بهترین بازی تقویت حواس پنجگانه در کودکان نوپا و پیش دبستانی + بینایی، شنوایی و لامسه

کودکان کاشفان کوچکی هستند که با تمام وجودشان دنیا را لمس می‌کنند، می‌چشند، می‌بینند، می‌شنوند و بو می‌کنند. این پنج حس، دروازه‌های اصلی ورود اطلاعات به مغز در حال رشد آن‌ها هستند. هر تجربه حسی، مانند لمس کردن بافت نرم یک پتو یا شنیدن صدای پرندگان، یک آجر جدید در بنای عظیم رشد شناختی، عاطفی و جسمی کودک شما می‌گذارد. اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که چگونه می‌توانید به صورت فعال این حواس را تقویت کنید و به فرزندتان کمک کنید تا دنیا را با وضوح و عمق بیشتری درک کند؟ تقویت حواس پنجگانه فقط یک فعالیت سرگرم‌کننده نیست؛ بلکه یک سرمایه‌گذاری مهم در آینده ذهنی و توانایی یادگیری اوست. در این مقاله جامع از وی مام، قصد داریم به طور کامل به این مبحث وارد شویم و با ارائه راهکارها و بازی‌های ساده و عملی، به شما نشان دهیم که چگونه می‌توانید به بهترین شکل، حواس پنجگانه فرزندتان را پرورش دهید.

چرا تقویت حواس پنجگانه کودکان مهم است؟

مغز یک کودک در سال‌های اولیه زندگی با سرعتی باورنکردنی در حال رشد و ایجاد مسیرهای عصبی جدید است. اطلاعاتی که از طریق حواس پنجگانه دریافت می‌شود، سوخت اصلی این رشد است. وقتی کودکی یک گل را بو می‌کند، بافتی زبر را لمس می‌کند یا طعمی جدید را می‌چشد، مغز او در حال پردازش، دسته‌بندی و ذخیره‌سازی این اطلاعات است. این فرآیند که به آن یکپارچگی حسی (Sensory Integration) گفته می‌شود، سنگ بنای مهارت‌های پیچیده‌تر است.

کودکی که تجربیات حسی غنی‌تری دارد:

• مسیرهای عصبی قوی‌تری می‌سازد: هر تجربه حسی جدید، یک ارتباط تازه بین سلول‌های مغزی ایجاد می‌کند. هرچه این ارتباطات بیشتر و قوی‌تر باشند، پردازش اطلاعات و یادگیری در آینده برای کودک آسان‌تر خواهد بود.

• مهارت‌های حرکتی بهتری پیدا می‌کند: هماهنگی بین چشم و دست برای گرفتن یک توپ، یا حفظ تعادل هنگام راه رفتن روی یک سطح ناهموار، همگی به پردازش دقیق اطلاعات حسی بستگی دارند.

• در زبان و گفتار پیشرفت می‌کند: کودک با لمس کردن یک شیء «نرم» و شنیدن کلمه «نرم» از زبان شما، ارتباط بین مفهوم و کلمه را یاد می‌گیرد. تجربیات حسی، به کلمات معنا می‌بخشند.

• توانایی حل مسئله در او تقویت می‌شود: کودکی که با بافت‌ها، اشکال و اندازه‌های مختلف بازی کرده، در آینده درک بهتری از مفاهیم ریاضی و فضایی خواهد داشت.

• از نظر عاطفی آرام‌تر است: برخی فعالیت‌های حسی مانند بازی با آب یا خمیربازی، می‌توانند به طرز فوق‌العاده‌ای برای کودکان آرامش‌بخش باشند و به آن‌ها در تنظیم هیجاناتشان کمک کنند.

بنابراین، بازی‌های حسی صرفاً یک سرگرمی نیستند؛ آن‌ها ابزارهای آموزشی قدرتمندی هستند که شما به عنوان والدین می‌توانید به سادگی در خانه از آن‌ها استفاده کنید.

 

---

به نقل از 5senses4kids :

متن انگلیسی:

For babies, sense development comes first, before the development of conceptual and abstract aspects. It is the fundamental building block of development.

