برای خیلی از خانم‌ها پیش اومده؛ یه لحظه غافلگیری یا یه اتفاق غیرمنتظره مثل پاره شدن کاندوم، جا انداختن قرص ضدبارداری یا حتی یک رابطه بدون محافظت. توی این شرایط پر از استرس، اولین چیزی که به ذهن می‌رسه همونه: «قرص اورژانسی». همون قرصی که به اسم «قرص روز بعد» هم می‌شناسیم.

اما سوال مهم اینجاست: واقعاً قرص اورژانسی برای چیه و چطور باید ازش استفاده کرد؟ آیا هر وقت که نگرانی پیش اومد، می‌شه راحت سراغش رفت؟ یا باید نکات مهمی رو بدونیم تا از مشکلات بعدی جلوگیری کنیم؟

توی این مقاله از وی‌مام، قراره همه‌چیز رو روشن کنیم. خیلی ساده و بی‌پرده توضیح می‌دیم که این قرص دقیقاً چطور کار می‌کنه، بهترین زمان مصرفش چه موقعه، چه عوارضی ممکنه داشته باشه و کدوم باورها درباره‌ش درست نیست. هدفمون اینه که شما با اطلاعات درست و کامل، بتونید توی شرایط حساس بهترین و مطمئن‌ترین تصمیم رو بگیرید.

قرص اورژانسی برای چیست و دقیقاً در بدن چه کاری انجام می‌دهد؟

قبل از هر چیزی، باید تعریف دقیق و درستی از این دارو داشته باشیم. قرص اورژانسی (که بهش ECP هم میگن) یک روش «پیشگیری از بارداری اضطراری» هست. روی کلمه «اضطراری» خیلی تاکید می‌کنیم، چون این دارو به هیچ وجه نباید به عنوان یک روش دائمی و روتین برای جلوگیری از بارداری استفاده بشه. این قرص، یک پلن B یا یک شبکه نجات برای زمانیه که پلن A (روش اصلی پیشگیری شما) به هر دلیلی با شکست مواجه شده.

قرص اورژانسی چه کاری انجام میدهد؟

برای اینکه بفهمیم این قرص چطوری کار می‌کنه، باید بدونیم که بارداری چطور اتفاق میفته. بارداری به آزاد شدن تخمک از تخمدان (تخمک‌گذاری) و بعدش بارور شدن اون توسط اسپرم نیاز داره. قرص اورژانسی چه کاری انجام میدهد تا جلوی این فرآیند رو بگیره؟ این قرص با ایجاد یک طوفان هورمونی کنترل‌شده توی بدن، از چند راه اصلی مانع از بارداری می‌شه:

1. جلوگیری یا به تاخیر انداختن تخمک‌گذاری (مهم‌ترین و اصلی‌ترین کارش): این قوی‌ترین اثر قرص اورژانسیه. دوز بالای هورمونی که این قرص وارد بدن می‌کنه، به مغز و تخمدان‌ها سیگنال می‌ده که «هی، فعلاً شرایط برای آزاد کردن تخمک مناسب نیست، دست نگه دارید!». اگه تخمکی آزاد نشه، اسپرم هم چیزی برای بارور کردن نخواهد داشت و بارداری اتفاق نمی‌افته.
2. تأثیر روی مخاط دهانه رحم: این هورمون‌ها باعث می‌شن مخاط دهانه رحم (سرویکس) غلیظ و چسبناک بشه. این کار مثل ایجاد یک سد دفاعی چسبناک عمل می‌کنه و حرکت اسپرم‌ها به سمت بالای رحم و رسیدن به لوله‌های فالوپ رو خیلی سخت و تقریباً غیرممکن می‌کنه.
3. تأثیر احتمالی روی دیواره رحم (آندومتر): این مکانیسم کمتر قطعیه، اما گفته می‌شه که این هورمون‌ها ممکنه دیواره داخلی رحم رو به گونه‌ای تغییر بدن که برای پذیرش و لانه‌گزینی تخم بارور شده، نامناسب و غیرمهمان‌نواز بشه.

یک باور غلط خیلی مهم که باید برای همیشه فراموشش کنید:
توی خیلی از بحث‌ها و فروم‌های اینترنتی، این تصور اشتباه وجود داره که قرص اورژانسی باعث سقط جنین می‌شه. این باور کاملاً غلط و بی‌اساسه. قرص اورژانسی یک داروی «ضدبارداری» هست، نه یک داروی «سقط جنین». مکانیسم عملکردش، جلوگیری از اتفاق افتادن بارداری در مرحله اوله. اگه فرآیند لانه گزینی (یعنی جایگزین شدن تخم بارور شده در دیواره رحم) قبلاً با موفقیت اتفاق افتاده باشه و شما از قبل باردار باشید، قرص اورژانسی مطلقاً هیچ تأثیری روی بارداری شما نخواهد داشت و باعث سقط جنین نمی‌شه.

