رفلاکس نوزادان، با آن بالا آوردن‌های مکرر و گاهی بی‌قراری‌های پس از شیر، یکی از شایع‌ترین و در عین حال، اضطراب‌آورترین تجربیات برای والدین است. بسیاری از ما شنیده‌ایم که این یک پدیده طبیعی و گذراست و در اکثر موارد نیز همین‌طور است. اما گاهی اوقات، والدین با این تصور که «خودش خوب می‌شود»، از کنار علائم هشداردهنده عبور می‌کنند. نادیده گرفتن رفلاکس شدید و مداوم، می‌تواند فراتر از لک شدن لباس‌ها و شب‌های بی‌خوابی باشد و عوارض جدی و پنهانی برای سلامت کودک به همراه داشته باشد. درک این عوارض به معنای ایجاد ترس نیست، بلکه به معنای افزایش آگاهی برای اقدام به موقع است. در این مقاله جامع از وی مام، قصد داریم به این مبحث مهم وارد شویم و به شما نشان دهیم که چرا درمان نکردن بیماری رفلاکس (GERD) می‌تواند خطرناک باشد و چه زمانی باید نگرانی‌های خود را جدی بگیرید.

خطرات اصلی رفلاکس نوزادان چیست؟

اولین قدم، درک تفاوت بین یک رفلاکس بی خطر برای نوزاد و نوزادی است که از بیماری رفلاکس رنج می‌برد. اگر نوزاد شما با وجود بالا آوردن‌های مکرر، شاداب است و به خوبی وزن می‌گیرد، شما با رفلاکس فیزیولوژیک روبرو هستید که بی‌خطر است. اما اگر رفلاکس با درد، بی‌قراری شدید و علائم نگران‌کننده همراه باشد، دیگر یک پدیده طبیعی نیست و به آن بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) گفته می‌شود. درمان نکردن این حالت دوم است که می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود.

ازوفاژیت یا التهاب مری

این مورد، اولین و مستقیم‌ترین عارضه رفلاکس شدید است. مری، لوله‌ای است که غذا را از دهان به معده منتقل می‌کند. دیواره داخلی مری بسیار ظریف و حساس است و برای تحمل اسید قوی معده ساخته نشده است. وقتی محتویات اسیدی معده به طور مکرر به داخل مری بازمی‌گردد، این اسید مانند یک ماده شیمیایی سوزاننده عمل کرده و باعث التهاب، سوزش و زخم شدن دیواره مری می‌شود. این وضعیت که به آن ازوفاژیت می‌گویند، برای نوزاد بسیار دردناک است.

تصور کنید خودتان دچار سوزش سر دل شده‌اید؛ حالا این حس را برای نوزادی در نظر بگیرید که نمی‌تواند دردش را بیان کند. گریه‌های ناگهانی و شدید حین یا پس از شیر خوردن، قوس دادن به کمر و امتناع از غذا، همگی می‌توانند فریادهای بی‌صدای نوزاد از درد ناشی از ازوفاژیت باشند. اگر این التهاب درمان نشود، می‌تواند مزمن شده و حتی در موارد نادر، باعث ایجاد بافت اسکار (زخم) و تنگی مری در آینده شود.

مشکلات تغذیه و اختلال در وزن‌گیری

یکی از نگران‌کننده‌ترین عوارض درمان نکردن رفلاکس، اختلال در وزن‌گیری یا در موارد شدیدتر، «عدم رشد کافی» (Failure to Thrive) است. این مشکل از چند جهت ایجاد می‌شود. اول اینکه نوزادی که از ازوفاژیت درد می‌کشد، یک ارتباط منفی بین غذا خوردن و درد پیدا می‌کند. او به زودی یاد می‌گیرد که هر بار شیر می‌خورد، سوزش و درد به سراغش می‌آید. در نتیجه، ممکن است از خوردن امتناع کند، فقط مقادیر کمی شیر بخورد یا پس از چند دقیقه مک زدن، با جیغ و گریه سینه یا شیشه شیر را پس بزند.

