علت کمبود ویتامین دی در بدن چیست؟ ۷ دلیل اصلی کم بودن ویتامین D

شاید اخیراً با احساس خستگی مداوم به پزشک مراجعه کرده‌اید و پس از انجام آزمایش خون، با تشخیص «کمبود ویتامین دی» روبرو شده‌اید. شما تنها نیستید. کمبود این ویتامین حیاتی به یک «اپیدمی خاموش» در سراسر جهان، حتی در آفتابی‌ترین کشورها، تبدیل شده است. می‌دانیم که وقتی با این تشخیص مواجه می‌شوید، اولین و مهم‌ترین سوالی که به ذهنتان می‌رسد این است: «چرا؟ چرا با وجود اینکه در کشوری آفتابی زندگی می‌کنم، بدنم دچار کمبود این ویتامین شده است؟».

ما در وی مام اینجا هستیم تا به صورت جامع و با زبانی ساده، به این سوال مهم که چرا بدن دچار کمبود ویتامین دی می شود، پاسخ دهیم. در این مقاله، تمام دلایل پنهان و آشکار این مشکل شایع را با هم کالبدشکافی می‌کنیم تا با آگاهی کامل، بتوانید از بروز آن پیشگیری کرده و در صورت نیاز، بهترین مسیر درمانی را در پیش بگیرید.

دلایل کمبود ویتامین D چیست؟

اصلی‌ترین، قدرتمندترین و طبیعی‌ترین منبع ویتامین دی برای بدن ما، نور خورشید است. بدن ما این توانایی شگفت‌انگیز را دارد که تحت تاثیر اشعه ماوراء بنفش نوع B یا UVB، این ویتامین را در پوست بسازد. با این حال، سبک زندگی مدرن و عوامل محیطی متعدد، ما را بیش از هر زمان دیگری از این منبع رایگان و حیاتی محروم کرده است. درک این عوامل، اولین قدم برای فهمیدن علت کمبود ویتامین دی در بدن چیست.

سبک زندگی مدرن

سبک زندگی امروزی، بزرگترین متهم در پرونده کمبود ویتامین دی است. اکثر ما ساعات طولانی از روز را در فضاهای بسته می‌گذرانیم؛ از خانه‌های آپارتمانی گرفته تا دفاتر کار، مدارس و دانشگاه‌ها. ما صبح‌ها قبل از طلوع کامل آفتاب از خانه خارج می‌شویم و عصرها پس از غروب به خانه بازمی‌گردیم. این سبک زندگی به این معناست که پوست ما فرصت بسیار کمی برای قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید، به خصوص در ساعات میانی روز که برای تولید ویتامین دی ضروری است، پیدا می‌کند.

پنجره‌ها نیز نمی‌توانند کمکی به این وضعیت کنند؛ شیشه پنجره اگرچه نور مرئی را عبور می‌دهد، اما به طور کامل جلوی عبور اشعه UVB را می‌گیرد. بنابراین، نشستن در کنار یک پنجره آفتاب‌گیر هیچ کمکی به تولید ویتامین دی در بدن شما نخواهد کرد.

آیا استفاده از کرم ضدآفتاب علت کمبود ویتامین دی است؟

استفاده از کرم ضدآفتاب برای محافظت از پوست در برابر خطرات آفتاب‌سوختگی، پیری زودرس و مهم‌تر از همه، سرطان پوست، یک اقدام بهداشتی کاملاً ضروری و حیاتی است. اما باید بدانیم که این سپر محافظ، تولید ویتامین دی را نیز تقریباً به طور کامل متوقف می‌کند. کرم‌های ضدآفتاب با فاکتور محافظتی یا SPF بالا، با مسدود کردن اشعه UVB، از رسیدن آن به پوست و شروع فرآیند ساخت ویتامین دی جلوگیری می‌کنند. این یک شمشیر دولبه است: ما برای سلامت پوستمان به ضدآفتاب نیاز داریم، اما همین نیاز، ما را در معرض خطر کمبود ویتامین دی قرار می‌دهد. این موضوع به این معنا نیست که باید استفاده از ضدآفتاب را کنار بگذاریم، بلکه باید به دنبال راهکارهای جایگزین مانند دریافت ویتامین دی از طریق رژیم غذایی و مکمل‌ها باشیم.