ترجمه فارسی:

برای نوزادان، رشد حواس در اولویت قرار دارد و پیش از رشد مفاهیم و جنبه‌های انتزاعی اتفاق می‌افتد. این مرحله، سنگ‌بنای اصلی رشد آن‌هاست.

---

تقویت حس بینایی

حس بینایی یکی از اصلی‌ترین راه‌هایی است که کودکان با آن دنیا را کشف می‌کنند. از تشخیص چهره شما در روزهای اول تولد گرفته تا یادگیری خواندن در سال‌های بعد، بینایی نقشی اساسی دارد.

بازی برای تقویت حس بینایی نوزاد

بینایی نوزاد در بدو تولد تار است و به تدریج تکامل پیدا می‌کند. شما می‌توانید با بازی‌های ساده به این روند کمک کنید.

• کارت‌های با کنتراست بالا: نوزادان در ماه‌های اول به الگوهای سیاه و سفید و رنگ‌های با کنتراست بالا بهتر واکنش نشان می‌دهند. کارت‌هایی با این الگوها را در فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متری صورتشان نگه دارید تا روی آن‌ها تمرکز کنند.

• دنبال کردن اشیاء: یک اسباب‌بازی رنگی یا حتی صورت خودتان را به آرامی در مقابل چشمان نوزاد حرکت دهید تا او با چشمانش آن را دنبال کند. این کار به تقویت عضلات چشم کمک می‌کند.

• بازی دالی موشه (Peek-a-Boo): این بازی کلاسیک و دوست‌داشتنی به نوزاد مفهوم «پایداری شیء» را می‌آموزد؛ یعنی اینکه اشیاء حتی وقتی از دید خارج می‌شوند، هنوز وجود دارند. این یک کشف بزرگ برای مغز کوچک اوست.

• آویختن موبایل بالای تخت: یک موبایل ساده و رنگی که به آرامی می‌چرخد، می‌تواند ساعت‌ها توجه نوزاد را به خود جلب کرده و او را به تمرکز و دنبال کردن تشویق کند.

بازی برای تقویت حس بینایی کودکان نوپا و پیش دبستانی

با بزرگ‌تر شدن کودک، بازی‌ها نیز می‌توانند پیچیده‌تر شوند.

• بازی «من جاسوسم» (I Spy): این بازی برای تقویت توجه به جزئیات و یادگیری رنگ‌ها عالی است. برای مثال بگویید: «من یک چیزی می‌بینم که قرمزه…» و اجازه دهید کودک آن را پیدا کند.

• پازل و جورچین: شروع با پازل‌های ساده دو یا سه تکه و پیش رفتن به سمت پازل‌های پیچیده‌تر، به تقویت ادراک بصری، تشخیص الگو و مهارت حل مسئله کمک می‌کند.

• کتاب خواندن: کتاب‌هایی با تصاویر بزرگ و رنگارنگ انتخاب کنید. از کودک بخواهید اشیاء خاصی را در تصویر پیدا کند یا درباره آنچه می‌بیند، داستان‌سرایی کند.

• قدم زدن در طبیعت: طبیعت پر از محرک‌های بصری است. در حین پیاده‌روی، توجه کودک را به شکل برگ‌ها، رنگ گل‌ها، حرکت ابرها یا پرواز یک پروانه جلب کنید. این کار مشاهده‌گری او را تقویت می‌کند.

بازی و فعالیت بدنی، بهترین راه برای تخلیه انرژی و داشتن خوابی آرام است. اگر با مشکل خواب کودک خود درگیر هستید، راهکارهای زیادی برای حل آن وجود دارد. برای آشنایی با این روش‌ها، به مقاله جامع ما یعنی درمان قطعی خواب سبک کودک و بیدار شدن‌های مکرر مراجعه کنید.

تقویت حس شنوایی

از شنیدن صدای آرامش‌بخش مادر در رحم گرفته تا تشخیص صدای زنگ خطر، حس شنوایی برای ارتباط، یادگیری و ایمنی مهم است.

بازی برای تقویت حس شنوایی نوزاد

نوزادان از بدو تولد به صداها واکنش نشان می‌دهند و به سرعت یاد می‌گیرند صدای والدین خود را تشخیص دهند.

