دیدن سوزن واکسن در کنار نوزاد دلبندتان، بدون شک می‌تواند برای هر پدر و مادری نگران‌کننده باشد. این نگرانی کاملاً طبیعی است، اما باید بدانید که این تزریق‌های کوچک، سپری قدرتمند برای محافظت از سلامت او در برابر بیماری‌های جدی هستند. یکی از مهم‌ترین این سپرها، واکسن پنتاوالان است که نقشی اساسی در برنامه واکسیناسیون کودکان دارد. شاید سوالات زیادی درباره این واکسن در ذهن شما شکل گرفته باشد؛ از ترکیبات آن گرفته تا عوارض و مراقبت‌های بعد از تزریق. در این مقاله جامع از وی مام، قصد داریم به تمام این سوالات به زبانی ساده پاسخ دهیم و شما را با تمام جنبه‌های واکسن پنج گانه یا همان پنتاوالان آشنا کنیم تا با آرامش و آگاهی کامل این مرحله مهم را پشت سر بگذارید.

واکسن پنتاوالان چیست و از چه بیماری‌هایی پیشگیری می‌کند؟

بیایید از ابتدا شروع کنیم؛ واکسن پنتاوالان چیست؟ این واکسن که با نام‌های واکسن پنج گانه یا پنتا واکسن هم شناخته می‌شود، یک واکسن ترکیبی بسیار کارآمد است. کلمه “پنتا” در زبان لاتین به معنای “پنج” است و این نام‌گذاری به این دلیل است که واکسن پنتاوالان با یک تزریق، بدن نوزاد شما را در برابر پنج بیماری خطرناک ایمن می‌کند. این یک پیشرفت عالی در علم پزشکی است، چون به جای پنج تزریق جداگانه، کودک شما فقط یک تزریق را تجربه می‌کند.

اما واکسن پنتاوالان برای چیست و جلوی کدام بیماری‌ها را می‌گیرد؟ اجزای این واکسن شامل آنتی‌ژن‌های ضعیف‌شده یا کشته‌شده از پنج عامل بیماری‌زا هستند که سیستم ایمنی بدن را برای تولید پادتن تحریک می‌کنند. این پنج بیماری عبارتند از:

1. دیفتری (Diphtheria): یک بیماری عفونی جدی که باعث ایجاد یک لایه ضخیم در پشت گلو شده و می‌تواند تنفس، بلع و حتی عملکرد قلب را دچار مشکل کند.

2. کزاز (Tetanus): این بیماری که از طریق ورود باکتری از راه زخم‌های آلوده ایجاد می‌شود، باعث انقباضات دردناک عضلانی، به ویژه در فک و گردن (قفل شدن فک) می‌شود.

3. سیاه‌سرفه (Pertussis): یک بیماری تنفسی بسیار مسری که با سرفه‌های شدید و پیاپی شناخته می‌شود و می‌تواند برای نوزادان و کودکان خردسال بسیار خطرناک باشد.

4. هپاتیت B (Hepatitis B): یک عفونت ویروسی که به کبد حمله کرده و می‌تواند منجر به مشکلات حاد و مزمن کبدی مانند سیروز یا سرطان کبد شود.

5. هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b (Hib): این باکتری عامل اصلی بیماری‌های خطرناکی مانند مننژیت (التهاب پرده‌های مغز)، ذات‌الریه و عفونت خون در کودکان زیر پنج سال است.

بنابراین، ترکیبات واکسن پنتاوالان به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با یک تزریق، محافظت گسترده‌ای را برای نوزاد شما فراهم کنند.

تفاوت واکسن سه گانه و پنج گانه در چیست؟

شاید نام واکسن سه‌گانه یا DTP را هم شنیده باشید و برایتان سوال پیش آمده باشد که چه تفاوتی با واکسن پنج گانه دارد. پاسخ ساده است. واکسن سه‌گانه، همان‌طور که از نامش پیداست، فقط در برابر سه بیماری دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه ایمنی ایجاد می‌کند.

در گذشته، نوزادان برای ایمن شدن در برابر پنج بیماری ذکر شده، باید واکسن سه‌گانه را به همراه واکسن هپاتیت B و واکسن هموفیلوس آنفلوآنزا به صورت جداگانه دریافت می‌کردند که به معنای تزریقات بیشتر و درد و ناراحتی مضاعف برای کودک بود.

