چرا آب مروارید(کاتاراکت) مادرزادی نوزاد خطرناک است؟+عوارض عمل نکردن بچه

مشاهده اولین لبخند نوزاد، درخشش چشمان کنجکاو او هنگام کشف دنیای جدید، و برقراری ارتباط چشمی، لحظاتی هستند که هر پدر و مادری با تمام وجود انتظارشان را می‌کشند. اما گاهی، سایه‌ای بر این شیرینی می‌افتد؛ سایه‌ای به نام آب مروارید مادرزادی. در این مقاله جامع از وی مام، قصد داریم به طور کامل و به زبانی ساده، به این مبحث مهم بپردازیم، نگرانی‌های شما را درک کنیم و اطلاعات لازم را در اختیارتان قرار دهیم تا با آگاهی و آرامش بیشتری این مسیر را طی کنید. سلامت چشمان دلبند شما، اولویت ماست.

آب مروارید مادرزادی چیست؟ 

شاید وقتی صحبت از آب مروارید به میان می‌آید، بیشتر ما به یاد پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و مشکلات بینایی دوران سالمندی بیفتیم. اما واقعیت این است که این عارضه می‌تواند از بدو تولد نیز همراه نوزاد باشد. آب مروارید مادرزادی به کدر شدن عدسی طبیعی چشم نوزاد گفته می‌شود که می‌تواند یک یا هر دو چشم را درگیر کند. این کدورت مانع از عبور نور به شبکیه و تشکیل تصویر واضح می‌شود و در نتیجه، بینایی نوزاد را مختل می‌کند.

عدسی چشم و نقش آن در بینایی

برای درک بهتر آب مروارید، ابتدا باید با عملکرد عدسی چشم آشنا شویم. عدسی، ساختاری شفاف و انعطاف‌پذیر در پشت عنبیه (قسمت رنگی چشم) است. وظیفه اصلی عدسی، متمرکز کردن پرتوهای نور بر روی شبکیه، یعنی لایه حساس به نور در قسمت انتهایی چشم، است. این تمرکز دقیق نور، امکان دید واضح اشیاء در فواصل مختلف را فراهم می‌کند. حالا تصور کنید این عدسی شفاف، کدر شود؛ مانند پنجره‌ای که با بخار پوشیده شده است. طبیعی است که نور به درستی عبور نمی‌کند و تصویر مبهم و تاری ایجاد می‌شود.

تفاوت آب مروارید مادرزادی با آب مروارید بزرگسالان

اگرچه ماهیت اصلی بیماری، یعنی کدر شدن عدسی، در هر دو گروه یکسان است، اما تفاوت‌های مهمی بین آب مروارید مادرزادی و نوع اکتسابی آن در بزرگسالان وجود دارد. مهم‌ترین تفاوت در تاثیر آن بر تکامل سیستم بینایی است. مغز نوزاد برای یادگیری دیدن و تکامل مسیرهای عصبی بینایی، نیاز به دریافت تصاویر واضح از هر دو چشم دارد. اگر آب مروارید مادرزادی به موقع تشخیص داده و درمان نشود، می‌تواند منجر به تنبلی چشم (آمبلیوپی) و مشکلات دائمی بینایی گردد. در حالی که در بزرگسالان، سیستم بینایی قبلاً تکامل یافته و آب مروارید معمولاً تنها کیفیت دید را کاهش می‌دهد، بدون آنکه باعث تنبلی چشم شود (مگر در موارد بسیار نادر و خاص). همچنین، علل ایجادکننده و رویکردهای درمانی نیز ممکن است متفاوت باشند.

شناخت آب مروارید نیازمند مقایسه با وضعیت طبیعی چشم است. اگر دوست دارید بدانید نشانه های چشم سالم در نوزاد چیست و در ماه‌های اول باید مراقب چه چیزهایی باشید، در آن مقاله نکات کاربردی و قابل‌فهم برای والدین آورده شده است.

چگونه بفهمیم نوزاد آب مروارید دارد؟

تشخیص زودهنگام آب مروارید مادرزادی برای جلوگیری از آسیب دائمی به بینایی نوزاد، بسیار مهم است. والدین و پزشکان باید به علائم هشداردهنده توجه ویژه‌ای داشته باشند. برخی از این نشانه‌ها ممکن است ظریف باشند، اما آگاهی از آنها می‌تواند به تشخیص سریع‌تر کمک کند.

لکه سفید در مردمک چشم (لوکوکوریا)

یکی از بارزترین و شایع‌ترین علائم آب مروارید مادرزادی، وجود رفلکس سفید در مردمک چشم است که به آن لوکوکوریا (Leukocoria) می‌گویند. مردمک، همان دایره سیاه رنگ در مرکز چشم است. در حالت طبیعی، وقتی نور به چشم نوزاد تابانده می‌شود (مثلاً هنگام عکس گرفتن با فلاش)، باید رفلکس قرمز رنگی مشابه آنچه در عکس‌های بزرگسالان می‌بینیم، مشاهده شود. اما در صورت وجود آب مروارید یا برخی دیگر از مشکلات چشمی، این رفلکس به رنگ سفید، خاکستری یا حتی زرد دیده می‌شود. این علامت یک زنگ خطر جدی است و نیاز به بررسی فوری توسط چشم پزشک دارد.

