دوران کودکی، دورانی سرشار از رشد، یادگیری و البته آسیب‌پذیری است. تجربیات ناگوار و سوانح مختلف می‌توانند تأثیرات عمیقی بر روان لطیف کودکان بگذارند. یکی از پیامدهای جدی این تجربیات، استرس پس از سانحه در کودکان است که گاهی می‌تواند به شکل اختلال استرس پس از سانحه یا همان PTSD بروز کند. شناخت این وضعیت، علائم آن و راه‌های کمک به کودک، برای هر والد و مراقبی ضروری است. در این مقاله جامع از وی مام، قصد داریم به طور کامل به مبحث استرس پس از سانحه در کودکان یا Ptsd در کودکان، علائم، دلایل زمینه‌ساز، روش‌های تشخیص و به‌ویژه مسیرهای درمانی مؤثر بپردازیم تا شما والدین گرامی بتوانید با آگاهی بیشتر، فرزند دلبندتان را در عبور از این چالش یاری کنید.

استرس پس از سانحه در کودکان چیست و چه تفاوتی با نگرانی‌های معمول دارد؟

وقتی از استرس پس از سانحه در کودکان صحبت می‌کنیم، منظورمان مجموعه‌ای از واکنش‌های عاطفی، فکری و رفتاری است که کودک در پی تجربه‌ی یک رویداد آسیب‌زا یا مشاهده‌ی آن از خود نشان می‌دهد. این رویدادها می‌توانند طیف وسیعی را شامل شوند؛ از حوادثی مانند تصادفات رانندگی، بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله، تجربه یا مشاهده خشونت خانگی و آزار، تا از دست دادن ناگهانی یکی از عزیزان یا حتی برخی اقدامات پزشکی دردناک.

طبیعی است که هر کودکی پس از مواجهه با یک اتفاق ترسناک یا ناراحت‌کننده، برای مدتی دچار نگرانی، ترس، یا بی‌قراری شود. این واکنش‌ها بخشی از فرآیند طبیعی کنار آمدن با تجربیات دشوار هستند. اما تفاوت اصلی استرس پس از سانحه در کودکان با این نگرانی‌های معمول، در شدت و مدت زمان این واکنش‌ها و تأثیری است که بر عملکرد روزمره‌ی کودک می‌گذارند. اگر این واکنش‌ها شدید باشند، برای مدت طولانی (معمولاً بیش از یک ماه) ادامه پیدا کنند و زندگی عادی کودک، بازی کردن، درس خواندن و روابط او با دیگران را مختل کنند، آنگاه ممکن است با یک مشکل جدی‌تر به نام Ptsd در کودکان (یا پی تی اس دی در کودکان) مواجه باشیم. اختلال ptsd در کودکان در واقع شکل شدیدتر و مزمن‌تری از واکنش به تروما و نیازمند توجه و مداخله تخصصی است. درک این تفاوت به والدین کمک می‌کند تا واکنش‌های طبیعی کودک را از نشانه‌های هشداردهنده تمیز دهند و در صورت لزوم به موقع برای دریافت کمک اقدام کنند.

 

---

به نقل از cdc :
متن انگلیسی:

The child could experience this trauma directly or could witness it happening to someone else.

ترجمه فارسی:

کودک ممکن است این سانحه را به‌طور مستقیم تجربه کند یا شاهد وقوع آن برای فردی دیگر باشد.

---

تفاوت تروما و PTSD در کودکان؛ آیا هر تجربه‌ی تلخی PTSD است؟

برای درک بهتر استرس پس از سانحه در کودکان، مهم است که ابتدا با مفهوم «تروما» آشنا شویم و تفاوت آن را با PTSD بدانیم. تروما یا آسیب روانی، به هرگونه تجربه یا رویدادی گفته می‌شود که برای کودک بسیار استرس‌زا، ترسناک یا طاقت‌فرسا باشد و احساس امنیت او را به شدت خدشه‌دار کند. این تجربیات می‌توانند شامل موارد ذکر شده در بخش قبل، مانند سوانح طبیعی، تصادفات، خشونت، یا از دست دادن باشند. در واقع، تروما یک تجربه است، یک زخم روانی که بر کودک وارد می‌شود.