تفاوت واکسن سه گانه و پنج گانه دقیقاً در همین نقطه مشخص می‌شود. واکسن پنتاوالان در واقع نسخه به‌روز شده و کامل‌تر واکسن سه‌گانه است که دو واکسن هپاتیت B و هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b را نیز در خود جای داده است. این ترکیب هوشمندانه باعث شده تا با یک تزریق، ایمنی در برابر پنج بیماری حاصل شود، که هم برای کودک راحت‌تر است و هم اجرای برنامه واکسیناسیون را برای نظام سلامت ساده‌تر می‌کند.

 

 

واکسن پنتاوالان در ایران | برنامه واکسیناسیون کشوری

 

خوشبختانه، واکسن پنتاوالان در ایران به عنوان بخش استاندارد برنامه ملی واکسیناسیون گنجانده شده است. این به آن معناست که تمام نوزادان ایرانی این واکسن مهم را به صورت رایگان در مراکز بهداشتی سراسر کشور دریافت می‌کنند. بنابراین، نیازی به نگرانی در مورد قیمت واکسن پنتاوالان نیست، مگر اینکه در شرایط خاصی نیاز به تهیه آن از مراکز خصوصی داشته باشید.

بسیاری از والدین می‌پرسند واکسن پنتاوالان ساخت کدام کشور است. باید با افتخار بگوییم که واکسن پنتاوالان ایرانی توسط موسسات معتبر و با سابقه‌ای همچون انستیتو پاستور ایران و موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی تولید می‌شود. این واکسن‌ها با استانداردهای جهانی مطابقت داشته و از کیفیت و اثربخشی بالایی برخوردار هستند، بنابراین می‌توانید با اطمینان کامل از آن‌ها برای فرزند خود استفاده کنید.

زمان‌بندی دقیق تزریق واکسن پنج گانه

برای اینکه واکسن بهترین اثربخشی را داشته باشد، باید در زمان‌های مشخصی تزریق شود. برنامه تزریق واکسن پنج گانه شامل سه نوبت اصلی است:

واکسن پنتاوالان دو ماهگی

این اولین نوبت تزریق واکسن پنتاوالان و یکی از مهم‌ترین مراحل واکسیناسیون نوزاد است. در دو ماهگی، سیستم ایمنی نوزاد آماده دریافت واکسن و ساختن پادتن‌های اولیه است. نحوه تزریق واکسن پنتاوالان به صورت عضلانی و معمولاً در قسمت جلویی و خارجی ران نوزاد انجام می‌شود. پس از این واکسن، بروز علائمی مانند تب خفیف و بی‌قراری کاملاً طبیعی است.

واکسن پنج گانه چهار ماهگی

نوبت دوم این واکسن در چهار ماهگی تزریق می‌شود. این نوبت به عنوان دوز یادآور عمل کرده و سطح ایمنی بدن نوزاد را تقویت می‌کند. معمولاً واکنش بدن نوزاد به واکسن چهار ماهگی مشابه نوبت اول است، هرچند برخی از والدین گزارش می‌دهند که عوارض آن ممکن است خفیف‌تر باشد.

واکسن پنج گانه شش ماهگی

این آخرین نوبت از سری واکسن‌های پنتاوالان است. تزریق دوز سوم، ایمنی بدن کودک را به سطح مطلوبی می‌رساند و محافظت طولانی‌مدتی را در برابر آن پنج بیماری ایجاد می‌کند. تکمیل هر سه نوبت برای دستیابی به ایمنی کامل بسیار مهم است.

مراقبت های ضروری بعد از تزریق واکسن پنج گانه

مشاهده بی‌قراری و درد نوزاد پس از واکسن برای والدین سخت است، اما با انجام چند راهکار ساده، می‌توانید این دوره را راحت‌تر سپری کنید. مهم‌ترین مراقبت های واکسن پنج گانه عبارتند از:

• کمپرس سرد: تا ۲۴ ساعت اول پس از تزریق، یک حوله تمیز و خنک یا کمپرس سرد را به مدت چند دقیقه روی ورم جای واکسن پنتاوالانقرار دهید. این کار به کاهش درد و التهاب کمک می‌کند. هرگز یخ را مستقیم روی پوست نوزاد نگذارید.

• کمپرس گرم: پس از ۲۴ ساعت اول، می‌توانید از کمپرس گرم و مرطوب در محل تزریق استفاده کنید. این کار به جذب بهتر واکسن و کاهش سفتی عضله کمک می‌کند.

• کنترل تب: تب واکسن پنتاوالان یکی از شایع‌ترین عوارض است. اگر نوزاد شما تب کرد، می‌توانید طبق دستور پزشک یا مسئول مرکز بهداشت، از قطره استامینوفن استفاده کنید. دوز دقیق دارو باید بر اساس وزن نوزاد تعیین شود، پس هرگز خودسرانه دوز را کم یا زیاد نکنید.