حرکات غیرطبیعی چشم (نیستاگموس)

نیستاگموس به حرکات سریع، غیرارادی و ریتمیک چشم‌ها گفته می‌شود. این حرکات می‌توانند افقی، عمودی یا چرخشی باشند. اگر نوزادی به دلیل آب مروارید دید واضحی نداشته باشد، چشم‌هایش ممکن است برای یافتن یک نقطه تمرکز، شروع به حرکات لرزشی و غیرطبیعی کنند. نیستاگموس همیشه نشان‌دهنده آب مروارید نیست، اما یکی از علائمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

عدم توانایی در دنبال کردن اشیاء

نوزادان از حدود دو تا سه ماهگی شروع به دنبال کردن اشیاء متحرک با چشمان خود می‌کنند. اگر متوجه شدید که نوزادتان به چهره شما یا اسباب‌بازی‌های رنگی که در مقابلش حرکت می‌دهید، توجه نمی‌کند و با چشم آنها را دنبال نمی‌کند، می‌تواند نشانه‌ای از مشکل بینایی، از جمله آب مروارید، باشد. عدم برقراری ارتباط چشمی مناسب نیز می‌تواند یکی از نشانه‌ها باشد.

قرمزی یا حساسیت به نور

در برخی موارد، چشم مبتلا به آب مروارید ممکن است دچار قرمزی یا التهاب شود. همچنین، نوزاد ممکن است حساسیت غیرطبیعی به نور (فتوفوبیا) از خود نشان دهد و در محیط‌های روشن احساس ناراحتی کند یا چشمانش را ببندد.

تفاوت در ظاهر چشم‌ها

گاهی اوقات، اگر آب مروارید فقط یک چشم را درگیر کرده باشد، ممکن است والدین متوجه تفاوت در ظاهر دو چشم شوند. مثلاً یک مردمک ممکن است سفیدتر یا کدرتر از دیگری به نظر برسد، یا چشم مبتلا کوچکتر به نظر آید. همچنین ممکن است چشم مبتلا دچار انحراف (استرابیسم) شود.

اهمیت غربالگری بینایی نوزادان

با توجه به اهمیت تشخیص زودهنگام، غربالگری بینایی نوزادان در بدو تولد و در معاینات دوره‌ای توسط متخصص کودکان و در صورت لزوم چشم پزشک، بسیار مهم است. پزشک با استفاده از افتالموسکوپ و بررسی رفلکس قرمز چشم، می‌تواند به وجود آب مروارید یا سایر مشکلات چشمی مشکوک شود.

چرا نوزاد با آب مروارید به دنیا می‌آید؟

دلایل مختلفی می‌توانند منجر به بروز آب مروارید مادرزادی شوند. درک این علل می‌تواند به پیشگیری در موارد ممکن و همچنین به انتخاب رویکرد درمانی مناسب کمک کند. در حدود یک سوم موارد، علت خاصی برای آب مروارید مادرزادی یافت نمی‌شود (ایدیوپاتیک).

علل ژنتیکی و وراثتی

یکی از شایع‌ترین دلایل آب مروارید مادرزادی، عوامل ژنتیکی هستند. این بدان معناست که یک جهش ژنی، چه به صورت ارثی از والدین به نوزاد منتقل شده باشد و چه به صورت یک جهش جدید در خود نوزاد رخ داده باشد، می‌تواند باعث اختلال در تشکیل صحیح و شفافیت عدسی چشم در دوران جنینی شود. گاهی آب مروارید مادرزادی به تنهایی و بدون هیچ مشکل دیگری بروز می‌کند (آب مروارید ایزوله فامیلی)، و گاهی نیز بخشی از یک سندروم ژنتیکی گسترده‌تر است.

عفونت‌های دوران بارداری (سرخجه، توکسوپلاسموز، سیتومگالوویروس)

ابتلای مادر به برخی عفونت‌ها در دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه اول، می‌تواند خطر بروز آب مروارید مادرزادی را در جنین افزایش دهد. از جمله مهم‌ترین این عفونت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرخجه (Rubella): اگر مادر در اوایل بارداری به سرخجه مبتلا شود، ویروس می‌تواند از جفت عبور کرده و به جنین آسیب برساند و منجر به سندروم سرخجه مادرزادی شود که یکی از تظاهرات آن آب مروارید است. خوشبختانه با واکسیناسیون گسترده، این علت شیوع کمتری پیدا کرده است.