اما Ptsd در کودکان (اختلال استرس پس از سانحه) یک اختلال روانپزشکی مشخص است که می‌تواند در پی تجربه تروما ایجاد شود، اما لزوماً همیشه این اتفاق نمی‌افتد. نکته بسیار مهم این است که همه کودکانی که یک رویداد تروماتیک را تجربه می‌کنند، دچار PTSD نمی‌شوند. بسیاری از کودکان با حمایت مناسب از سوی خانواده و اطرافیان و با تکیه بر توانایی‌های ذاتی خود، می‌توانند به تدریج با تجربه تلخ کنار بیایند و بدون بروز علائم شدید و طولانی‌مدت، به زندگی عادی خود بازگردند. در واقع، اینکه آیا یک تروما منجر به PTSD می‌شود یا خیر، به عوامل متعددی بستگی دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت. این عوامل شامل شدت و نوع تروما، ویژگی‌های فردی کودک، و میزان حمایت دریافتی پس از حادثه است. بنابراین، صرف اینکه کودک شما یک تجربه ناخوشایند داشته، به معنای ابتلای قطعی او به PTSD نیست، اما هوشیاری نسبت به علائم و نشانه‌ها همواره ضروری است.

یکی از عوامل تشدیدکننده‌ی استرس پس از سانحه در کودکان، قرار گرفتن در معرض صداهای بلند و ترسناک مانند انفجار یا شلیک موشک است. این صداها می‌توانند باعث شکل‌گیری ترس عمیق و ماندگار در ذهن کودک شوند. برای آشنایی بیشتر با علل و راهکارهای مقابله با ترس کودکان از صدای موشک، این مقاله را بخوانید.

تفاوت اختلال استرس حاد (ASD) با PTSD در کودکان چیست؟

در مسیر درک واکنش‌های کودکان به رویدادهای آسیب‌زا، ممکن است با اصطلاح دیگری به نام اختلال استرس حاد یا ASD (Acute Stress Disorder) نیز برخورد کنید. شناخت تفاوت اختلال استرس حاد با ptsd برای والدین و مراقبین اهمیت دارد، چرا که این دو اختلال، گرچه شباهت‌هایی دارند، اما در یک جنبه کلیدی با هم متفاوت هستند.

اختلال استرس حاد، واکنشی شدید و فوری به یک رویداد تروماتیک است که علائم آن معمولاً طی سه روز تا یک ماه پس از وقوع سانحه ظاهر می‌شوند. علائم ASD بسیار شبیه به علائم PTSD هستند و می‌توانند شامل تجربه مجدد حادثه (مثلاً از طریق کابوس یا افکار مزاحم)، اجتناب از یادآورهای تروما، تغییرات منفی در خلق و خو، و علائم برانگیختگی بیش از حد (مانند مشکلات خواب یا تحریک‌پذیری) باشند.

اما خط باریک و تفاوت اصلی بین اختلال استرس حاد و Ptsd در کودکان، در مدت زمان پایداری این علائم است. اگر این علائم در همان یک ماه اول پس از سانحه بروز کرده و سپس به تدریج کاهش یافته و برطرف شوند، تشخیص معمولاً اختلال استرس حاد خواهد بود. اما اگر علائم مشابه، بیش از یک ماه ادامه پیدا کنند و عملکرد کودک را مختل سازند، آنگاه تشخیص به سمت Ptsd در کودکان یا همان اختلال استرس پس از سانحه متمایل می‌شود. به نوعی می‌توان گفت که اختلال استرس حاد می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای PTSD باشد، اما همه موارد ASD به PTSD تبدیل نمی‌شوند. این تمایز زمانی برای برنامه‌ریزی مداخلات درمانی و پیش‌بینی روند بهبودی کودک مهم است.

در برخی کودکان، پیامدهای روانی تجربه‌های آسیب‌زا می‌تواند به شکل رفتارهای پرخاشگرانه یا چالش‌برانگیز بروز یابد. در چنین شرایطی، آشنایی با روش‌های مؤثر برای درمان اختلال رفتار تخریبی در کودکان می‌تواند به والدین کمک کند تا با رویکردی صحیح‌تر، به بهبود وضعیت روانی و رفتاری فرزند خود کمک کنند.

اصلی ترین علائم PTSD در کودکان چیست؟

شناخت علائم PTSD در کودکان اولین و مهم‌ترین قدم برای کمک به آن‌هاست. این علائم می‌توانند متنوع باشند و شدت آن‌ها نیز از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. آگاهی از این نشانه‌های پی تی اس دی در کودکان به شما کمک می‌کند تا در صورت مشاهده، سریع‌تر متوجه شوید و برای دریافت کمک تخصصی اقدام کنید. به طور کلی، علائم استرس پس از سانحه در کودکان و به طور خاص PTSD را می‌توان در چهار دسته اصلی طبقه‌بندی کرد:

1. تجربه مجدد و ناخواسته سانحه (Re-experiencing): کودک به طور مکرر و ناخواسته، حادثه تروماتیک را دوباره تجربه می‌کند. این می‌تواند به شکل‌های زیر باشد:

   • کابوس‌های شبانه مکرر که محتوای آن‌ها با سانحه مرتبط است یا ترس‌های کلی را منعکس می‌کند.