دوم اینکه، بالا آوردن‌های مکرر و شدید باعث می‌شود بخش قابل توجهی از کالری دریافتی، قبل از جذب شدن از بدن خارج شود. ترکیب این دو عامل، یعنی دریافت کالری ناکافی و از دست دادن کالری دریافتی، به سادگی می‌تواند منحنی رشد نوزاد را از مسیر طبیعی خود خارج کند. وزن‌گیری مناسب، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سلامت نوزاد است و هرگونه توقف یا کندی در این روند، یک علامت هشداردهنده جدی است که باید فوراً توسط پزشک بررسی شود.

مشکلات تنفسی

شاید در نگاه اول، ارتباط بین معده و ریه‌ها عجیب به نظر برسد، اما این یکی از جدی‌ترین و پنهان‌ترین عوارض رفلاکس شدید است. وقتی محتویات معده به سمت بالا برمی‌گردد، همیشه از دهان خارج نمی‌شود. قطرات بسیار ریز اسید و شیر می‌توانند به اشتباه وارد راه هوایی (نای) شده و به سمت ریه‌ها کشیده شوند. این پدیده که به آن میکروآسپیراسیون می‌گویند، می‌تواند باعث بروز طیف وسیعی از مشکلات تنفسی شود:

• سرفه مزمن و خس‌خس سینه: نوزادی که به طور مداوم سرفه می‌کند یا در تنفسش صدای خس‌خس شنیده می‌شود، به خصوص اگر این علائم در حالت درازکش بدتر شوند، ممکن است از رفلاکس درمان‌نشده رنج ببرد. این علائم گاهی با آسم یا آلرژی اشتباه گرفته می‌شوند.

• لارنژیت (التهاب حنجره): اسید معده می‌تواند تارهای صوتی را تحریک کرده و باعث گرفتگی مزمن صدا در نوزاد شود.

• پنومونی مکرر (عفونت ریه): ورود مکرر مواد خارجی به ریه‌ها، زمینه را برای عفونت‌های باکتریایی و بروز ذات‌الریه‌های مکرر فراهم می‌کند.

• آپنه و برادی‌کاردی: در موارد بسیار شدید، تحریک ناشی از رفلاکس در ناحیه گلو می‌تواند باعث اسپاسم راه هوایی و بروز وقفه‌های تنفسی (آپنه) یا کاهش ناگهانی ضربان قلب (برادی‌کاردی) شود. این یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به توجه فوری پزشکی دارد.

درباره انتخاب بهترین جایگزین شیر مادر، والدین معمولاً به دنبال گزینه‌ای مناسب و مغذی هستند که بتواند نیازهای تغذیه‌ای نوزاد را به خوبی تامین کند و سلامت او را تضمین نماید.

رفلاکس پنهان نوزاد و خطرات آن

رفلاکس پنهان یکی از فریبنده‌ترین انواع رفلاکس است. در این حالت، محتویات معده تا گلو و حتی پشت بینی بالا می‌آید، اما نوزاد آن را دوباره قورت می‌دهد و چیزی از دهانش خارج نمی‌شود. چون علامت کلاسیک رفلاکس، یعنی بالا آوردن شیر، وجود ندارد، والدین و حتی گاهی پزشکان ممکن است مشکل را نادیده بگیرند.

اما باید بدانید که خطرات رفلاکس پنهان دقیقاً مشابه رفلاکس آشکار است، و شاید حتی موذیانه‌تر، چون تشخیص آن دشوارتر است. اسید همچنان در حال آسیب رساندن به مری، حنجره و راه‌های هوایی است. نوزاد مبتلا به رفلاکس پنهان ممکن است علائمی مانند گریه‌های بی‌دلیل و شدید، خواب بسیار ناآرام (به خصوص در حالت صاف)، قوس دادن به کمر، صدای گرفتگی مزمن، و بی‌میلی به غذا را نشان دهد، بدون اینکه حتی یک قطره شیر بالا بیاورد. نادیده گرفتن این علائم به دلیل «پنهان» بودن مشکل، می‌تواند منجر به تمام عوارض ذکر شده در بالا، از جمله ازوفاژیت شدید و مشکلات تنفسی شود.