• توکسوپلاسموز (Toxoplasmosis): این عفونت انگلی که از طریق مصرف گوشت خام یا نیم‌پز آلوده یا تماس با مدفوع گربه آلوده منتقل می‌شود، می‌تواند باعث مشکلات چشمی از جمله آب مروارید در نوزاد شود.

• سیتومگالوویروس (CMV): این ویروس شایع نیز در صورت ابتلای مادر در بارداری، می‌تواند منجر به عوارض مختلفی از جمله آب مروارید در نوزاد گردد.

• سایر عفونت‌ها مانند هرپس سیمپلکس (تبخال تناسلی) و سیفلیس نیز به ندرت می‌توانند دخیل باشند.

بیماری‌های متابولیک 

برخی اختلالات متابولیک ارثی نیز می‌توانند باعث ایجاد آب مروارید مادرزادی شوند. گالاکتوزمی یک نمونه کلاسیک از این بیماری‌هاست. در این بیماری، بدن نوزاد قادر به تجزیه صحیح قند گالاکتوز (موجود در شیر) نیست. تجمع گالاکتوز و متابولیت‌های آن در بدن، از جمله در عدسی چشم، می‌تواند منجر به تشکیل آب مروارید شود. تشخیص و درمان زودهنگام گالاکتوزمی با رژیم غذایی خاص، می‌تواند از بروز یا پیشرفت آب مروارید جلوگیری کند.

مصرف برخی داروها در دوران بارداری

مصرف برخی داروها توسط مادر در دوران بارداری، به ویژه بدون تجویز و نظارت پزشک، می‌تواند خطر بروز ناهنجاری‌های جنینی، از جمله آب مروارید را افزایش دهد. به عنوان مثال، استفاده طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها در دوران بارداری با افزایش ریسک آب مروارید همراه بوده است. همواره باید قبل از مصرف هرگونه دارو در دوران بارداری با پزشک مشورت کرد.

سابقه خانوادگی آب مروارید

وجود سابقه آب مروارید مادرزادی در خانواده (والدین، خواهر و برادر یا سایر بستگان نزدیک) می‌تواند احتمال بروز آن را در نوزاد افزایش دهد. در چنین مواردی، مشاوره ژنتیک قبل یا حین بارداری توصیه می‌شود.

سندروم‌های خاص 

آب مروارید مادرزادی می‌تواند یکی از علائم همراه برخی سندروم‌های ژنتیکی باشد. به عنوان مثال، در نوزادان مبتلا به سندروم داون، سندروم لوئی (Lowe’s syndrome)، سندروم مارفان، و برخی دیگر از سندروم‌ها، شیوع آب مروارید بالاتر است.

دلایل ناشناخته (ایدیوپاتیک)

همانطور که پیشتر اشاره شد، در حدود یک سوم موارد آب مروارید مادرزادی، با وجود بررسی‌های کامل، علت مشخصی یافت نمی‌شود. این موارد به عنوان آب مروارید ایدیوپاتیک یا با علت نامشخص شناخته می‌شوند.

وقتی درباره آب مروارید مادرزادی حرف می‌زنیم، طبیعی است که والدین نگران باشند آیا بیماری‌های دیگری هم می‌توانند هم‌زمان چشم نوزاد را درگیر کنند یا نه. برای آشنایی با تفاوت‌ها و علائم آب سیاه مادر زادی نوزادان هم مطلبی جداگانه نوشته شده که می‌تواند تصویر دقیق‌تری از سلامت چشم کوچولوی شما بدهد.

تشخیص آب مروارید مادرزادی

تشخیص دقیق و به موقع آب مروارید مادرزادی برای شروع درمان مناسب و جلوگیری از عوارض جبران‌ناپذیر بینایی بسیار مهم است. این تشخیص معمولاً توسط چشم پزشک و با استفاده از روش‌های مختلف انجام می‌شود.

معاینه چشم پزشکی کامل نوزاد

اولین و مهم‌ترین گام، انجام یک معاینه جامع چشم پزشکی توسط متخصص چشم اطفال است. این معاینه شامل بررسی دقیق قسمت‌های مختلف چشم نوزاد، از جمله پلک‌ها، ملتحمه، قرنیه، عنبیه، مردمک و عدسی می‌شود. پزشک به دنبال هرگونه کدورت در عدسی، رفلکس سفید مردمک (لوکوکوریا)، یا سایر علائم غیرطبیعی خواهد بود. این معاینه معمولاً پس از ریختن قطره‌های گشادکننده مردمک انجام می‌شود تا دید بهتری از عدسی و قسمت‌های خلفی چشم فراهم شود.