   • بازی‌های تکراری و وسواس‌گونه که در آن‌ها کودک صحنه‌ها یا جنبه‌هایی از سانحه را بازآفرینی می‌کند. این رفتار در کودکان کم‌سن و سال‌تر شایع‌تر است.

   • افکار، تصاویر یا خاطرات مزاحم و ناگهانی از حادثه که باعث ناراحتی شدید کودک می‌شوند.

   • واکنش‌های شدید جسمی یا عاطفی (مانند تپش قلب، تعریق، ترس شدید) هنگام مواجهه با چیزهایی که یادآور سانحه هستند (مکان‌ها، افراد، صداها، بوها).

2. اجتناب (Avoidance): کودک تلاش می‌کند از هر چیزی که یادآور سانحه است، دوری کند. این شامل موارد زیر می‌شود:

   • اجتناب از افکار، احساسات یا صحبت کردن درباره حادثه تروماتیک.

   • اجتناب از فعالیت‌ها، مکان‌ها، یا افرادی که خاطره سانحه را زنده می‌کنند. این اجتناب می‌تواند به انزوای اجتماعی کودک منجر شود.

3. تغییرات منفی در خلق و خو و افکار (Negative Alterations in Cognitions and Mood): پس از سانحه، تغییرات منفی قابل توجهی در نحوه تفکر و احساس کودک ایجاد می‌شود:

   • ناتوانی در به یاد آوردن جنبه‌های مهمی از سانحه (فراموشی تجزیه‌ای).

   • باورها و انتظارات منفی و مداوم درباره خود، دیگران یا جهان (مثلاً “من بد هستم”، “هیچ‌کس قابل اعتماد نیست”، “دنیا جای خطرناکی است”).

   • سرزنش مداوم خود یا دیگران برای وقوع سانحه یا پیامدهای آن.

   • احساسات منفی مداوم مانند ترس، وحشت، خشم، گناه، یا شرم.

   • کاهش قابل توجه علاقه یا مشارکت در فعالیت‌هایی که قبلاً برای کودک لذت‌بخش بوده‌اند.

   • احساس جدایی یا بیگانگی از دیگران.

   • ناتوانی مداوم در تجربه احساسات مثبت (مانند شادی، محبت، یا رضایت).

4. تغییرات در برانگیختگی و واکنش‌پذیری (Alterations in Arousal and Reactivity): کودک دچار تغییرات محسوسی در سطح برانگیختگی و نحوه واکنش به محرک‌ها می‌شود:

   • رفتار تحریک‌پذیر و طغیان‌های خشم (با تحریک کم یا بدون تحریک).

   • رفتارهای بی‌پروا یا خودتخریب‌گر.

   • گوش به زنگی بیش از حد (Hypervigilance)؛ کودک دائماً مراقب خطر است.

   • واکنش از جا پریدن exagerated (Startle response)؛ با کوچکترین صدایی از جا می‌پرد.

   • مشکلات تمرکز.

   • اختلالات خواب (مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن مکرر در طول شب، یا خواب بی‌کیفیت).

مهم است بدانید که بروز علائم PTSD در کودکان می‌تواند بسته به سن آن‌ها متفاوت باشد.

علائم خاص PTSD در کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی

در کودکان کم سن و سال‌تر، به ویژه آن‌هایی که هنوز توانایی بیان کلامی کاملی ندارند، علائم استرس پس از سانحه در کودکان دبستانی و پیش‌دبستانی ممکن است به شکل‌های دیگری بروز کند. آن‌ها ممکن است نتوانند مستقیماً درباره حادثه صحبت کنند، اما از طریق بازی‌های تکراری که جنبه‌هایی از تروما را بازآفرینی می‌کنند، احساسات خود را نشان دهند. برای مثال، کودکی که شاهد یک تصادف بوده، ممکن است بارها و بارها با ماشین‌های اسباب‌بازی‌اش صحنه تصادف را تکرار کند. مشکلات خواب، کابوس‌های ترسناک (که ممکن است محتوای آن‌ها مستقیماً به تروما مرتبط نباشد)، شب‌ادراری، وابستگی شدید و چسبندگی به مراقبین اصلی، ترس از جدایی، و از دست دادن برخی مهارت‌هایی که قبلاً کسب کرده بودند (مانند حرف زدن یا توالت رفتن) از دیگر علائم پی تی اس دی در کودکان خردسال است.