قرص اورژانسی پروژسترون دارد؟

بله، رایج‌ترین نوع قرص‌های اورژانسی که توی ایران و سراسر جهان استفاده می‌شن، بر پایه یک هورمون پروژستینی هستن. به طور کلی دو نوع اصلی قرص اورژانسی وجود داره:

• قرص‌های لوونورژسترل (Levonorgestrel): این‌ها رایج‌ترین، در دسترس‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع هستن. لوونورژسترل یک نوع پروژستین (شکل مصنوعی هورمون پروژسترون) هست. این قرص‌ها با وارد کردن دوز بالایی از این هورمون، فرآیندهایی که در بالا توضیح دادیم رو فعال می‌کنن. معروف‌ترین اسم‌های تجاری این نوع توی ایران، «اووسیز» (Ovocys) و «تنسی» (Tansy) هستن.
• قرص‌های اولیپریستال استات (Ulipristal Acetate): این نوع قرص جدیدتره و با اسم تجاری Ella در جهان شناخته می‌شه. این دارو یک تعدیل‌کننده گیرنده پروژسترونه و مکانیسم کمی متفاوتی داره. اثربخشیش، به خصوص در روزهای چهارم و پنجم بعد از رابطه، کمی بیشتر از لوونورژسترله اما توی ایران به راحتی پیدا نمی‌شه و نیاز به نسخه پزشک داره.

در ادامه این مقاله، تمرکز ما عمدتاً روی قرص‌های لوونورژسترل خواهد بود که در دسترس عموم قرار دارن.

اگر برای شما هم این سؤال پیش آمده که آیا استفاده‌ی مکرر از قرص اورژانسی می‌تواند به بدن آسیب بزند یا خیر، پیشنهاد می‌کنم مقاله‌ی ما با عنوان چند بار در سال مجاز به مصرف قرص اورژانسی هستیم؟ را بخوانید. در آنجا به‌طور کامل به محدودیت‌ها و توصیه‌های پزشکی درباره مصرف این دارو پرداخته‌ایم.

قرص اورژانسی را چگونه مصرف کنیم؟

موفقیت یا شکست قرص اورژانسی، بیشتر از هر چیزی به یک فاکتور بستگی داره: زمان. دونستن روش درست و زمان طلایی مصرف، کلید اصلی اثربخشی این روشه.

قرص اورژانسی تا چند ساعت بعد از رابطه تاثیر دارد؟

قانون طلایی و غیرقابل تغییر در مورد مصرف این قرص اینه: «هرچی زودتر، بهتر». اثربخشی این دارو با گذشت هر ساعت، کمتر و کمتر می‌شه.

آمار اثربخشی بر اساس زمان مصرف:

• اگه در ۲۴ ساعت اول بعد از رابطه محافظت نشده مصرف بشه: اثربخشیش حدود ۹۵٪ هست.
• اگه بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از رابطه مصرف بشه: اثربخشی به حدود ۸۵٪ کم می‌شه.
• اگه بین ۴۸ تا ۷۲ ساعت (۳ روز) بعد از رابطه مصرف بشه: اثربخشی به حدود ۵۸٪ کاهش پیدا می‌کنه.

اگرچه قرص‌های لوونورژسترل تا ۷۲ ساعت تأیید شدن، اما بعضی منابع معتبر معتقدن که حتی تا ۱۲۰ ساعت (۵ روز) بعد هم ممکنه تا حدی اثربخش باشن، اما شانس موفقیت توی این زمان خیلی پایین‌تره. پس به هیچ وجه کار رو به دقیقه ۹۰ موکول نکنید. هر ثانیه مهمه!

قرص اورژانسی تکی بهتره یا دوتایی؟

قرص‌های لوونورژسترل توی داروخانه‌ها به دو شکل اصلی پیدا می‌شن که باعث سردرگمی خیلی‌ها می‌شه.