استفاده از افتالموسکوپ

افتالموسکوپ ابزاری است که چشم پزشکان برای مشاهده داخل چشم، به ویژه شبکیه و عصب بینایی، از آن استفاده می‌کنند. با استفاده از افتالموسکوپ مستقیم یا غیرمستقیم، پزشک می‌تواند رفلکس قرمز طبیعی ته چشم را بررسی کند. در صورت وجود آب مروارید، این رفلکس ممکن است دیده نشود یا به صورت ناقص و کدر مشاهده گردد. همچنین شکل، اندازه و محل کدورت عدسی نیز با این وسیله قابل ارزیابی است.

سونوگرافی چشم 

در مواردی که کدورت عدسی بسیار شدید است و اجازه مشاهده قسمت‌های خلفی چشم (مانند شبکیه) را نمی‌دهد، ممکن است از سونوگرافی چشم (اکوگرافی) استفاده شود. سونوگرافی به پزشک کمک می‌کند تا ساختارهای داخلی چشم را بررسی کرده و از سلامت شبکیه و عدم وجود مشکلات دیگر مانند تومورهای چشمی (رتینوبلاستوما) اطمینان حاصل کند.

اهمیت تشخیص زودهنگام

تأکید مجدد بر اهمیت تشخیص زودهنگام آب مروارید مادرزادی ضروری است. هرگونه تأخیر در تشخیص و درمان می‌تواند منجر به آمبلیوپی (تنبلی چشم) شدید و غیرقابل برگشت شود. مغز نوزاد در ماه‌های اولیه زندگی به سرعت در حال یادگیری نحوه “دیدن” است. اگر تصویری واضح به مغز نرسد، آن بخش از مغز که مسئول پردازش اطلاعات بینایی از چشم مبتلاست، به درستی تکامل پیدا نمی‌کند. بنابراین، غربالگری‌های بدو تولد و معاینات منظم دوران نوزادی و شیرخوارگی نقش بسیار مهمی در تشخیص سریع این عارضه دارند.

درمان آب مروارید مادرزادی نوزاد

پس از تشخیص قطعی آب مروارید مادرزادی، گام بعدی تصمیم‌گیری در مورد درمان است. برخلاف آب مروارید بزرگسالان که گاهی می‌توان با آن مدارا کرد، آب مروارید مادرزادی که از نظر بینایی قابل توجه باشد، تقریباً همیشه نیاز به جراحی دارد تا از آسیب دائمی به تکامل بینایی کودک جلوگیری شود.

زمان مناسب برای جراحی آب مروارید نوزاد

زمان‌بندی جراحی یکی از مهم‌ترین عوامل در موفقیت درمان است. به طور کلی، اگر آب مروارید به قدری شدید باشد که مانع دید طبیعی شود (آب مروارید از نظر بالینی قابل توجه)، جراحی باید هرچه سریع‌تر انجام شود.

• برای آب مروارید یک طرفه شدید: جراحی اغلب در ۴ تا ۶ هفتگی اول زندگی توصیه می‌شود.

• برای آب مروارید دو طرفه شدید: جراحی معمولاً بین ۶ تا ۸ هفتگی اول زندگی برای هر چشم (با فاصله یک یا دو هفته) انجام می‌گیرد.
  تأخیر در جراحی، به ویژه پس از ۳ ماهگی، می‌تواند خطر تنبلی چشم (آمبلیوپی) را به شدت افزایش دهد. البته در مواردی که کدورت عدسی خفیف است و تأثیر چندانی بر بینایی ندارد، ممکن است پزشک تصمیم به تعویق جراحی و پیگیری دقیق وضعیت بگیرد.

روند جراحی آب مروارید (لنزکتومی)

جراحی آب مروارید مادرزادی یک عمل ظریف و تخصصی است که توسط جراح چشم پزشک فوق تخصص اطفال و استرابیسم انجام می‌شود. این عمل تحت بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد. روش اصلی جراحی، لنزکتومی نام دارد که به معنای خارج کردن عدسی کدر شده است. جراح برش‌های بسیار کوچکی در قرنیه ایجاد کرده و با استفاده از ابزارهای میکروسکوپی، محتویات عدسی کدر را خارج می‌کند. در نوزادان و کودکان خردسال، معمولاً کپسول خلفی عدسی نیز برداشته شده و یک برش کوچک در زجاجیه قدامی (ویترکتومی قدامی) نیز انجام می‌شود تا از کدر شدن مجدد مسیر بینایی در آینده جلوگیری گردد.

کاشت لنز داخل چشمی (IOL)

پس از خارج کردن عدسی طبیعی، چشم قدرت تمرکز خود را از دست می‌دهد. برای جبران این نقص، دو راه اصلی وجود دارد:

1. کاشت لنز داخل چشمی (Intraocular Lens – IOL): در این روش، یک لنز مصنوعی شفاف و کوچک در محل عدسی طبیعی قرار داده می‌شود. کاشت IOL در نوزادان و کودکان به طور فزاینده‌ای رایج شده است، زیرا می‌تواند دید بهتری را فراهم کرده و نیاز به عینک‌های بسیار ضخیم یا لنزهای تماسی را کاهش دهد. با این حال، تصمیم‌گیری برای کاشت IOL و انتخاب نوع و شماره لنز در نوزادان پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، زیرا چشم کودک هنوز در حال رشد است. جراح باید شماره لنزی را انتخاب کند که برای سال‌های آینده کودک نیز مناسب باشد و یا احتمال نیاز به جراحی مجدد برای تعویض لنز را در نظر بگیرد.