علائم خاص PTSD در نوجوانان

علائم PTSD در نوجوانان معمولاً شباهت بیشتری به علائم بزرگسالان دارد. آن‌ها ممکن است بیشتر احساس گناه یا شرمندگی کنند، افکار انتقام‌جویانه داشته باشند، یا درگیر رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر یا الکل شوند. گوشه‌گیری از خانواده و دوستان، کاهش عملکرد تحصیلی، و مشکلات در روابط بین فردی نیز در این گروه سنی شایع است. درک این تفاوت‌های سنی به والدین کمک می‌کند تا نشانه‌ها را بهتر تشخیص دهند و تفسیر کنند.

دلایل ابتلا به استرس پس از سانحه در کودکان چیست؟

همانطور که پیشتر اشاره شد، همه کودکانی که یک رویداد آسیب‌زا را تجربه می‌کنند، لزوماً دچار استرس پس از سانحه در کودکان یا PTSD نمی‌شوند. مجموعه‌ای از عوامل می‌توانند احتمال بروز این اختلال را افزایش یا کاهش دهند. شناخت این عوامل خطرآفرین به ما کمک می‌کند تا کودکان آسیب‌پذیرتر را شناسایی کرده و اقدامات پیشگیرانه و حمایتی مناسب‌تری را ارائه دهیم. علت PTSD در کودکان معمولاً ترکیبی از موارد زیر است:

1. ویژگی‌های خود سانحه (تروما):

   • شدت و تهدیدکنندگی سانحه: هرچه سانحه شدیدتر، طولانی‌تر و تهدیدکننده‌تر برای جان یا تمامیت جسمی کودک باشد، احتمال بروز PTSD بیشتر است. برای مثال، تجربه مستقیم خشونت شدید یا قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی ویرانگر، خطر بالاتری دارد.

   • نزدیکی به سانحه: کودکانی که مستقیماً سانحه را تجربه کرده‌اند یا شاهد آسیب دیدن یا مرگ دیگران بوده‌اند، بیشتر در معرض خطر هستند.

   • ماهیت سانحه: برخی سوانح، مانند آزارهای عمدی بین فردی (مثل آزار جسمی یا جنسی)، بیشتر از سوانح غیرعمدی (مثل حوادث طبیعی) می‌توانند منجر به PTSD شوند، زیرا حس اعتماد و امنیت کودک را به شدت خدشه‌دار می‌کنند.

2. عوامل فردی کودک:

   • سن و مرحله رشد: کودکان کم‌سن‌وسال‌تر ممکن است به دلیل محدودیت در درک و پردازش اتفاقات و همچنین توانایی کمتر در بیان احساسات، آسیب‌پذیرتر باشند. از طرفی، نوجوانان نیز به دلیل تغییرات هورمونی و حساسیت‌های خاص این دوره، می‌توانند واکنش‌های شدیدی نشان دهند.

   • جنسیت: برخی مطالعات نشان داده‌اند که دختران ممکن است کمی بیشتر از پسران در معرض خطر ابتلا به PTSD باشند، هرچند این موضوع قطعی نیست و به عوامل دیگر نیز بستگی دارد.

   • سابقه مشکلات روانشناختی: کودکانی که پیش از وقوع سانحه، سابقه اضطراب، افسردگی یا سایر مشکلات روانشناختی داشته‌اند، ممکن است آسیب‌پذیرتر باشند.

   • تجربیات تروماتیک قبلی: کودکانی که قبلاً نیز تجربیات آسیب‌زای دیگری داشته‌اند، ممکن است در برابر سوانح بعدی شکننده‌تر باشند.

   • ویژگی‌های شخصیتی و مکانیسم‌های مقابله‌ای: کودکانی که به طور ذاتی مضطرب‌تر هستند یا از مکانیسم‌های مقابله‌ای ناکارآمد استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.

3. عوامل محیطی و حمایتی پس از سانحه:

   • میزان حمایت خانواده و اطرافیان: حمایت عاطفی قوی از سوی والدین، خانواده و دوستان، یکی از مهم‌ترین عوامل محافظت‌کننده در برابر PTSD است. کودکانی که پس از سانحه احساس امنیت، درک و حمایت می‌کنند، بهتر می‌توانند با آن کنار بیایند.

   • واکنش والدین به سانحه: اگر والدین خودشان دچار استرس شدید باشند و نتوانند آرامش و امنیت را برای کودک فراهم کنند، می‌تواند بر کودک تأثیر منفی بگذارد.

   • تغییرات و استرس‌های اضافی پس از سانحه: مواردی مانند جابجایی منزل، تغییر مدرسه، مشکلات مالی خانواده، یا بیماری و مرگ سایر اعضای خانواده پس از سانحه، می‌تواند استرس کودک را تشدید کند.