عوامل محیطی

عوامل محیطی نیز نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند.

• موقعیت جغرافیایی: هرچه از خط استوا دورتر زندگی کنید، به خصوص در عرض‌های جغرافیایی شمالی، در فصول پاییز و زمستان زاویه تابش خورشید به گونه‌ای است که اشعه UVB به اندازه کافی قوی نیست تا بتواند تولید ویتامین دی را در پوست تحریک کند.
• فصل سال: حتی در مناطق معتدل، در طول ماه‌های سرد سال، به دلیل کوتاه‌تر بودن روزها و پوشیدن لباس‌های بیشتر، میزان تماس پوست با آفتاب به شدت کاهش می‌یابد.
• آلودگی هوا: ذرات معلق و آلاینده‌ها در هوای شهرهای بزرگ و صنعتی، می‌توانند مانند یک پرده عمل کرده و بخشی از اشعه UVB خورشید را جذب یا پراکنده کنند. این امر باعث می‌شود که حتی اگر در فضای باز باشید، پوست شما نتواند به اندازه کافی از نور خورشید برای تولید ویتامین دی بهره‌مند شود.

زمانی که سطح ویتامین D در بدن کاهش می‌یابد، مشکلاتی مانند ضعف استخوان‌ها، خستگی مزمن، درد عضلانی و حتی اختلالات خلقی ممکن است بروز کند. برای آشنایی کامل با پیامدهای این وضعیت، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی ما با عنوان کمبود ویتامین دی چه عوارضی دارد؟ را مطالعه کنید.

آیا از طریق غذا می‌توان ویتامین دی را تامین کرد؟

بعد از نور خورشید، دومین راه برای تامین ویتامین دی، رژیم غذایی است. اما واقعیت این است که طبیعت در این زمینه کمی با ما خساست به خرج داده است! تعداد مواد غذایی که به طور طبیعی حاوی مقادیر قابل توجهی ویتامین دی باشند، بسیار محدود است. این موضوع، رژیم غذایی نامناسب و کمبود ویتامین دی را به دومین علت مهم این مشکل تبدیل می‌کند.

چرا منابع غذایی ویتامین دی محدود هستند؟

برخلاف ویتامین‌هایی مانند ویتامین C که در طیف وسیعی از میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود، ویتامین دی عمدتاً در منابع حیوانی خاصی وجود دارد. بهترین منابع طبیعی آن عبارتند از:

• ماهی‌های چرب: ماهی سالمون، ساردین، شاه‌ماهی و ماهی تن.
• روغن کبد ماهی: غنی‌ترین منبع غذایی ویتامین دی.
• زرده تخم‌مرغ و جگر گاو: حاوی مقادیر کمتری از این ویتامین.

همانطور که می‌بینید، این مواد غذایی ممکن است در رژیم غذایی روزمره بسیاری از افراد، به خصوص در کشور ما، جایگاه ثابتی نداشته باشند. برای جبران این کمبود، در بسیاری از کشورها، برخی مواد غذایی پرمصرف مانند شیر، ماست، آب پرتقال و غلات صبحانه را با ویتامین دی «غنی‌سازی» می‌کنند. با این حال، اتکا به این منابع نیز به تنهایی برای تامین کل نیاز بدن کافی نیست.

رژیم‌های گیاهخواری و وگانیسم و خطر کمبود ویتامین دی

افرادی که از رژیم‌های گیاهخواری، به خصوص وگانیسم، پیروی می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای کمبود ویتامین دی قرار دارند. زیرا تقریباً تمام منابع غذایی طبیعی این ویتامین، حیوانی هستند. تنها منبع گیاهی ویتامین دی، برخی از قارچ‌ها هستند که در معرض نور ماوراء بنفش قرار گرفته‌اند، اما میزان ویتامین دی در آن‌ها متغیر بوده و معمولاً قابل توجه نیست. بنابراین، این افراد باید توجه ویژه‌ای به دریافت کافی نور خورشید و همچنین مصرف غذاهای غنی‌شده گیاهی (مانند شیرهای گیاهی غنی‌شده) و در صورت لزوم، استفاده از مکمل‌های ویتامین دی داشته باشند.