2. آفاکیا (Aphakia): در برخی موارد، به ویژه در نوزادان بسیار کم سن (مثلاً زیر ۶ ماه تا یک سال، بسته به نظر جراح و شرایط کودک)، ممکن است جراح تصمیم بگیرد که لنز داخل چشمی را در جراحی اولیه قرار ندهد. در این حالت، کودک آفاکیک (فاقد عدسی) باقی می‌ماند و برای اصلاح دید نیاز به استفاده از عینک‌های بسیار قوی مخصوص یا لنزهای تماسی خواهد داشت. کاشت لنز داخل چشمی ممکن است در سنین بالاتر و پس از رشد نسبی چشم، به عنوان یک عمل ثانویه انجام شود.

انتخاب بین این دو گزینه به عوامل مختلفی از جمله سن نوزاد، یک طرفه یا دو طرفه بودن آب مروارید، سلامت عمومی چشم و ترجیح جراح بستگی دارد.

استفاده از عینک یا لنز تماسی پس از جراحی

چه لنز داخل چشمی کاشته شود و چه کودک آفاکیک باقی بماند، تقریباً همیشه پس از جراحی نیاز به استفاده از عینک یا لنز تماسی برای اصلاح کامل دید و درمان تنبلی چشم وجود خواهد داشت.

• در صورت کاشت IOL: معمولاً برای اصلاح دید دور و نزدیک و همچنین هرگونه آستیگماتیسم باقیمانده، عینک تجویز می‌شود.

• در صورت آفاکیا: نوزاد نیاز به لنزهای تماسی با شماره بسیار بالا و یا عینک‌های ضخیم مخصوص خواهد داشت. استفاده از لنز تماسی در نوزادان آفاکیک اغلب ارجحیت دارد، زیرا میدان دید بهتری فراهم می‌کند و از نظر ظاهری نیز برای کودک راحت‌تر است. البته گذاشتن و برداشتن لنز تماسی برای نوزاد نیاز به آموزش و دقت والدین دارد.

بیهوشی در جراحی آب مروارید نوزادان

همانطور که اشاره شد، جراحی آب مروارید مادرزادی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. این موضوع ممکن است باعث نگرانی والدین شود. اما باید بدانید که امروزه با پیشرفت‌های علم بیهوشی و حضور متخصصان بیهوشی کودکان، این عمل با ایمنی بالایی انجام می‌شود. تیم پزشکی تمام اقدامات لازم را برای به حداقل رساندن خطرات بیهوشی در نوزادان انجام خواهند داد.

مراقبت‌های بعد از عمل آب مروارید نوزاد

دوره بهبودی پس از جراحی آب مروارید نوزاد به اندازه خود عمل جراحی اهمیت دارد. همکاری والدین در رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک برای دستیابی به بهترین نتیجه بینایی بسیار مهم است.

استفاده از قطره‌های چشمی

پس از جراحی، پزشک معمولاً چندین نوع قطره چشمی تجویز می‌کند. این قطره‌ها شامل آنتی‌بیوتیک‌ها برای جلوگیری از عفونت، قطره‌های استروئیدی (کورتون) برای کاهش التهاب، و گاهی قطره‌های گشادکننده مردمک هستند. بسیار مهم است که این قطره‌ها طبق دستور پزشک و در فواصل زمانی معین استفاده شوند. ریختن قطره در چشم نوزادی که ممکن است بی‌قراری کند، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما با صبر و حوصله و یادگیری تکنیک صحیح از پرستار یا پزشک، این کار امکان‌پذیر است.

محافظت از چشم نوزاد

محافظت از چشم جراحی شده در برابر ضربه یا مالش بسیار ضروری است. ممکن است پزشک استفاده از محافظ چشمی یا شیلد را به خصوص در هنگام خواب یا بازی توصیه کند. باید مراقب بود که نوزاد چشمانش را نمالد، زیرا این کار می‌تواند به بخیه‌های ظریف (در صورت وجود) آسیب برساند یا باعث عفونت شود.

ویزیت‌های منظم چشم پزشکی

پس از جراحی، ویزیت‌های منظم و مکرر چشم پزشکی برای بررسی روند بهبودی، کنترل فشار داخل چشم، ارزیابی وضعیت لنز کاشته شده (در صورت وجود) و تنظیم شماره عینک یا لنز تماسی ضروری است. این ویزیت‌ها در ابتدا با فواصل کوتاه (مثلاً روز بعد از عمل، هفته بعد، ماه بعد) و سپس به تدریج با فواصل طولانی‌تر انجام می‌شوند.