رفلاکس باعث پوسیدگی دندان در کودکان می شود؟

این عارضه معمولاً در نوزادان بزرگ‌تر و کودکانی که دندان‌هایشان درآمده و هنوز با رفلاکس شدید درگیر هستند، دیده می‌شود. اسید معده بسیار قوی است و مینای دندان، یعنی لایه محافظ خارجی دندان‌ها، در برابر آن بسیار آسیب‌پذیر است. تماس مکرر دندان‌ها با اسید معده، به ویژه در طول شب که جریان بزاق کاهش می‌یابد، می‌تواند باعث فرسایش شدید مینای دندان شود.

این فرسایش، دندان‌ها را ضعیف، حساس و مستعد پوسیدگی می‌کند. دندان‌های آسیب‌دیده ممکن است زردتر به نظر برسند و لبه‌های آن‌ها نازک و شفاف شود. اگرچه این مشکل در نوزادان بدون دندان مطرح نیست، اما آگاهی از آن برای والدینی که کودکشان رفلاکس طولانی‌مدت دارد، مهم است و بر اهمیت رعایت بهداشت دهان و دندان از همان ابتدای رویش اولین دندان‌ها تأکید می‌کند.

عوارض ماندگار رفلاکس نوزاد در بزرگسالی

شاید بپرسید آیا رفلاکس دوران نوزادی می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد؟ در پاسخ باید بگوییم که برای اکثریت قریب به اتفاق کودکان، رفلاکس با رشد و تکامل، به طور کامل برطرف می‌شود. با این حال، در درصد بسیار کوچکی از افرادی که با بیماری رفلاکس شدید (GERD) متولد شده و این بیماری در آن‌ها تداوم می‌یابد یا در بزرگسالی عود می‌کند، خطر عوارض بلندمدت وجود دارد.

مهم‌ترین عارضه بلندمدت، مری بارت (Barrett’s Esophagus) است. در این وضعیت، سلول‌های پوشاننده دیواره تحتانی مری به دلیل تماس مداوم با اسید، تغییر شکل داده و شبیه سلول‌های روده می‌شوند. این یک تغییر پیش‌سرطانی است و اگرچه خطر آن کم است، اما می‌تواند احتمال ابتلا به نوعی از سرطان مری به نام آدنوکارسینوم را در آینده افزایش دهد. هدف از بیان این نکته، ایجاد نگرانی برای والدین یک نوزاد رفلاکسی نیست، بلکه تأکید بر این موضوع است که بیماری رفلاکس واقعی، یک مشکل پزشکی است که نیاز به پیگیری و مدیریت صحیح دارد تا از چنین عوارض نادری در آینده دور جلوگیری شود.

استفاده از شربت پپسومید فاموتیدین کودکان می‌تواند در کنترل مشکلات گوارشی کودکان مؤثر باشد، مخصوصاً در شرایطی که درمان رفلاکس نوزاد به موقع انجام نشود و عوارض آن افزایش یابد.

رفلاکس و عفونت گوش با هم ارتباط دارند؟

ارتباط بین رفلاکس و عفونت‌های مکرر گوش میانی (اوتیت مدیا) یکی از موضوعاتی است که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. شیپور استاش، لوله باریکی است که پشت حلق را به گوش میانی متصل می‌کند و وظیفه تهویه و تخلیه مایعات از این ناحیه را بر عهده دارد. در نوزادان، این لوله کوتاه‌تر، افقی‌تر و پهن‌تر از بزرگسالان است.

نظریه مطرح شده این است که در هنگام رفلاکس، محتویات اسیدی معده می‌تواند تا پشت حلق بالا آمده و باعث التهاب و تورم در دهانه شیپور استاش شود. این تورم، عملکرد تخلیه را مختل کرده و زمینه را برای تجمع مایع و رشد باکتری‌ها در گوش میانی فراهم می‌کند. همچنین، خود مایع رفلاکس شده ممکن است مستقیماً وارد این لوله شده و باعث تحریک و عفونت شود. لازم به ذکر است که این موضوع بیشتر بر اساس تجربه و باورهای فردی است تا شواهد علمی معتبر و قطعی. با این حال، در کودکی که از عفونت‌های مکرر گوش رنج می‌برد، بررسی احتمال وجود رفلاکس شدید به عنوان یک عامل زمینه‌ساز، منطقی به نظر می‌رسد.