چه کسانی بیشتر در معرض کمبود ویتامین دی هستند؟

علاوه بر سبک زندگی و رژیم غذایی، برخی ویژگی‌های فردی و شرایط پزشکی نیز می‌توانند بدن شما را در تولید، جذب یا استفاده از ویتامین دی دچار مشکل کنند. شناخت این عوامل به شما کمک می‌کند تا بفهمید آیا شما یا عزیزانتان در یکی از گروه‌های پرخطر قرار دارید یا خیر.

چرا افراد با پوست تیره بیشتر در معرض کمبود ویتامین D هستند؟

رنگدانه ملانین که مسئول تعیین رنگ پوست ماست، یک عامل کلیدی در این زمینه است. ملانین مانند یک کرم ضدآفتاب طبیعی عمل می‌کند و با جذب اشعه UVB، از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از نور خورشید محافظت می‌نماید. هرچه پوست شما تیره‌تر باشد، میزان ملانین در آن بیشتر است. این ویژگی محافظتی، یک نقطه ضعف نیز دارد: با کاهش میزان اشعه UVB که به لایه‌های زیرین پوست می‌رسد، فرآیند تولید ویتامین دی نیز کندتر می‌شود. این به آن معناست که یک فرد با پوست تیره، برای تولید مقدار مشابهی از ویتامین دی، نیاز دارد که ۳ تا ۵ برابر بیشتر از یک فرد با پوست روشن در معرض نور خورشید قرار بگیرد. این موضوع، نقش رنگ پوست در تولید ویتامین D را به یک عامل خطر مهم، به خصوص برای افرادی که در مناطق کم‌آفتاب زندگی می‌کنند، تبدیل می‌کند.

تاثیر چاقی بر سطح ویتامین D3

تاثیر چاقی بر سطح ویتامین D3 یک رابطه علمی اثبات‌شده و مهم است. ویتامین دی یک ویتامین محلول در چربی است. این به آن معناست که پس از تولید در پوست یا جذب از روده، می‌تواند در بافت چربی بدن ذخیره شود. در افراد دارای اضافه وزن یا چاقی، حجم بالای بافت چربی، مقادیر زیادی از ویتامین دی را مانند یک اسفنج به خود جذب کرده و به نوعی آن را از دسترس جریان خون و سایر ارگان‌های بدن دور نگه می‌دارد.

این پدیده به «به دام افتادن» یا Sequestration معروف است. در نتیجه، با وجود اینکه ممکن است بدن این افراد ویتامین دی کافی تولید یا دریافت کند، اما سطح ویتامین دی فعال در خون آن‌ها پایین است. به همین دلیل، افراد چاق برای رسیدن به سطح نرمال ویتامین دی در خون، به دوزهای بالاتری از این ویتامین، چه از طریق نور خورشید و چه از طریق مکمل، نیاز دارند.

علت کمبود ویتامین دی در سالمندان و افراد مسن

با افزایش سن، پوست ما دستخوش تغییراتی می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، کاهش توانایی برای تولید ویتامین دی است. پوست یک فرد ۷۰ ساله، در مقایسه با یک فرد جوان، با قرار گرفتن در معرض مقدار مشابهی از نور خورشید، حدود ۷۵ درصد کمتر ویتامین دی تولید می‌کند. علاوه بر این، کمبود ویتامین دی در سالمندان و افراد مسن به دلایل دیگری نیز تشدید می‌شود: آن‌ها معمولاً زمان کمتری را در خارج از منزل سپری می‌کنند و همچنین ممکن است به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای، مشکلات کلیوی داشته باشند که فرآیند فعال‌سازی ویتامین دی در بدن را مختل می‌کند.

