این عوارض بالقوه جدی پیشگیری کنید.

عفونت مثانه در دوران بارداری

عفونت مثانه و به طور کلی عفونت دستگاه ادراری (UTI) یکی از مشکلات شایع در دوران بارداری است و نیاز به توجه ویژه‌ای دارد. تغییرات فیزیولوژیکی و هورمونی که در این دوران در بدن زن رخ می‌دهد، او را مستعدتر به ابتلا به این نوع عفونت‌ها می‌کند.

چرا خطر عفونت مثانه در بارداری بیشتر است؟

• تغییرات هورمونی: افزایش سطح هورمون پروژسترون در دوران بارداری باعث شل شدن عضلات حالب‌ها (لوله‌هایی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه می‌برند) و کاهش حرکات دودی آن‌ها می‌شود. این امر می‌تواند جریان ادرار را کند کرده و تخلیه کامل مثانه را دشوارتر نماید.

• فشار مکانیکی رحم: با بزرگ شدن رحم، فشار بیشتری بر روی مثانه و حالب‌ها وارد می‌شود. این فشار می‌تواند مانع از تخلیه کامل ادرار شده و باعث باقی ماندن مقداری ادرار در مثانه (استاز ادراری) شود که محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند.

• تغییرات در ترکیب ادرار: در دوران بارداری، ادرار ممکن است حاوی قند (گلوکزوری) و پروتئین بیشتری باشد و همچنین اسیدیته آن کاهش یابد. این تغییرات نیز می‌توانند رشد باکتری‌ها را تسهیل کنند.

اهمیت تشخیص و درمان عفونت مثانه در بارداری

عفونت مثانه در دوران بارداری، حتی اگر بدون علامت باشد (باکتریوری بدون علامت)، باید جدی گرفته شده و درمان شود. در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به عوارض جدی برای مادر و جنین شود، از جمله:

• پیلونفریت (عفونت کلیه) در مادر: زنان باردار مبتلا به UTI درمان نشده، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پیلونفریت هستند.

• زایمان زودرس: عفونت ادراری می‌تواند خطر زایمان قبل از هفته ۳۷ بارداری را افزایش دهد.

• وزن کم نوزاد هنگام تولد (LBW): نوزادانی که از مادران با UTI درمان نشده متولد می‌شوند، ممکن است وزن کمتری داشته باشند.

• پره‌اکلامپسی: برخی مطالعات ارتباطی بین UTI و افزایش خطر پره‌اکلامپسی را نشان داده‌اند.

• پارگی زودرس کیسه آب (PPROM).

غربالگری و درمان

به دلیل اهمیت موضوع، معمولاً در اولین ویزیت مراقبت‌های دوران بارداری و گاهی در اواخر بارداری، آزمایش کشت ادرار برای همه زنان باردار انجام می‌شود تا باکتریوری بدون علامت شناسایی و درمان شود.
اگر عفونت مثانه در بارداری تشخیص داده شود، پزشک آنتی‌بیوتیکی را تجویز می‌کند که برای جنین بی‌خطر باشد. دوره درمان معمولاً ۷ تا ۱۴ روز است. پیگیری با آزمایش کشت ادرار پس از اتمام دوره درمان برای اطمینان از ریشه‌کن شدن عفونت ضروری است.
آنتی‌بیوتیک‌هایی که معمولاً در بارداری ایمن تلقی می‌شوند عبارتند از:

• آموکسی‌سیلین

• سفالوسپورین‌ها (مانند سفالکسین)

• نیتروفورانتوئین (معمولاً در سه ماهه اول و نزدیک به زایمان با احتیاط بیشتر استفاده می‌شود)

• فسفومایسین

برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند تتراسایکلین‌ها و فلوروکینولون‌ها در دوران بارداری منع مصرف دارند.