اهمیت توانبخشی بینایی 

حتی پس از یک جراحی موفقیت‌آمیز، توانبخشی بینایی نقش بسیار مهمی در جلوگیری از تنبلی چشم (آمبلیوپی) و دستیابی به بهترین دید ممکن دارد. اگر آب مروارید یک طرفه بوده یا دید یک چشم ضعیف‌تر از دیگری باشد، پزشک ممکن است بستن چشم سالم‌تر را برای چند ساعت در روز توصیه کند. این کار مغز را مجبور می‌کند تا از چشم ضعیف‌تر استفاده کرده و مسیرهای عصبی مربوط به آن را تقویت نماید. همکاری والدین در اجرای صحیح برنامه بستن چشم (Patching Therapy) بسیار مهم است. سایر روش‌های توانبخشی بینایی نیز ممکن است با توجه به شرایط کودک توصیه شود.

عوارض احتمالی جراحی آب مروارید مادرزادی

جراحی آب مروارید مادرزادی مانند هر عمل جراحی دیگری، می‌تواند با عوارض احتمالی همراه باشد. اگرچه این عوارض شایع نیستند، اما آگاهی از آنها برای والدین مهم است. تشخیص و درمان به موقع این عوارض می‌تواند از مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند.

گلوکوم (آب سیاه)

یکی از جدی‌ترین عوارض احتمالی پس از جراحی آب مروارید مادرزادی، افزایش فشار داخل چشم یا گلوکوم (آب سیاه) است. گلوکوم می‌تواند در هر زمانی پس از جراحی، حتی سال‌ها بعد، رخ دهد. این عارضه در صورت عدم درمان، می‌تواند به عصب بینایی آسیب رسانده و منجر به کاهش دید غیرقابل برگشت شود. به همین دلیل، معاینات منظم و اندازه‌گیری فشار داخل چشم در طولانی مدت بسیار مهم است.

جداشدگی شبکیه

جداشدگی شبکیه یک عارضه نادر اما جدی است که می‌تواند پس از جراحی آب مروارید، به خصوص در افرادی که نزدیک‌بینی شدید دارند یا ضربه به چشمشان وارد شده، رخ دهد. در صورت بروز علائمی مانند مشاهده جرقه‌های نورانی، دیدن اجسام شناور جدید و زیاد، یا از دست دادن بخشی از میدان بینایی، باید فوراً به چشم پزشک مراجعه کرد.

عفونت

عفونت داخل چشمی (اندوفتالمیت) یک عارضه بسیار نادر اما بسیار جدی پس از هر نوع جراحی داخل چشمی است. استفاده صحیح از قطره‌های آنتی‌بیوتیک تجویز شده و رعایت بهداشت می‌تواند به پیشگیری از آن کمک کند. علائم عفونت شامل درد شدید، قرمزی، کاهش دید ناگهانی و تورم پلک است که نیاز به درمان فوری دارد.

آمبلیوپی (تنبلی چشم) و استرابیسم (انحراف چشم)

همانطور که قبلاً اشاره شد، آمبلیوپی یا تنبلی چشم یکی از مهم‌ترین چالش‌ها پس از درمان آب مروارید مادرزادی است. حتی با جراحی موفق، اگر توانبخشی بینایی به درستی انجام نشود، ممکن است چشم عمل شده دچار تنبلی شود. استرابیسم یا انحراف چشم نیز ممکن است قبل از جراحی وجود داشته باشد یا پس از آن ایجاد شود و نیاز به درمان‌های جداگانه مانند بستن چشم، عینک یا حتی جراحی انحراف چشم داشته باشد.

نیاز به جراحی‌های مجدد

گاهی اوقات، ممکن است نیاز به جراحی‌های تکمیلی یا مجدد باشد. این موارد می‌تواند شامل جراحی برای کنترل گلوکوم، درمان جداشدگی شبکیه، تعویض یا تنظیم مجدد لنز داخل چشمی (در صورت رشد زیاد چشم یا تغییر شماره)، یا پاکسازی مجدد مسیر بینایی (در صورت کدر شدن کپسول خلفی در مواردی که در جراحی اولیه برداشته نشده) باشد.

پیشگیری از آب مروارید مادرزادی 

اگرچه پیشگیری کامل از آب مروارید مادرزادی، به ویژه در موارد ژنتیکی یا ایدیوپاتیک، همیشه امکان‌پذیر نیست، اما با انجام برخی اقدامات می‌توان خطر بروز آن را در مواردی که به عوامل محیطی یا عفونی مرتبط هستند، کاهش داد.