   • دسترسی به کمک‌های تخصصی: مداخله زودهنگام و دریافت کمک‌های روانشناختی تخصصی می‌تواند به طور قابل توجهی از بروز یا تشدید PTSD جلوگیری کند.

شناخت این عوامل خطر PTSD در کودکان به ما کمک می‌کند تا با دید بازتری به وضعیت کودک نگاه کنیم و در صورت لزوم، حمایت‌های هدفمندتری را ارائه دهیم.

تشخیص PTSD در کودکان؛ چه زمانی و چگونه اقدام کنیم؟

اگر پس از وقوع یک رویداد آسیب‌زا، متوجه شدید که فرزندتان علائمی مشابه آنچه در بخش‌های قبلی توضیح داده شد، از خود نشان می‌دهد و این علائم برای بیش از یک ماه ادامه داشته و عملکرد روزمره‌اش را مختل کرده است، بسیار مهم است که برای تشخیص PTSD در کودکان به یک متخصص مراجعه کنید. متخصصین واجد شرایط برای این کار شامل روانپزشک کودک و نوجوان یا روانشناس کودک متخصص در زمینه تروما هستند.

فرآیند تشخیص معمولاً با یک مصاحبه بالینی دقیق آغاز می‌شود. متخصص با شما و همچنین با خود کودک (بسته به سن و توانایی او) صحبت خواهد کرد تا اطلاعات کاملی درباره رویداد آسیب‌زا، علائم مشاهده شده، شدت و مدت زمان آن‌ها، و تأثیری که بر زندگی کودک گذاشته‌اند، به دست آورد. در این مصاحبه، سابقه رشدی، پزشکی و خانوادگی کودک نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

علاوه بر مصاحبه، متخصص ممکن است از پرسشنامه‌ها و ابزارهای ارزیابی استاندارد نیز استفاده کند. این ابزارها به سنجش دقیق‌تر علائم و شدت آن‌ها کمک می‌کنند. ممکن است در جستجوهای خود با عبارت «تست پی تی اس دی» برخورد کرده باشید. باید بدانید که این تست‌ها ابزارهایی کمکی هستند که در کنار ارزیابی بالینی جامع توسط متخصص مورد استفاده قرار می‌گیرند و به تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نیستند. ارزیابی PTSD کودکان یک فرآیند تخصصی است و نباید صرفاً بر اساس اطلاعات موجود در اینترنت یا تست‌های آنلاین انجام شود. یک مقاله در مورد ptsd مانند این می‌تواند اطلاعات کلی خوبی به شما بدهد، اما جایگزین نظر متخصص نیست.

تشخیص زودهنگام و دقیق بسیار اهمیت دارد، زیرا به شروع درمان مناسب در سریع‌ترین زمان ممکن کمک می‌کند و از مزمن شدن مشکلات و بروز عوارض بیشتر جلوگیری می‌کند. بنابراین، اگر نگران وضعیت فرزندتان هستید، در مراجعه به متخصص تردید نکنید.

در برخی موارد، کودکانی که دچار استرس پس از سانحه می‌شوند، ممکن است علائم ثانویه‌ای مانند لکنت زبان یا اختلال در گفتار را نیز تجربه کنند. در چنین شرایطی، برخی والدین به دنبال گزینه‌هایی مانند شربت منتافد برای لکنت زبان کودکان می‌گردند تا به کاهش این علائم کمک کنند. البته لازم است پیش از مصرف هرگونه مکمل یا دارو، با پزشک متخصص مشورت شود.

روش درمان PTSD و استرس پس از سانحه در کودکان

خبر خوب این است که درمان ptsd و استرس پس از سانحه در کودکان امکان‌پذیر است و با مداخلات درمانی مناسب، اکثر کودکان می‌توانند به طور قابل توجهی بهبود یابند و به زندگی عادی خود بازگردند. نباید احساس ناامیدی کنید یا تصور کنید که این وضعیت دائمی خواهد بود. هدف اصلی از درمان پی تی اس دی در کودکان، کاهش علائم، بهبود عملکرد کودک در زمینه‌های مختلف زندگی (تحصیلی، اجتماعی، خانوادگی)، و کمک به او برای پردازش و کنار آمدن با تجربه تروماتیک به شیوه‌ای سالم است. رویکردهای درمانی اصلی شامل موارد زیر است:

روان‌درمانی، ستون اصلی درمان

روان‌درمانی، به‌ویژه انواع خاصی از آن که برای تروما طراحی شده‌اند، خط اول و مؤثرترین روش درمان PTSD کودکان محسوب می‌شود. از جمله مهم‌ترین این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درمان شناختی-رفتاری متمرکز بر تروما (TF-CBT): این رویکرد یکی از بهترین و پژوهش‌شده‌ترین درمان‌ها برای PTSD در کودکان و نوجوانان است. TF-CBT به کودک کمک می‌کند تا افکار و احساسات منفی مرتبط با تروما را شناسایی و اصلاح کند، مهارت‌های مقابله‌ای سالم را بیاموزد، و به تدریج و در یک محیط امن، با یادآورهای تروما مواجه شود تا حساسیت‌زدایی اتفاق بیفتد. این درمان معمولاً شامل جلساتی با کودک به تنهایی، جلساتی با والدین، و جلسات مشترک کودک و والدین است.

• بازی درمانی (Play Therapy): این روش به‌ویژه برای کودکان کم‌سن‌وسال‌تر که ممکن است توانایی بیان کلامی احساسات پیچیده خود را نداشته باشند، بسیار مؤثر است. در بازی درمانی، کودک از طریق بازی با اسباب‌بازی‌های مخصوص و با هدایت درمانگر، می‌تواند احساسات، ترس‌ها و تجربیات مرتبط با تروما را بیان و پردازش کند.

• خانواده درمانی (Family Therapy): از آنجایی که تروما نه تنها بر کودک، بلکه بر کل خانواده تأثیر می‌گذارد، خانواده درمانی می‌تواند نقش مهمی در فرآیند بهبودی داشته باشد. این رویکرد به بهبود روابط خانوادگی، افزایش حمایت از کودک، و آموزش والدین درباره نحوه برخورد با چالش‌های مرتبط با PTSD کمک می‌کند.

انتخاب نوع روان‌درمانی به سن کودک، شدت علائم، و نوع تروما بستگی دارد و توسط متخصص تعیین می‌شود.

دارودرمانی 

در برخی موارد، به‌ویژه اگر علائم PTSD شدید باشند، یا اگر کودک همزمان دچار سایر اختلالات مانند افسردگی شدید یا اضطراب فراگیر باشد، روانپزشک کودک و نوجوان ممکن است درمان دارویی PTSD کودکان را نیز در کنار روان‌درمانی تجویز کند. داروها معمولاً خط اول درمان نیستند و هرگز نباید بدون تجویز و نظارت دقیق پزشک متخصص مصرف شوند. داروهای مورد استفاده معمولاً از دسته مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) هستند که می‌توانند به کاهش برخی علائم مانند اضطراب، افسردگی و مشکلات خواب کمک کنند.

درمان خانگی استرس پس از سانحه در کودکان ممکن است؟

بسیاری از والدین به دنبال راه‌هایی برای درمان خانگی استرس پس از سانحه در کودکان هستند. در حالی که ایجاد یک محیط امن، آرام، و حمایتگر در خانه برای بهبودی کودک بسیار مهم و ضروری است و به نوعی حمایت از کودک پس از تروما محسوب می‌شود، باید تأکید کرد که این اقدامات جایگزین درمان تخصصی PTSD نمی‌شوند. اقداماتی مانند گذراندن وقت باکیفیت با کودک، گوش دادن به حرف‌های او بدون قضاوت، اطمینان‌بخشی، و حفظ روال‌های عادی زندگی تا حد امکان، همگی به کودک کمک می‌کنند. اما اگر کودک علائم مشخص PTSD را نشان می‌دهد، تکیه صرف به روش‌های خانگی کافی نیست. اگرچه برخی روش‌های خانگی مانند ایجاد فضای آرام و محبت‌آمیز به کودک کمک می‌کنند، اما برای درمان اختلال PTSD، هیچ مدرک علمی قطعی برای تاثیرگذاری درمان‌های خانگی به تنهایی وجود ندارد و مراجعه به متخصص ضروری است.

 

 

خلاصه مقاله اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در کودکان

بخش	نکات کلیدی
علائم PTSD	تجربه مجدد سانحه، اجتناب از یادآورها، تغییرات منفی در فکر و خلق، واکنش‌های بیش از حد به ترس، مشکلات خواب و تمرکز.
تفاوت سنی علائم	در کودکان پیش‌دبستانی: رفتارهای بازخوردی، کوابیس، ترس از جدا شدن. در دبستانی‌ها: تکرار ذهنی حادثه، احساس گناه، تحریک‌پذیری.
عوامل خطر ابتلا	شدت سانحه، نزدیکی به آن، نوع سانحه، سابقه آسیب قبلی، حمایت ناکافی محیطی.
تشخیص PTSD	استفاده از مصاحبه بالینی، پرسشنامه‌های استاندارد، ارزیابی مستمر توسط متخصص. تشخیص فقط توسط متخصص قابل انجام است.
راهکارهای والدین	اعتبار دادن به احساسات کودک، صبوری، حفظ روال روزانه، همکاری با درمانگر، ایجاد محیط امن و حمایتی.
درمان PTSD	درمان‌های روانشناختی (مانند CBT)، مشارکت خانواده، در صورت لزوم داروهای ضد اضطراب، ادامه‌دار بودن فرآیند درمان.