رعایت نکات پیشگیرانه که قبلاً ذکر شد (نوشیدن آب فراوان، ادرار کردن مکرر، رعایت بهداشت و غیره) در دوران بارداری نیز برای کاهش خطر عفونت مثانه بسیار مهم است. اگر باردار هستید و هرگونه علامتی از عفونت ادراری را تجربه می‌کنید، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

نتیجه‌گیری

عفونت مثانه در زنان یک مشکل شایع اما قابل درمان و اغلب قابل پیشگیری است. همانطور که در این مقاله جامع از وی مام بررسی کردیم، عواملی مانند ساختار آناتومیک خاص زنان، تغییرات هورمونی، فعالیت جنسی و برخی عادات بهداشتی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. علائم کلیدی مانند سوزش ادرار، تکرر ادرار و درد زیر شکم نباید نادیده گرفته شوند. تشخیص معمولاً با آزمایش ادرار صورت می‌گیرد و درمان اصلی آنتی‌بیوتیکی است که باید دوره آن کامل شود.

مهم‌تر از درمان، پیشگیری است. با رعایت نکاتی ساده مانند نوشیدن آب کافی، ادرار کردن منظم و پس از رابطه جنسی، رعایت بهداشت صحیح و انتخاب لباس مناسب، می‌توان به طور قابل توجهی از بروز این عفونت جلوگیری کرد. در صورت مشاهده علائم، به ویژه علائم شدید یا مکرر، یا در دوران بارداری، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان صحیح اهمیت دارد تا از عوارض احتمالی مانند عفونت کلیه پیشگیری شود. تیم وی مام امیدوار است این اطلاعات به شما در حفظ سلامت و آگاهی بیشتر کمک کرده باشد. به یاد داشته باشید که بدن شما ارزشمند است و مراقبت از آن وظیفه همه ماست.

سوالات متداول

۱. آیا عفونت مثانه مسری است؟
خیر، عفونت مثانه به طور معمول از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود. باکتری‌های عامل آن اغلب از فلور طبیعی خود فرد منشأ می‌گیرند.

۲. آیا استرس می‌تواند باعث عفونت مثانه شود؟
استرس به طور مستقیم باعث عفونت مثانه نمی‌شود، اما می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و فرد را مستعدتر به انواع عفونت‌ها، از جمله عفونت مثانه، نماید.

۳. تفاوت بین عفونت مثانه و عفونت واژن چیست؟
عفونت مثانه (سیستیت) عفونت دستگاه ادراری است و علائمی مانند سوزش و تکرر ادرار دارد. عفونت واژن (واژینیت) التهاب واژن است و علائمی مانند خارش، سوزش واژن و ترشحات غیرطبیعی واژینال دارد. گاهی علائم ممکن است همپوشانی داشته باشند.

۴. آیا می‌توانم برای عفونت مثانه از داروهای بدون نسخه استفاده کنم؟
برای تسکین علائم مانند درد، می‌توانید از مسکن‌های بدون نسخه استفاده کنید، اما برای درمان خود عفونت نیاز به آنتی‌بیوتیک با تجویز پزشک است. از خوددرمانی با آنتی‌بیوتیک پرهیز کنید.

۵. آیا نوشیدن آب قلیایی به درمان عفونت مثانه کمک می‌کند؟
برخی معتقدند آب قلیایی ممکن است به کاهش اسیدیته ادرار و تسکین سوزش کمک کند، اما شواهد علمی قوی برای اثبات اثربخشی آن در درمان یا پیشگیری از عفونت مثانه وجود ندارد. نوشیدن آب فراوان (معمولی) مهم‌تر است.

۶. هر چند وقت یکبار ابتلا به عفونت مثانه طبیعی تلقی می‌شود؟
ابتلای گاه به گاه به عفونت مثانه، به خصوص در زنان، غیرمعمول نیست. اما اگر در طی شش ماه دو بار یا بیشتر، یا در طی یک سال سه بار یا بیشتر دچار عفونت می‌شوید، این حالت عفونت مکرر تلقی شده و نیاز به بررسی بیشتر دارد.

۷. آیا عفونت مثانه می‌تواند باعث ناباروری شود؟
عفونت مثانه ساده به طور معمول باعث ناباروری نمی‌شود. اما اگر عفونت‌های شدید و مکرر لگنی درمان نشده باقی بمانند و به سایر اندام‌های تولید مثلی گسترش یابند، به طور بالقوه می‌توانند بر باروری تأثیر بگذارند، هرچند این حالت نادر است.