• مایعات و شیردهی: نوزاد خود را به طور مکرر با شیر مادر یا شیر خشک تغذیه کنید. دریافت مایعات کافی به کنترل تب و حال عمومی بهتر کودک کمک می‌کند.

• آرامش و محبت: نوزاد شما بیش از هر زمان دیگری به آغوش و آرامش شما نیاز دارد. او را در آغوش بگیرید، برایش لالایی بخوانید و محیطی آرام برایش فراهم کنید.

• حمام کردن: برخلاف یک باور قدیمی، هیچ منعی برای حمام بعد از واکسن پنتاوالان وجود ندارد. یک حمام با آب ولرم حتی می‌تواند به آرامش عضلات و کاهش تب نوزاد کمک کند.

شایع‌ترین علائم و عوارض واکسن پنتاوالان

دانستن علائم واکسن پنج گانه به شما کمک می‌کند تا واکنش‌های طبیعی را از موارد نگران‌کننده تشخیص دهید. بیشتر عوارض واکسن پنتاوالان خفیف بوده و طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می‌شوند.

عوارض شایع و طبیعی:

• قرمزی، درد و تورم در محل تزریق

• تب خفیف تا متوسط

• بی‌قراری، گریه و بهانه‌گیری بیش از حد معمول

• خواب‌آلودگی یا اختلال در خواب

• کاهش موقت اشتها

عوارض نادر ولی نیازمند توجه:

• تب بسیار بالا (بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد)

• گریه مداوم و آرام‌نشدنی برای بیش از سه ساعت

• تشنج (که اغلب به دلیل تب بالا رخ می‌دهد)

• واکنش‌های آلرژیک شدید مانند تورم صورت یا گلو و مشکلات تنفسی

 

---

به نقل از vaccination :
متن انگلیسی:

There may be a few mild side effects such as mild fever, redness and pain in the leg where the vaccine is given, and fussiness. If side effects occur, take the child back to the health centre or doctor.

ترجمه فارسی:

ممکن است چند عارضه‌ی خفیف مانند تب ملایم، قرمزی و درد در پایی که واکسن تزریق شده و بی‌قراری دیده شود. اگر این علائم ظاهر شدند، کودک را به مرکز بهداشت یا پزشک ببرید.

---

 

اگر هر یک از این علائم نادر را مشاهده کردید، فوراً به پزشک یا نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید. با این حال، باید تاکید کنیم که عوارض واکسن پنج گانه به شکل شدید بسیار نادر هستند و فواید این واکسن در پیشگیری از بیماری‌های کشنده، به مراتب بیشتر از خطرات احتمالی آن است.

برخی والدین پس از تزریق واکسن پنتاوالان متوجه برآمدگی یا توده‌ای در زیر بغل نوزاد خود می‌شوند که ممکن است نگران‌کننده باشد. برای آشنایی با علت‌ها، روش تشخیص و زمان مراجعه به پزشک، اینجا بخوانید که علت تورم زیر بغل نوزاد چیست.

اگر تزریق واکسن پنتاوالان اشتباه انجام شود چه کنیم؟

برخی والدین نگران تزریق اشتباه واکسن پنتاوالان هستند. مواردی مانند تزریق در محل نادرست (مثلاً تزریق زیرپوستی به جای عضلانی) یا استفاده از سرنگ نامناسب، اگرچه بسیار بسیار نادر هستند، اما می‌توانند اثربخشی واکسن را کاهش داده یا واکنش‌های موضعی شدیدتری ایجاد کنند.

پرسنل مراکز بهداشتی برای تزریق صحیح واکسن‌ها آموزش‌های کاملی دیده‌اند و احتمال خطا بسیار پایین است. اما اگر به هر دلیلی احساس کردید تزریق به شکل غیرعادی انجام شده یا واکنش محل تزریق بسیار شدید و غیرطبیعی است، بهترین کار این است که خونسردی خود را حفظ کرده و موضوع را با مسئول مرکز بهداشت یا پزشک متخصص کودکان در میان بگذارید تا راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.

اگرچه واکسن پنتاوالان معمولاً عارضه‌ی حرکتی ایجاد نمی‌کند، اما برخی والدین نگرانی‌هایی درباره تأخیر در رشد حرکتی نوزاد دارند. اگر احساس می‌کنید نوزادتان دیرتر از حد انتظار شروع به ایستادن یا راه رفتن می‌کند، پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را درباره دلایل پا نگرفتن نوزاد و اقدامات لازم بخوانید.