• صحبت کردن و آواز خواندن: هیچ صدایی برای نوزاد دلنشین‌تر از صدای شما نیست. با او صحبت کنید، برایش آواز بخوانید و لالایی بگویید. لحن صدای خود را تغییر دهید تا برایش جذاب‌تر باشد.

• استفاده از جغجغه و اسباب‌بازی‌های صدادار: یک جغجغه را در کنار گوش راست و سپس چپ او به صدا درآورید تا سرش را به سمت صدا برگرداند. این کار به او در تشخیص جهت صدا کمک می‌کند.

• پخش موسیقی ملایم: موسیقی کلاسیک یا هر موسیقی آرام دیگری می‌تواند یک پس‌زمینه آرامش‌بخش برای نوزاد فراهم کند و او را با ریتم‌ها و ملودی‌های مختلف آشنا سازد.

بازی برای تقویت حس شنوایی کودکان نوپا و پیش دبستانی

در این سن، کودکان می‌توانند به طور فعال‌تری در بازی‌های شنیداری شرکت کنند.

• شکارچی صدا: چشمان کودک را ببندید و صداهای مختلفی تولید کنید (مثل صدای زنگ، ریختن آب، یا مچاله کردن کاغذ). از او بخواهید حدس بزند که هر صدا مربوط به چیست.

• تقلید صدای حیوانات: این یک بازی سرگرم‌کننده برای یادگیری نام حیوانات و صداهایشان است. می‌توانید از کتاب‌ها یا اپلیکیشن‌های مخصوص این کار نیز کمک بگیرید.

• ساختن سازهای موسیقی: با استفاده از قوطی‌های خالی و مقداری برنج یا حبوبات، یک جغجغه بسازید. با زدن روی قابلمه و ماهیتابه یک ست درام ساده درست کنید. این کار به کودک درک اولیه‌ای از ریتم و تولید صدا می‌دهد.

• گوش دادن به داستان‌های صوتی: گوش دادن به قصه‌ها بدون دیدن تصاویر، به تقویت تمرکز شنیداری و قدرت تخیل کودک کمک شایانی می‌کند.

تقویت حس لامسه

پوست، بزرگ‌ترین عضو بدن ما و اولین راه ارتباطی ما با جهان است. حس لامسه برای ایجاد دلبستگی ایمن، یادگیری درباره محیط و حتی رشد جسمی ضروری است.

بازی برای تقویت حس لامسه نوزاد

نوزادان از طریق لمس، عشق و امنیت را دریافت می‌کنند.

• تماس پوست با پوست: در آغوش گرفتن نوزاد به طوری که پوست شما با پوست او در تماس باشد، یکی از قدرتمندترین راه‌ها برای آرام کردن او و ایجاد پیوند عاطفی است.

• ماساژ ملایم: ماساژ دادن آرام دست‌ها، پاها و پشت نوزاد با استفاده از روغن بچه، یک تجربه حسی فوق‌العاده و آرامش‌بخش برای اوست.

• معرفی بافت‌های مختلف: پارچه‌هایی با بافت‌های گوناگون (ابریشمی، پشمی، کتان) یا اسباب‌بازی‌های نرم و سفت را به آرامی روی پوست دست و پای او بکشید و نام هر بافت را بگویید (مثلاً «نرم» یا «زبر»).

بازی برای تقویت حس لامسه کودکان نوپا و پیش دبستانی

این دوره، زمان طلایی برای بازی‌های لمسی و حتی کمی کثیف‌کاری است!

• سینی حسی (Sensory Bin): یک سینی یا ظرف بزرگ را پر از برنج، ماکارونی خشک، حبوبات، آب یا حتی کف ریش‌تراشی کنید و چند اسباب‌بازی کوچک داخل آن قرار دهید. اجازه دهید کودک با دست‌هایش به کاوش بپردازد، وسایل را پر و خالی کند و از این تجربه لذت ببرد.

• خمیربازی و گِل‌بازی: ورز دادن، شکل دادن و له کردن خمیر، عضلات کوچک دست را تقویت کرده و یک خروجی عالی برای خلاقیت و هیجانات است.