مراقبت‌های دوران بارداری

مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی مناسب در دوران بارداری نقش مهمی در سلامت جنین دارد. این شامل تغذیه سالم، پرهیز از مصرف الکل و دخانیات، و انجام معاینات منظم بارداری است.

واکسیناسیون (به ویژه سرخجه)

اطمینان از واکسیناسیون کامل مادر قبل از بارداری، به ویژه در برابر بیماری‌هایی مانند سرخجه، می‌تواند از ابتلای جنین به عفونت‌هایی که منجر به آب مروارید می‌شوند، جلوگیری کند. اگر مادری نسبت به سرخجه ایمن نباشد، باید قبل از اقدام به بارداری واکسن MMR (سرخک، اوریون، سرخجه) را دریافت کند و تا یک ماه پس از تزریق واکسن از باردار شدن خودداری نماید.

مشاوره ژنتیک (در صورت سابقه خانوادگی)

در خانواده‌هایی که سابقه آب مروارید مادرزادی یا بیماری‌های ژنتیکی مرتبط با آن وجود دارد، انجام مشاوره ژنتیک قبل از بارداری یا در اوایل آن می‌تواند مفید باشد. مشاور ژنتیک می‌تواند خطر تکرار بیماری را ارزیابی کرده و گزینه‌های موجود را با والدین در میان بگذارد.

پرهیز از مصرف داروهای بدون تجویز پزشک در بارداری

مادران باردار باید از مصرف هرگونه دارو بدون تجویز و نظارت پزشک اکیداً خودداری کنند. برخی داروها می‌توانند برای جنین مضر بوده و خطر ناهنجاری‌های مادرزادی، از جمله آب مروارید را افزایش دهند.

نقش تغذیه مادر در پیشگیری از آب مروارید جنین

یکی از سوالات رایج والدین، به خصوص مادران باردار، در مورد نقش تغذیه در سلامت جنین و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند آب مروارید مادرزادی است. اگرچه داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل در دوران بارداری برای سلامت کلی مادر و جنین بسیار مهم است، اما ارتباط مستقیم و قطعی بین مصرف مواد غذایی خاص و پیشگیری از تمام انواع آب مروارید مادرزادی هنوز به طور کامل به اثبات نرسیده است.

اهمیت ویتامین‌ها و مواد معدنی

مصرف کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری در دوران بارداری، مانند اسید فولیک، آهن، کلسیم، و ویتامین‌های گروه B، برای رشد و تکامل صحیح تمام ارگان‌های جنین، از جمله چشم‌ها، مهم است. کمبودهای شدید ویتامینی می‌توانند منجر به ناهنجاری‌های مختلفی شوند. با این حال، اینکه مصرف بیش از حد یک ویتامین خاص بتواند از آب مروارید ژنتیکی یا ناشی از عفونت جلوگیری کند، پشتوانه علمی قوی ندارد.

نقش آنتی‌اکسیدان‌ها

آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که از سلول‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ منابع غنی آنتی‌اکسیدان‌ها (مانند ویتامین C، ویتامین E و کاروتنوئیدها) هستند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است در پیشگیری از آب مروارید مرتبط با افزایش سن نقش داشته باشند. اما در مورد آب مروارید مادرزادی، شواهد قطعی مبنی بر اینکه مصرف بالای آنتی‌اکسیدان‌ها توسط مادر بتواند از بروز آن جلوگیری کند، محدود است. با این حال، داشتن یک رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات به طور کلی برای سلامت مادر و جنین توصیه می‌شود.

لازم به ذکر است که این بخش به باورهای رایج اشاره دارد و برای اثبات قطعی نقش تغذیه خاص در پیشگیری از انواع آب مروارید مادرزادی، به تحقیقات علمی بیشتری نیاز است. همواره بهترین راه، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و متنوع تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه در دوران بارداری است.

زندگی با آب مروارید مادرزادی

شنیدن تشخیص آب مروارید مادرزادی برای فرزندتان می‌تواند نگران‌کننده باشد. اما مهم است بدانید که با تشخیص زودهنگام، درمان مناسب و پیگیری‌های دقیق، اکثر کودکان مبتلا به آب مروارید مادرزادی می‌توانند دید مفید و کاربردی داشته باشند و زندگی طبیعی و فعالی را تجربه کنند.

اهمیت حمایت خانواده

حمایت عاطفی، روانی و عملی خانواده نقش بسیار مهمی در این مسیر دارد. صبوری در انجام مراقبت‌های پس از عمل، همکاری در برنامه‌های توانبخشی بینایی (مانند بستن چشم)، و ایجاد یک محیط مثبت و تشویق‌کننده برای کودک، می‌تواند تفاوت بزرگی در نتیجه نهایی ایجاد کند. به یاد داشته باشید که شما در این مسیر تنها نیستید و می‌توانید از پزشکان، مشاوران و سایر خانواده‌هایی که تجربه مشابهی داشته‌اند، کمک بگیرید.