 

پیشگیری از PTSD در کودکان؛ آیا می‌توان جلوی طوفان را گرفت؟

اگرچه نمی‌توانیم از وقوع تمام سوانح و تجربیات ناگوار در زندگی کودکان جلوگیری کنیم، اما اقداماتی وجود دارد که می‌تواند به پیشگیری از PTSD در کودکان یا حداقل کاهش شدت آن کمک کند. تمرکز اصلی در این زمینه، بر افزایش تاب‌آوری کودکان و مداخله سریع و مناسب پس از وقوع سانحه است.

یکی از راه‌های مهم، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای سالم به کودکان از سنین پایین است. کودکانی که یاد می‌گیرند چگونه احساسات خود را شناسایی و بیان کنند، چگونه مشکلات را حل کنند، و چگونه در مواقع استرس‌زا از خود مراقبت کنند، در مواجهه با سختی‌ها مقاوم‌تر خواهند بود.

ایجاد یک محیط خانوادگی و مدرسه‌ای امن، باثبات و حمایتگر نیز نقش بسیار مهمی در پیشگیری دارد. کودکانی که احساس می‌کنند دوست داشته می‌شوند، مورد حمایت قرار می‌گیرند و می‌توانند به بزرگسالان اطراف خود اعتماد کنند، بهتر می‌توانند با تجربیات منفی کنار بیایند.

اما شاید مهم‌ترین جنبه پیشگیری، نحوه واکنش و مداخله پس از وقوع یک رویداد آسیب‌زا باشد. اگر کودک شما یک سانحه را تجربه کرده است، حتی اگر علائم شدیدی از خود نشان نمی‌دهد، بسیار مهم است که با او صحبت کنید، به احساساتش گوش دهید، به او اطمینان دهید که در امان است و شما در کنارش هستید. چگونه به کودک پس از حادثه کمک کنیم؟ با فراهم کردن فرصتی برای صحبت در مورد آنچه اتفاق افتاده، اعتبارسنجی احساسات او، و بازگرداندن هرچه سریع‌تر روال‌های عادی زندگی. در صورتی که احساس می‌کنید کودک دچار استرس زیادی شده یا واکنش‌های غیرعادی نشان می‌دهد، مداخله زودهنگام و مشورت با یک متخصص می‌تواند از تبدیل شدن استرس حاد به PTSD جلوگیری کند یا شدت آن را کاهش دهد.

نقش والدین و اطرافیان در حمایت از کودک مبتلا به استرس پس از سانحه

والدین و مراقبین اصلی، نقشی بسیار کلیدی و حیاتی در مسیر بهبودی کودک مبتلا به استرس پس از سانحه در کودکان ایفا می‌کنند. حمایت از کودک پس از تروما و در طول فرآیند درمان، می‌تواند تفاوت بزرگی در نتیجه نهایی ایجاد کند. نقش والدین در درمان PTSD فراتر از صرفاً بردن کودک به جلسات درمانی است و شامل ایجاد یک محیط درمانی و حمایتگر در خانه نیز می‌شود. در اینجا چند نکته مهم در مورد چگونه به کودک پس از حادثه کمک کنیم و در طول درمان از او حمایت کنیم، آورده شده است:

• ایجاد فضای امن و قابل پیش‌بینی: کودک باید در خانه احساس امنیت کامل کند. سعی کنید محیط خانه آرام و به دور از تنش باشد و روال‌های روزمره تا حد امکان حفظ شوند. قابل پیش‌بینی بودن اتفاقات روزمره به کودک احساس کنترل و آرامش می‌دهد.

• گوش دادن فعال و همدلانه: به کودک فرصت دهید تا درباره احساسات و تجربیاتش صحبت کند، البته اگر خودش مایل باشد. با دقت و بدون قضاوت به حرف‌هایش گوش دهید. سعی کنید خودتان را جای او بگذارید و احساساتش را درک کنید.

• اعتبارسنجی احساسات کودک: به کودک بگویید که احساساتی مانند ترس، خشم، یا غم پس از یک تجربه سخت، طبیعی هستند و اشکالی ندارد که این احساسات را داشته باشد. هرگز احساسات او را کوچک نشمارید یا انکار نکنید.