• نقاشی با انگشت: این فعالیت کلاسیک، ترکیبی از تجربه لمسی و بصری است. اجازه دهید کودک با رنگ‌های انگشتی غیرسمی روی یک کاغذ بزرگ نقاشی کند و لذت لمس رنگ و خلق اثر را تجربه کند.

• بازی «کیسه اسرارآمیز»: یک کیسه پارچه‌ای بردارید و چند شیء آشنا مانند یک قاشق، یک ماشین کوچک، یا یک تکه پارچه نرم داخل آن بگذارید. سپس از کودک بخواهید بدون نگاه کردن، دستش را داخل کیسه کند و فقط با لمس کردن، حدس بزند چه چیزی را در دست دارد.

تقویت حس بویایی

حس بویایی ارتباط بسیار نزدیکی با حافظه و احساسات دارد. بوی نان تازه یا عطر گل می‌تواند خاطراتی قوی را در ذهن ما زنده کند. تقویت این حس به کودک کمک می‌کند تا دنیای اطرافش را غنی‌تر تجربه کند.

بازی برای تقویت حس بویایی نوزاد و کودک

برای نوزادان، بوی بدن شما آرامش‌بخش‌ترین رایحه دنیاست. بهتر است از عطرهای تند و محرک‌های بویایی مصنوعی در اطراف نوزاد خودداری کنید.

این بازی‌ها برای تقویت هوش هستند. در کنار آن، ورزش کردن هم به رشد جسمی و ذهنی کودک کمک می‌کند. اگر دختربچه دارید و می‌خواهید با ورزش‌های مناسب سن او آشنا شوید، ما در یک مقاله دیگر، لیستی از بهترین ورزش‌ها برای دختر بچه‌های زیر ۱۰ سال را آماده کرده‌ایم.

بازی برای تقویت حس بویایی کودکان نوپا و پیش دبستانی

• بازی «حدس بزن چه بویی میاد؟»: چند تکه پنبه را به رایحه‌های مختلف و ایمن مانند عصاره وانیل، آبلیمو، دارچین یا نعنا آغشته کنید. آن‌ها را در ظرف‌های کوچک قرار دهید و از کودک بخواهید با بو کردن، هر رایحه را تشخیص دهد.

• آشپزی و شیرینی‌پزی با هم: آشپزخانه پر از بوهای عالی است. اجازه دهید کودک بوی سبزیجات تازه، ادویه‌ها یا خمیر کیک را استشمام کند. این کار ارتباط او را با غذا نیز بهتر می‌کند.

• کشف بوهای طبیعت: در حین پیاده‌روی، یک گل، برگ کاج خرد شده یا خاک نم‌خورده بعد از باران را بو کنید و از کودک هم بخواهید این کار را انجام دهد. درباره بوها با هم صحبت کنید (آیا شیرین است؟ تند است؟).

این بازی‌ها به رشد ذهنی و حسی کودک کمک می‌کنند. یکی از بهترین محرک‌ها برای حواس، به خصوص حس شنوایی، موسیقی است. اگر می‌خواهید با اصول درست گوش دادن به موسیقی برای نوزادان آشنا شوید، مقاله نحوه صحیح آهنگ گذاشتن برای نوزاد و تاثیر آن بر هوش را از دست ندهید.

تقویت حس چشایی

حس چشایی به ما کمک می‌کند از غذا لذت ببریم و مواد مضر را تشخیص دهیم. آشنا کردن کودک با طعم‌های مختلف از سنین پایین، می‌تواند از بدغذایی در آینده جلوگیری کند و او را به یک خورنده ماجراجو تبدیل کند.

بازی برای تقویت حس چشایی نوزاد و کودک

برای نوزادانی که به تازگی غذای کمکی را شروع کرده‌اند، هر وعده غذایی یک تجربه چشایی جدید است. غذاها را به صورت جداگانه به او معرفی کنید تا با طعم هرکدام به خوبی آشنا شود.

بازی برای تقویت حس چشایی کودکان نوپا و پیش دبستانی

• مزه بازی: چند طعم مختلف مانند کمی شیرین (عسل)، ترش (لیمو)، شور (خیارشور) و بی‌مزه (یک تکه نان) را آماده کنید. می‌توانید چشمان کودک را ببندید و از او بخواهید هر طعم را بچشد و آن را توصیف کند.