توصیه قاطع وی مام: بر اساس تمام راهنماهای پزشکی جدید، روش تک دوزی، روش استاندارد و بهتره. این روش هم راحت‌تره و هم از استرس و ریسک فراموشی دوز دوم جلوگیری می‌کنه. اگه فقط قرص‌های ۰.۷۵ میلی‌گرمی در دسترس شما بود، می‌تونید هر دو تا قرص رو با هم همون اول بخورید. مطالعات نشون دادن که این کار دقیقاً به اندازه روش ۱۲ ساعته موثره و خیلی راحت‌تر و مطمئن‌تره.

خوردن قرص اورژانسی در پریودی تاثیر دارد؟

این یک سوال رایجه. اگه شما در دوران خونریزی پریود واقعی خودتون هستید (نه لکه بینی‌های نامنظم)، احتمال تخمک‌گذاری و در نتیجه بارداری تقریباً صفره. بنابراین، توی این دوره نیازی به مصرف قرص اورژانسی نیست. مصرفش توی این زمان، ضرر جدی نداره اما بدن شما رو بی‌خودی در معرض دوز بالای هورمونی قرار می‌ده و ممکنه الگوی پریود بعدی شما رو به هم بریزه.

اگر می‌خواهید بدانید مصرف قرص ال‌دی به صورت اورژانسی دقیقاً چگونه انجام می‌شود و چه نکاتی دارد، پیشنهاد می‌کنیم حتماً مقاله‌ی اختصاصی ما درباره‌ی این موضوع را مطالعه کنید.

عوارض قرص اورژانسی چیست؟

یکی از بزرگترین نگرانی‌ها در مورد این دارو، عوارض جانبیشه. باید بدونید که «عوارض قرص اورژانسی» اگرچه می‌تونن خیلی ناخوشایند باشن، اما معمولاً کوتاه‌مدت (۱ تا ۲ روز) هستن و خطر جدی برای سلامتی شما ندارن. این عوارض به خاطر ورود ناگهانی دوز بالای هورمونی به بدن اتفاق میفتن.

شایع‌ترین عوارضی که ممکنه تجربه کنید:

• تهوع و استفراغ: این شایع‌ترین عارضه است و حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از خانم‌ها اون رو تجربه می‌کنن.
• سردرد و سرگیجه.
• خستگی و بی‌حالی شدید.
• حساسیت و درد در سینه‌ها.
• درد زیر شکم و گرفتگی عضلات.
• اختلالات پریود: این مهم‌ترین و طولانی‌مدت‌ترین عارضه است. قرص اورژانسی می‌تونه باعث لکه بینی نامنظم، تاخیر در پریود بعدی یا حتی جلو افتادن اون بشه. این به هم ریختگی هورمونی کاملاً طبیعیه و جای نگرانی نداره.

چگونه عوارض قرص اورژانسی را از بین ببریم؟

خوشبختانه راهکارهای ساده‌ای برای مدیریت این عوارض وجود داره:

• جلوگیری از حالت تهوع ناشی از قرص اورژانسی: این مهم‌ترین بخش کاره. برای کم کردن احتمال تهوع، قرص رو با معده خالی مصرف نکنید. خوردنش همراه با یک وعده غذایی سبک یا حداقل یک لیوان شیر، می‌تونه خیلی به کاهش این عارضه کمک کنه. اگه سابقه تهوع شدید دارید، می‌تونید با مشورت داروساز، حدود نیم ساعت قبل از مصرف قرص اورژانسی، یک داروی ضدتهوع بدون نسخه (مثل دیمن هیدرینات) مصرف کنید.
• اگه استفراغ کردید چی؟ اگه در عرض ۲ تا ۳ ساعت بعد از مصرف قرص استفراغ کردید، به احتمال زیاد دارو به طور کامل جذب نشده و باید یک دوز دیگه مصرف کنید. توی این حالت، حتماً اول یک داروی ضدتهوع بخورید و بعد دوز تکراری رو میل کنید.
• مدیریت بقیه عوارض: برای سردرد یا درد شکم، می‌تونید از مسکن‌های ساده مثل ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده کنید. استراحت کافی و نوشیدن مایعات هم به کم شدن خستگی و سرگیجه کمک می‌کنه.

خیلی از خانم‌ها بعد از مصرف این دارو نگران تغییر در سیکل قاعدگی خود هستند. اگر می‌خواهید بدانید همه چیز درباره تاثیر قرص اورژانسی بر پریود چیست و چه تغییراتی ممکن است ایجاد شود، مطالعه‌ی آن مطلب می‌تواند برایتان بسیار مفید باشد.