• صبور باشید: بهبودی از PTSD زمان‌بر است. انتظار نداشته باشید که کودک یک‌شبه خوب شود. در این مسیر صبور باشید و پیشرفت‌های کوچک او را تشویق کنید.

• حفظ روال‌های عادی: تا جایی که ممکن است، سعی کنید روال‌های عادی زندگی مانند زمان خواب، غذا خوردن، و انجام تکالیف مدرسه را حفظ کنید. این به کودک کمک می‌کند تا احساس ثبات بیشتری داشته باشد.

• مراقبت از خودتان را فراموش نکنید: مراقبت از کودکی که دچار PTSD شده، می‌تواند برای والدین نیز بسیار استرس‌زا باشد. حتماً زمانی را به استراحت و انجام فعالیت‌های لذت‌بخش برای خودتان اختصاص دهید. اگر احساس می‌کنید خودتان نیز به حمایت نیاز دارید، از دریافت کمک روانشناسی برای خودتان دریغ نکنید. والدینی که از نظر روحی وضعیت بهتری دارند، بهتر می‌توانند از فرزندشان حمایت کنند.

• تشویق به فعالیت‌های لذت‌بخش و اجتماعی: کودک را تشویق کنید تا در فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برده، دوباره شرکت کند و با دوستانش وقت بگذراند. البته این کار باید به تدریج و بدون فشار انجام شود.

• همکاری با درمانگر: به طور منظم با درمانگر کودک در ارتباط باشید، در جلسات والدین شرکت کنید و توصیه‌های او را در خانه اجرا کنید.

حمایت شما به عنوان والدین، مهم‌ترین ستون در مسیر بهبودی فرزندتان است.

کلام آخر ویمام

استرس پس از سانحه در کودکان (PTSD) یکی از چالش‌های جدی است که می‌تواند زندگی کودک و خانواده‌اش را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. همان‌طور که در این مقاله از وی مام به‌تفصیل بررسی کردیم، شناخت علائم، درک تفاوت آن با واکنش‌های طبیعی به استرس، آگاهی از عوامل خطر، و به‌ویژه آشنایی با مسیرهای تشخیصی و درمانی، گام‌های اساسی برای کمک به این کودکان است.

به یاد داشته باشید که درمان PTSD کاملاً امکان‌پذیر است و با مداخله‌ی به‌موقع و مناسب، فرزند شما می‌تواند بر این تجربه‌ی تلخ غلبه کرده و به مسیر رشد و شکوفایی خود بازگردد.

اهمیت سلامت روان کودکان به اندازه‌ی سلامت جسمی آن‌هاست و نباید از آن غافل شد. اگر نگران وضعیت روانی فرزندتان هستید و نشانه‌هایی از استرس پس از سانحه در کودکان را در او مشاهده می‌کنید، لطفاً بدون تردید از متخصصان کمک بگیرید.

وب‌سایت وی مام نیز همواره در کنار شماست تا با ارائه‌ی اطلاعات مفید و کاربردی، شما را در این مسیر همراهی کند.

سوالات متداول 

آیا پی تی اس دی درمان دارد؟

بله، PTSD در کودکان با روش‌های درمانی مناسب مانند روان‌درمانی و در برخی موارد دارودرمانی، قابل درمان است. تشخیص و مداخله زودهنگام شانس بهبودی را افزایش می‌دهد.

چه زمانی باید برای علائم PTSD در کودک به متخصص مراجعه کنیم؟

اگر علائم استرس پس از سانحه در کودک بیش از یک ماه ادامه یابد، شدید باشد، یا در عملکرد روزمره و روابط او اختلال ایجاد کند، حتماً به متخصص مراجعه کنید.

آیا استرس پس از سانحه در کودکان خود به خود خوب می شود؟

در برخی موارد خفیف، با حمایت مناسب، علائم ممکن است کاهش یابند. اما PTSD یک اختلال جدی است و برای بهبودی کامل معمولاً نیاز به درمان تخصصی دارد.

حمایت خانواده چقدر در بهبود PTSD کودک تاثیر دارد؟

حمایت خانواده نقش بسیار مهمی دارد. ایجاد محیط امن، صبور بودن، گوش دادن به کودک و همکاری با درمانگر، فرآیند بهبودی را به طور قابل توجهی تسریع می‌کند.

درمان PTSD کودکان معمولا چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان درمان به شدت علائم، نوع تروما و همکاری کودک و خانواده بستگی دارد و متغیر است. درمانگر برنامه درمانی مشخصی را ارائه خواهد داد.

 

منبع: stanfordchildrens cdc