پیگیری‌های درمانی طولانی مدت

درمان آب مروارید مادرزادی یک فرآیند طولانی مدت است و تنها به عمل جراحی ختم نمی‌شود. ویزیت‌های منظم چشم پزشکی برای بررسی وضعیت بینایی، کنترل فشار چشم، تجویز و تنظیم عینک یا لنز تماسی، و مدیریت هرگونه عارضه احتمالی، تا دوران بزرگسالی ادامه خواهد داشت.

سازگاری کودک با شرایط بینایی

کودکان قدرت سازگاری بالایی دارند. با حمایت مناسب، حتی اگر کودک مقداری محدودیت بینایی داشته باشد، یاد می‌گیرد که چگونه از حداکثر توانایی بینایی خود استفاده کند. ممکن است نیاز به استفاده از وسایل کمک بینایی یا تطبیق محیط آموزشی در مدرسه باشد. مهم این است که به توانایی‌های کودک خود ایمان داشته باشید و او را برای دستیابی به استقلال تشویق کنید.

نتیجه‌گیری

آب مروارید مادرزادی اگرچه یک چالش جدی برای بینایی نوزاد محسوب می‌شود، اما با پیشرفت‌های علم پزشکی، امروزه گزینه‌های درمانی مؤثری برای آن وجود دارد. در این مقاله از وی مام تلاش کردیم تا شما را با جنبه‌های مختلف این بیماری، از علائم و علل گرفته تا روش‌های تشخیص، درمان و مراقبت‌های پس از آن، آشنا کنیم. تشخیص زودهنگام، جراحی به موقع توسط جراح مجرب، و توانبخشی بینایی دقیق و مستمر، کلید دستیابی به بهترین نتیجه ممکن برای بینایی فرزند دلبند شماست. به یاد داشته باشید که آگاهی، امید و همکاری شما با تیم پزشکی، می‌تواند آینده روشنی را برای چشمان کودک شما رقم بزند. هرگز در پرسیدن سوالات خود از پزشک تردید نکنید و با اطمینان و آرامش این مسیر را طی کنید.

سوالات متداول

۱. آیا آب مروارید مادرزادی همیشه ارثی است؟
خیر، اگرچه عوامل ژنتیکی یکی از دلایل شایع هستند، اما عفونت‌های دوران بارداری، بیماری‌های متابولیک یا دلایل ناشناخته نیز می‌توانند باعث آن شوند.

۲. بهترین زمان برای جراحی آب مروارید نوزاد چه موقع است؟
معمولاً برای آب مروارید شدید، جراحی در ۴ تا ۸ هفتگی اول زندگی توصیه می‌شود تا از تنبلی چشم جلوگیری شود.

۳. آیا بعد از جراحی، کودک نیاز به عینک خواهد داشت؟
بله، تقریباً همیشه پس از جراحی، برای اصلاح کامل دید و درمان تنبلی چشم، نیاز به عینک یا لنز تماسی خواهد بود.

۴. آیا آب مروارید مادرزادی می‌تواند باعث کوری شود؟
اگر آب مروارید شدید باشد و به موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به کاهش شدید و دائمی بینایی یا حتی کوری عملکردی (تنبلی شدید چشم) شود.

۵. آیا قطره چشمی می‌تواند آب مروارید مادرزادی را درمان کند؟
خیر، در حال حاضر هیچ قطره چشمی برای درمان یا از بین بردن آب مروارید مادرزادی وجود ندارد. درمان اصلی، جراحی است.

۶. آیا آب مروارید مادرزادی می‌تواند در هر دو چشم رخ دهد؟
بله، آب مروارید مادرزادی می‌تواند یک چشم (یک طرفه) یا هر دو چشم (دو طرفه) را درگیر کند.

۷. شایع‌ترین علامت آب مروارید مادرزادی چیست؟
وجود لکه یا رفلکس سفید در مردمک چشم (لوکوکوریا) یکی از شایع‌ترین و مهم‌ترین علائم است که نیاز به بررسی فوری دارد.

۸. آیا جراحی آب مروارید مادرزادی خطرناک است؟
هر جراحی خطراتی دارد، اما با تکنیک‌های مدرن و توسط جراحان مجرب، این عمل عموماً ایمن و با درصد موفقیت بالاست.

۹. آیا کودک پس از جراحی آب مروارید می‌تواند زندگی عادی داشته باشد؟
بله، با درمان موفق و پیگیری مناسب، اکثر کودکان می‌توانند دید مفید و زندگی فعال و عادی داشته باشند.

۱۰. آیا تغذیه خاصی در بارداری می‌تواند از آب مروارید جنین جلوگیری کند؟
اگرچه رژیم غذایی سالم مهم است، اما شواهد علمی قطعی برای پیشگیری از تمام انواع آب مروارید مادرزادی با تغذیه خاص وجود ندارد.