بعد از مصرف قرص اورژانسی چه اتفاقی می‌افتد؟

بعد از مصرف قرص، دوره انتظار و نگرانی شروع می‌شه. اینکه «قرص اورژانسی بعد از چند روز جواب میده؟» و از کجا بفهمیم که موثر بوده، سوال اصلی شما توی این مرحله است.

خونریزی بعد از قرص اورژانسی چند روز طول میکشد؟

خیلی از خانم‌ها، حدود ۳ تا ۷ روز بعد از مصرف قرص اورژانسی، دچار یک خونریزی یا لکه بینی می‌شن. این خونریزی که بهش «خونریزی ترک» (Withdrawal Bleeding) میگن، به خاطر افت ناگهانی سطح هورمونی که قرص توی بدن ایجاد کرده، اتفاق میفته و شبیه به پریوده اما معمولاً سبک‌تر و کوتاه‌تره.

آیا این خونریزی نشونه خوبیه؟ بله، اتفاق افتادن این خونریزی معمولاً یک نشونه خیلی خوب و اطمینان‌بخشه که نشون می‌ده شما باردار نیستید. اما یادتون باشه که اتفاق نیفتادن این خونریزی هم لزوماً به معنی شکست قرص نیست. بعضی از خانم‌ها این خونریزی رو تجربه نمی‌کنن.

چگونه بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده؟

با وجود تمام علائم و خونریزی‌ها، تنها راه ۱۰۰٪ قطعی و قابل اعتماد برای اینکه بفهمید قرص اورژانسی اثر کرده، اینه که پریود بعدی شما اتفاق بیفته.

پریود بعدی شما ممکنه سر وقت همیشگی، یا حدود یک هفته زودتر یا دیرتر از موعد، اتفاق بیفته. این بی‌نظمی کاملاً طبیعیه و نباید نگران بشید. اما اگه پریود شما بیشتر از یک هفته از تاریخ مورد انتظارتون به تاخیر افتاد، یا اگه خونریزی پریودتون به طور غیرعادی خیلی سبک یا کوتاه بود، حتماً باید یک تست بارداری خانگی (بیبی چک) انجام بدید تا از عدم بارداری مطمئن بشید.

برای آشنایی کامل با دلایل علمی به پرسش آیا قرص اورژانسی باعث اختلال پریود می‌شود؟ می‌توانید مقاله‌ی جامع ما در این زمینه را بخوانید.

چه زمانی قرص اورژانسی عمل نمی‌کند و چه چیزهایی اثر آن را کم می‌کند؟

با اینکه قرص اورژانسی خیلی موثره، اما ۱۰۰٪ تضمینی نیست. دونستن دلایل شکست درمان به شما کمک می‌کنه تا از اون به درستی استفاده کنید و انتظارات واقع‌بینانه‌ای داشته باشید.

قرص اورژانسی در چه صورت عمل نمیکند؟

• مصرف خیلی دیرهنگام: همونطور که گفتیم، اگه قرص بعد از گذشت ۷۲ ساعت مصرف بشه، شانس شکستش خیلی بالا می‌ره.
• اتفاق افتادن تخمک‌گذاری قبل از مصرف: اگه رابطه شما دقیقاً در روز تخمک‌گذاری یا بلافاصله بعد از اون بوده باشه، قرص دیگه نمی‌تونه جلوی آزاد شدن تخمک رو بگیره و شانس شکستش بیشتر می‌شه.
• اتفاق افتادن لانه گزینی قبل از مصرف: اگه شما از قبل و در اثر یک رابطه قبلی توی همون سیکل باردار بوده باشید، این قرص هیچ اثری نخواهد داشت.

چه چیزی قرص اورژانسی را خنثی میکند؟

بله، بعضی داروها و مکمل‌ها می‌تونن آنزیم‌های کبد شما رو طوری فعال کنن که قرص اورژانسی رو سریع‌تر از حالت عادی تجزیه کرده و سطحش رو توی خون کم کنن. این کار اثربخشی قرص رو به شدت پایین میاره. مهم‌ترین این موارد عبارتند از:

• بعضی داروهای ضدتشنج و صرع (مثل کاربامازپین، فنی توئین، فنوباربیتال).
• بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها (به خصوص ریفامپین که برای درمان سل استفاده می‌شه).
• بعضی داروهای مورد استفاده در درمان HIV.
• مکمل گیاهی St. John’s Wort (علف چای) که برای درمان افسردگی استفاده می‌شه.

اگه هر کدوم از این داروها رو مصرف می‌کنید، حتماً قبل از مصرف قرص اورژانسی با پزشک یا داروساز مشورت کنید. ممکنه نیاز به استفاده از دوز بالاتر یا یک روش جایگزین داشته باشید.