به نقل از nationwidechildrens  :
متن انگلیسی:

If GERD isn’t treated, your baby may not eat well or gain weight. It can also cause symptoms like coughing, noisy breathing, and vomiting.

ترجمه فارسی:

اگر بیماری رفلاکس معده (GERD) درمان نشود، ممکن است نوزاد خوب غذا نخورد یا وزن نگیرد. همچنین می‌تواند باعث علائمی مانند سرفه، تنفس پرصدا و استفراغ شود.

 

چه زمانی برای تشخیص به پزشک مراجعه کنم؟

با توجه به تمام موارد گفته شده، سوال اصلی این است: چه زمانی باید نگران شویم و به پزشک مراجعه کنیم؟ به خاطر داشته باشید، مشاهده هر یک از علائم زیر، به خصوص اگر چند مورد با هم وجود داشته باشند، یک علامت هشداردهنده است و نیاز به ارزیابی پزشکی دارد:

• عدم وزن‌گیری مناسب یا کاهش وزن.

• استفراغ شدید، جهنده یا حاوی رگه‌های خون یا مایع سبز/زرد رنگ.

• امتناع کامل از غذا خوردن یا گریه و جیغ شدید در حین تغذیه.

• مشکلات تنفسی مانند سرفه مزمن، خس‌خس سینه یا وقفه‌های تنفسی.

• بی‌قراری و تحریک‌پذیری شدید که با روش‌های معمول آرام نمی‌شود.

• خواب بسیار ناآرام و بیدار شدن‌های مکرر با گریه.

پزشک با گرفتن یک شرح حال دقیق و معاینه کامل، در اکثر موارد می‌تواند بین رفلاکس طبیعی و بیماری رفلاکس تمایز قائل شود. در موارد پیچیده‌تر یا در صورت عدم پاسخ به درمان‌های اولیه، ممکن است از روش‌های تشخیصی تکمیلی مانند سونوگرافی، آزمایش پایش ۲۴ ساعته pH مری یا آندوسکوپی استفاده شود.

 

جدول عوارض رفلاکس نوزادان و علائم هشداردهنده

 

نوع عارضه / مشکل	توضیح مختصر	علائم هشداردهنده	اقدامات لازم
ازوفاژیت (التهاب مری)	التهاب دیواره مری به دلیل تماس مکرر اسید معده	گریه شدید هنگام یا بعد از شیر، امتناع از خوردن شیر	مراجعه به پزشک، درمان دارویی
اختلال در وزن‌گیری	کاهش جذب کالری به دلیل استفراغ مکرر و بی‌میلی به خوردن شیر	کاهش وزن، بی‌اشتیاقی به شیر خوردن، کندی رشد	پیگیری وزن نوزاد، ارزیابی تغذیه
مشکلات تنفسی	ورود قطرات اسیدی به ریه‌ها باعث سرفه، آسم و عفونت‌های مکرر	سرفه مزمن، خس‌خس، عفونت‌های تنفسی مکرر	بررسی پزشکی تخصصی ریه، درمان‌های تنفسی
رفلاکس پنهان	بالا آمدن اسید بدون استفراغ آشکار، با علائم بی‌قراری و خواب آشفته	گریه بی‌دلیل، خواب آشفته، صدای گرفتگی مزمن	معاینه دقیق، احتمال تست‌های تشخیصی
پوسیدگی دندان	فرسایش مینای دندان به دلیل تماس اسید معده در نوزادان بزرگ‌تر	تغییر رنگ دندان، حساسیت دندان	مراقبت بهداشت دهان، مراجعه دندانپزشک
عوارض بلندمدت (مری بارت)	تغییر سلولی پیش‌سرطانی در مری به علت رفلاکس مزمن	معمولا بدون علامت در نوزادی، در بزرگسالی قابل تشخیص	پیگیری و درمان دقیق بیماری رفلاکس
عفونت‌های مکرر گوش	التهاب و عفونت گوش میانی ناشی از تاثیر رفلاکس بر شیپور استاش	عفونت گوش مکرر، درد گوش، کاهش شنوایی	بررسی تخصصی گوش و حلق، درمان پزشکی
زمان مراجعه به پزشک	مشاهده علائم شدید و غیرطبیعی مانند استفراغ خونی یا سبز، کاهش وزن، مشکلات تنفسی		مراجعه فوری به پزشک