چه بیماری هایی باعث کمبود ویتامین دی میشوند؟

برخی شرایط پزشکی می‌توانند به طور مستقیم در چرخه ویتامین دی در بدن اختلال ایجاد کنند:

• بیماری‌های سوء جذب: بیماری‌هایی مانند سلیاک، بیماری کرون، و فیبروز کیستیک می‌توانند به پوشش روده آسیب زده و جذب ویتامین دی محلول در چربی را از مواد غذایی مختل کنند.
• بیماری‌های کلیه و کبد: همانطور که گفتیم، ویتامین دی پس از تولید در پوست یا جذب از غذا، باید در کبد و سپس در کلیه‌ها فعال شود. بیماری‌های مزمن کبدی یا کلیوی می‌توانند این فرآیند حیاتی فعال‌سازی را دچار مشکل کرده و منجر به کمبود فرم فعال ویتامین دی در بدن شوند.

اگر به‌تازگی آزمایش ویتامین D داده‌اید و نمی‌دانید اعداد درج‌شده چه معنایی دارند، مطالعه‌ی مقاله‌ی نحوه تفسیر آزمایش ویتامین D می‌تواند به شما کمک کند تا به‌درستی سطح این ویتامین در بدن خود را ارزیابی کرده و در صورت نیاز اقدامات لازم را انجام دهید.

علت کمبود ویتامین دی در بارداری و شیردهی چیست؟

علت کمبود ویتامین دی در بارداری و شیردهی، افزایش تقاضای بدن است. در دوران بارداری، جنین برای ساخت و تکامل سیستم اسکلتی خود، به شدت به کلسیم و ویتامین دی وابسته است و این نیاز را به طور کامل از بدن مادر تامین می‌کند. اگر مادر خود دچار کمبود باشد، این کمبود نه تنها سلامت استخوان‌های خود او را به خطر می‌اندازد، بلکه می‌تواند بر سلامت جنین نیز تاثیر منفی بگذارد و خطر ابتلا به مسمومیت بارداری و دیابت بارداری را افزایش دهد.

این نیاز بالا در دوران شیردهی نیز ادامه دارد. مدیریت سلامت و تغذیه در این دوران‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر باردار هستید و نگران وضعیت تغذیه و سلامت خود هستید، دریافت مشاوره تخصصی ضروری است. امروزه با وجود خدماتی مانند ویزیت آنلاین برای مشکلات بارداری در خانه، شما می‌توانید به راحتی و بدون نیاز به مراجعه حضوری، با یک متخصص در ارتباط بوده و از دریافت مراقبت‌های لازم برای خود و فرزندتان اطمینان حاصل کنید.

علت کمبود ویتامین دی در کودکان و نوجوانان چیست؟

علت کمبود ویتامین دی در کودکان و نوجوانان نیز عمدتاً به دلیل رشد سریع آن‌هاست. بدن آن‌ها برای ساختن استخوان‌هایی قوی و رسیدن به حداکثر تراکم استخوانی، به مقادیر زیادی کلسیم و ویتامین دی نیاز دارد. نوزادانی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کنند (چون شیر مادر ویتامین دی کمی دارد)، کودکانی که بدغذا هستند و نوجوانانی که در دوره جهش رشدی قرار دارند، همگی در معرض خطر بالای کمبود ویتامین دی قرار دارند. تامین ویتامین دی کافی در این دوران، یک سرمایه‌گذاری حیاتی برای سلامت اسکلتی آن‌ها در تمام طول عمر است.

گروه پرخطر	علت اصلی خطر	راهکار کلیدی پیشگیرانه
سالمندان	کاهش توانایی پوست برای تولید ویتامین D، سبک زندگی کم‌تحرک	قرار گرفتن روزانه در معرض آفتاب، مصرف مکمل طبق دستور پزشک
افراد با پوست تیره	ملانین بالا که مانند ضدآفتاب طبیعی عمل می‌کند.	نیاز به زمان بیشتر برای قرار گرفتن در معرض آفتاب
افراد چاق	به دام افتادن ویتامین D در بافت چربی بدن	کنترل وزن، نیاز احتمالی به دوز بالاتر مکمل
بیماران گوارشی	اختلال در جذب ویتامین D از روده	درمان بیماری زمینه‌ای، استفاده از مکمل‌های تزریقی در صورت لزوم
نوزادان شیرخوار	شیر مادر حاوی ویتامین D کافی نیست.	مصرف روزانه قطره ویتامین D از بدو تولد