• توصیف طعم‌ها و بافت‌ها: هنگام غذا خوردن، درباره آن صحبت کنید. مثلاً بگویید: «این سیب خیلی ترد و شیرینه» یا «این ماست نرم و کمی ترشه». این کار به کودک کمک می‌کند تا دایره لغات خود را برای توصیف تجربیاتش گسترش دهد.

• باغچه کوچک خوراکی: اگر فضا دارید، حتی در یک گلدان کوچک، سبزیجاتی مانند نعنا یا ریحان بکارید. اینکه کودک در کاشت و برداشت محصول خودش شریک باشد، او را برای چشیدن آن بسیار مشتاق‌تر می‌کند.

کلام آخر

تقویت حواس پنجگانه کودک، یک پروژه پیچیده یا پرهزینه نیست. این فرآیند در قلب تعاملات روزمره شما با فرزندتان نهفته است. بازی، بهترین ابزار یادگیری است و هر لحظه‌ای می‌تواند فرصتی برای یک کشف حسی جدید باشد. از یک پیاده‌روی ساده در پارک گرفته تا آشپزی مشترک در آشپزخانه، شما دائماً در حال فراهم کردن محرک‌های لازم برای رشد مغز او هستید. در این مقاله از وی مام، تلاش کردیم تا با ارائه ایده‌هایی عملی، به شما کمک کنیم تا این فرصت‌ها را آگاهانه‌تر ببینید و از آن‌ها استفاده کنید. به یاد داشته باشید که مهم‌ترین عنصر در تمام این بازی‌ها، حضور شاد و مشتاقانه شماست. با کنجکاوی و لذت، در این کاوش حسی با فرزندتان همراه شوید و پایه‌های یک عمر یادگیری را برای او بنا کنید.

سوالات متداول

از چه سنی باید بازی‌های حسی را با کودک شروع کرد؟

از همان بدو تولد. بازی‌های حسی برای نوزادان می‌تواند به سادگی تماس پوست با پوست، گوش دادن به صدای شما یا نگاه کردن به یک کارت سیاه و سفید باشد. این بازی‌ها متناسب با سن کودک تکامل پیدا می‌کنند.

اگر فرزندم از کثیف‌کاری و بازی‌های لمسی خوشش نیاید چه کار کنم؟

هرگز کودک را مجبور نکنید. با قدم‌های بسیار کوچک شروع کنید. برای مثال، به جای یک سینی پر از کف، ابتدا فقط یک اسباب‌بازی را کمی آغشته به کف کنید و به او بدهید یا از بازی با آب که تمیزتر است، شروع کنید.

آیا برای تقویت حواس کودک حتماً به اسباب‌بازی‌های گران‌قیمت نیاز دارم؟

به هیچ وجه. آشپزخانه و طبیعت بهترین منابع برای بازی‌های حسی هستند. قاشق‌های چوبی، قابلمه‌ها، حبوبات، برگ‌ها، سنگ‌ها و آب همگی ابزارهای فوق‌العاده‌ای برای کاوش حسی هستند که هیچ هزینه‌ای ندارند.

آیا بازی‌های حسی می‌توانند به کودکان بدغذا کمک کنند؟

بله، به طور قابل توجهی. بازی با مواد غذایی (بدون فشار برای خوردن) مانند له کردن موز یا ساختن شکل با خیار، به کودک کمک می‌کند تا با بافت و بوی غذاها آشناتر و راحت‌تر شود و اضطرابش برای امتحان کردن آن‌ها کاهش یابد.

چه مقدار بازی حسی در روز برای کودک کافی است؟

هیچ قانون مشخصی وجود ندارد. مهم کیفیت است نه کمیت. به جای اختصاص یک زمان مشخص، سعی کنید فعالیت‌های حسی را به طور طبیعی در طول روز بگنجانید؛ مثلاً چند دقیقه بازی با خمیر قبل از ناهار یا بو کردن گل‌ها در مسیر بازگشت به خانه.

 

منبع: lingokids 5senses4kids