هشدارهای مهم: حد مجاز مصرف و شرایط خاص که باید بدونید

استفاده از قرص اورژانسی نیازمند آگاهی از بعضی نکات و هشدارهای مهمه تا از اون به صورت ایمن و مسئولانه استفاده بشه.

حد مجاز استفاده از قرص اورژانسی چقدره؟

این یک سوال خیلی مهمه. از نظر پزشکی، هیچ عدد قطعی و سمیتی برای تعداد دفعات مصرف وجود نداره. اما استفاده مکرر از اون (بیشتر از یک یا دو بار در یک سیکل قاعدگی) به دو دلیل اصلی به هیچ وجه توصیه نمی‌شه:

1. اثربخشی کمتر: قرص اورژانسی به مراتب اثربخشی کمتری نسبت به روش‌های روتین جلوگیری از بارداری (مثل قرص‌های ترکیبی، IUD یا کاندوم) داره.
2. به هم ریختن شدید نظم هورمونی: هر بار مصرف این قرص، مثل یک شوک هورمونی بزرگ به بدن شماست. استفاده مکرر از اون می‌تونه الگوی پریود شما رو برای ماه‌ها به هم بریزه و باعث خونریزی‌های نامنظم و غیرقابل پیش‌بینی بشه.

قرص اورژانسی یک راه حل اضطراریه، نه یک آب‌نبات!

خوردن قرص اورژانسی در شیردهی

بر اساس منابع معتبر پزشکی، قرص‌های اورژانسی مبتنی بر لوونورژسترل در دوران شیردهی ایمن به حساب میان. مقدار خیلی کمی از هورمون وارد شیر مادر می‌شه که نشون داده نشده برای نوزاد مضر باشه.

با این حال، برای به حداقل رسوندن مواجهه نوزاد، از نظر پزشکان ما در وی مام، بهتره این پروتکل رو رعایت کنید: قرص رو بلافاصله بعد از یک وعده شیردهی مصرف کنید و بعدش برای ۳ تا ۴ ساعت، به نوزاد شیر ندید (می‌تونید شیر خودتون رو توی این مدت بدوشید و دور بریزید).

اگر باردار باشیم و قرص اورژانسی بخوریم چی میشه؟

این سناریو ممکنه به صورت ناآگاهانه اتفاق بیفته و باعث استرس شدید بشه. خیالتون راحت باشه؛ بر اساس تمام شواهد موجود، مصرف ناآگاهانه قرص لوونورژسترل در اوایل یک بارداری که از قبل شکل گرفته، خطر نقص‌های مادرزادی یا عوارض دیگه رو در جنین افزایش نمی‌ده.

می‌دونیم که مواجهه با شرایطی که نیاز به قرص اورژانسی داره، می‌تونه خیلی استرس‌زا و پر از ترس باشه. توی چنین لحظاتی، صحبت با یک فرد آگاه و متخصص می‌تونه خیلی آرامش‌بخش باشه. دریافت یک مشاوره تلفنی برای ترس از بارداری ناخواسته به شما کمک می‌کنه تا با اطلاعات درست و بدون قضاوت، بهترین و ایمن‌ترین اقدام رو برای شرایط خودتون انجام بدید.

کلام آخر ویمام

در پایان این راهنمای جامع و خودمونی، امیدواریم به خوبی متوجه شده باشید که پاسخ به سوال «قرص اورژانسی برای چیست؟» اینه: یک روش ایمن و موثر برای پیشگیری از بارداری «بعد از» یک رابطه محافظت نشده یا شکست روش پیشگیری. این یک ابزار مهم برای حفظ سلامت باروری خانم‌هاست، اما کلید موفقیتش در سرعت عمل و استفاده درسته.

مهم‌ترین پیامی که می‌خوایم به خاطر بسپارید اینه که این دارو، یک راه حل اضطراریه، نه جایگزینی برای روش‌های روتین و مطمئن جلوگیری از بارداری. بعد از هر بار استفاده از قرص اورژانسی، بهترین کار اینه که با خودتون فکر کنید و یک روش جلوگیری از بارداری طولانی‌مدت و مطمئن (مثل قرص‌های ماهانه، IUD یا ایمپلنت) رو برای آینده خودتون انتخاب کنید. ما در وی مام برای پاسخگویی به سوالات محرمانه شما و ارائه راهنمایی‌های پزشکی مبتنی بر علم، همیشه در کنار شما هستیم.