کمبود واکسن پنتاوالان و راهکارهای جایگزین

گاهی اوقات ممکن است به دلایل مختلفی مانند مشکلات تولید یا توزیع، با شرایط کمبود واکسن پنتاوالان در برخی مراکز بهداشتی مواجه شویم. نبود واکسن پنتاوالان می‌تواند باعث نگرانی والدین شود، اما راهکارهایی برای این شرایط وجود دارد.

در چنین مواقعی، اولین قدم مشورت با مرکز بهداشت است. آن‌ها شما را در مورد زمان موجود شدن مجدد واکسن یا راهکارهای جایگزین راهنمایی می‌کنند. یکی از اصلی‌ترین گزینه‌ها به عنوان جایگزین واکسن پنتاوالان، واکسن هگزاوالان (Hexavalent) یا شش‌گانه است. این واکسن علاوه بر پنج بیماری که پنتاوالان پوشش می‌دهد، در برابر بیماری فلج اطفال (پولیو) نیز ایمنی ایجاد می‌کند و معمولاً در داروخانه‌ها و مراکز خصوصی در دسترس است.

در مقایسه بین این دو، هر دو واکسن بسیار موثر و ایمن هستند. انتخاب بین آن‌ها بیشتر به دسترسی و توصیه پزشک بستگی دارد. در صورت نبود پنتاوالان، استفاده از هگزاوالان یک جایگزین عالی و مورد تایید است.

کلام آخر ویمام

واکسن پنتاوالان یکی از دستاوردهای بزرگ علم پزشکی برای حفاظت از جان ارزشمند کودکان ماست. این واکسن با ایمن‌سازی نوزاد در برابر پنج بیماری خطرناک، به او فرصت رشد در دنیایی سالم‌تر را می‌دهد. اگرچه مشاهده عوارض خفیف و موقتی مانند تب و بی‌قراری پس از تزریق واکسن پنج گانه می‌تواند برای والدین نگران‌کننده باشد، اما باید به یاد داشت که این واکنش‌ها نشانه پاسخگویی سیستم ایمنی بدن کودک است. همانطور که در این مقاله از وی مام بررسی کردیم، با آگاهی از مراقبت‌های لازم و شناخت علائم طبیعی، می‌توانید این دوره را با آرامش مدیریت کنید. هرگز به دلیل ترس از عوارض موقت، واکسیناسیون فرزندتان را به تعویق نیندازید و همواره به برنامه واکسیناسیون ملی پایبند باشید.

سوالات متداول

اگر واکسن پنتاوالان را با تاخیر بزنیم مشکلی پیش می‌آید؟

بهتر است واکسن طبق برنامه تزریق شود، اما تاخیر چند روزه یا حتی چند هفته‌ای معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. برای دریافت برنامه جدید و هماهنگی حتماً با مرکز بهداشت یا پزشک مشورت کنید.

آیا قبل از زدن واکسن پنج گانه می‌توانیم به نوزاد استامینوفن بدهیم؟

خیر، توصیه نمی‌شود. دادن استامینوفن قبل از واکسن ممکن است پاسخ ایمنی بدن به واکسن را کاهش دهد. فقط در صورت بروز تب یا درد پس از واکسن، طبق دستور پزشک از آن استفاده کنید.

برای سفت شدن و ورم پای نوزاد بعد از واکسن پنتاوالان چه کار کنیم؟

در ۲۴ ساعت اول از کمپرس سرد و در ۲۴ ساعت دوم از کمپرس گرم و مرطوب روی محل تزریق استفاده کنید. این کار به کاهش ورم و سفتی کمک زیادی می‌کند.

آیا اسهال بعد از واکسن پنج گانه طبیعی است؟

بله، اسهال خفیف و بی‌اشتهایی می‌تواند از عوارض جانبی واکسن باشد که معمولاً طی یک یا دو روز برطرف می‌شود. اگر اسهال شدید یا طولانی شد، با پزشک تماس بگیرید.

چند روز بعد از واکسن پنتاوالان می‌توان نوزاد را به حمام برد؟

هیچ منعی برای حمام کردن نوزاد پس از واکسن وجود ندارد. حتی یک حمام ولرم می‌تواند به آرام شدن و کاهش تب نوزاد کمک کند. فقط محل تزریق را به آرامی بشویید.

آیا واکسن پنتاوالان باعث تب شدید می‌شود؟

تب خفیف تا متوسط یکی از عوارض شایع است. تب شدید (بالای ۳۹ درجه) بسیار نادر است. در صورت بروز تب، می‌توانید طبق دستور پزشک از قطره استامینوفن استفاده کنید.

 

منبع: who vaccineknowledge