 

کلام آخر وی مام

رفلاکس در نوزادان یک طیف است؛ در یک سوی آن بالا آوردن‌های بی‌دردسر و طبیعی قرار دارد و در سوی دیگر، بیماری رفلاکس با عوارض جدی و نیازمند درمان. نادیده گرفتن علائم هشداردهنده و درمان نکردن بیماری رفلاکس (GERD) می‌تواند سلامت، رشد و آرامش کودک شما را به خطر بیندازد. هدف از این مقاله، ترساندن شما نبود، بلکه مسلح کردن شما به سلاح آگاهی بود. با شناخت عوارض بالقوه و توجه دقیق به علائم فرزندتان، می‌توانید بهترین تصمیم را برای سلامت او بگیرید و در زمان مناسب، از کمک تخصصی بهره‌مند شوید. در وی مام امیدواریم با ارائه این اطلاعات، به شما کمک کرده باشیم تا با دیدی بازتر و دغدغه‌ای کمتر، این دوره از زندگی فرزندتان را مدیریت کنید.

سوالات متداول

تفاوت اصلی بین رفلاکس طبیعی و بیماری رفلاکس چیست؟

تفاوت اصلی در تأثیر آن بر سلامت و آرامش نوزاد است. رفلاکس طبیعی با وزن‌گیری خوب و شادابی کلی نوزاد همراه است، در حالی که بیماری رفلاکس (GERD) باعث درد، بی‌قراری شدید و اغلب، اختلال در وزن‌گیری می‌شود.

آیا ممکن است عوارض رفلاکس دائمی باشند؟

در صورت درمان به موقع و صحیح بیماری رفلاکس، اکثر عوارض مانند التهاب مری یا مشکلات تنفسی به طور کامل برطرف می‌شوند. اما اگر رفلاکس شدید برای مدت طولانی درمان نشود، می‌تواند منجر به مشکلات مزمن‌تری شود.

اگر نوزادم فقط شب‌ها رفلاکس دارد، باز هم خطرناک است؟

رفلاکس شبانه می‌تواند به دلیل حالت درازکش طولانی‌مدت، آزاردهنده‌تر باشد و خطر آسپیراسیون (ورود محتویات به ریه) و التهاب مری را افزایش دهد. بنابراین، حتی اگر فقط شب‌ها اتفاق می‌افتد اما با بی‌قراری و مشکلات خواب همراه است، نیاز به توجه دارد.

آیا درمان نکردن رفلاکس می‌تواند روی مغز نوزاد تأثیر بگذارد؟

رفلاکس به طور مستقیم به مغز آسیب نمی‌رساند. اما به طور غیرمستقیم، درد مزمن، خواب ناکافی و سوءتغذیه ناشی از رفلاکس شدید و درمان‌نشده، همگی می‌توانند بر رشد و تکامل سالم مغز تأثیر منفی بگذارند.

چگونه می‌توانم از بروز این عوارض پیشگیری کنم؟

بهترین راه پیشگیری، مدیریت صحیح رفلاکس از همان ابتداست. با رعایت راهکارهای ساده مانند تغذیه در حجم کم و دفعات زیاد، صاف نگه داشتن نوزاد پس از شیر و مهم‌تر از همه، مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم هشداردهنده، می‌توانید از بروز عوارض جدی جلوگیری کنید.

 

منبع: nationwidechildrens mayoclinic