کلام آخر ویمام

همانطور که با هم دیدیم، علت کمبود ویتامین دی در بدن یک مشکل ساده با یک دلیل واحد نیست، بلکه یک پدیده چندعاملی است که از سبک زندگی آپارتمان‌نشینی و استفاده از ضدآفتاب گرفته تا رنگ پوست، وزن، سن و شرایط پزشکی ما را در بر می‌گیرد. شناخت این دلایل و آگاهی از اینکه آیا شما در یکی از گروه‌های پرخطر قرار دارید یا خیر، اولین و مهم‌ترین قدم برای پیشگیری و اقدام به موقع است.

به یاد داشته باشید که حفظ سطح مناسب این ویتامین حیاتی، یک سرمایه‌گذاری بزرگ برای سلامت استخوان‌ها، سیستم ایمنی و کیفیت کلی زندگی شماست. ما در وی مام، همواره به عنوان یک منبع علمی، معتبر و حامی، برای کمک به شما در مسیر شناخت و ارتقای سلامتی‌تان، در کنارتان خواهیم بود.

چرا کمبود ویتامین دی حتی در کشورهای آفتابی هم شایع است؟

این یک پارادوکس به نظر می‌رسد، اما دلایل اصلی آن سبک زندگی مدرن است. در کشورهای آفتابی نیز مردم بیشتر وقت خود را در فضاهای بسته می‌گذرانند، از کرم‌های ضدآفتاب به طور گسترده استفاده می‌کنند و در شهرهای بزرگ، آلودگی هوا مانع رسیدن اشعه UVB کافی به پوست می‌شود. همچنین، پوشش لباس نیز یک عامل مهم است.

آیا استفاده از کرم ضدآفتاب همیشه منجر به کمبود ویتامین دی می‌شود؟

استفاده صحیح و گسترده از کرم ضدآفتاب می‌تواند تولید ویتامین دی در پوست را تا ۹۵٪ یا بیشتر کاهش دهد. با این حال، اکثر افراد به اندازه کافی یا به طور مداوم از ضدآفتاب استفاده نمی‌کنند که این امر اجازه تولید مقداری ویتامین دی را می‌دهد. اما برای اطمینان، بهتر است بر منابع غذایی و مکمل‌ها نیز تکیه کرد.

نقش رژیم غذایی در مقایسه با نور خورشید برای تامین ویتامین دی چقدر است؟

نور خورشید منبع اصلی و بسیار کارآمدتر است. بدن می‌تواند با چند دقیقه قرار گرفتن در معرض آفتاب، هزاران واحد ویتامین دی تولید کند. در مقابل، منابع غذایی طبیعی ویتامین دی بسیار محدود هستند و تامین کل نیاز بدن فقط از طریق رژیم غذایی، تقریباً غیرممکن است. غذا نقش کمکی و مکمل را ایفا می‌کند.

آیا مصرف برخی داروها می‌تواند باعث کمبود ویتامین دی شود؟

بله، برخی داروها می‌توانند در متابولیسم و تجزیه ویتامین دی در بدن اختلال ایجاد کرده و سطح آن را کاهش دهند. داروهای ضد تشنج، استروئیدها (کورتون‌ها) و برخی داروهای مورد استفاده برای درمان HIV از این جمله هستند. اگر این داروها را مصرف می‌کنید، حتماً با پزشک خود در مورد لزوم بررسی سطح ویتامین دی مشورت کنید.

اضافه وزن دارم، آیا به ویتامین دی بیشتری نیاز دارم؟

بله، به احتمال زیاد. همانطور که گفته شد، بافت چربی ویتامین دی را به دام می‌اندازد و از ورود آن به جریان خون جلوگیری می‌کند. به همین دلیل، افراد دارای اضافه وزن یا چاقی برای رسیدن به همان سطح ویتامین دی در خون، معمولاً به دوزهای روزانه بالاتری از ویتامین دی (چه از طریق آفتاب و چه مکمل) نسبت به افراد با وزن طبیعی نیاز دارند.

منبع: my.clevelandclinic , webmd