آنگاژمان سر جنین دقیقا چیست؟ و چرا باید به آن توجه کنیم ؟ { نظر متخصص زنان }

در دوران بارداری، بسیاری از مادران به دنبال نشانه‌ها و علائمی هستند که نشان‌دهنده‌ی نزدیک شدن به زایمان باشد. یکی از این نشانه‌های حیاتی، انگاژمان جنین است که به منزله‌ی آماده شدن جنین برای ورود به مرحله‌ی نهایی زندگی می‌باشد.  شاید نامش کمی تخصصی به نظر برسد، اما درک مفهوم آن برای هر مادر بارداری که مشتاقانه به استقبال زایمان طبیعی می‌رود، بسیار مهم است. انگاژمان جنین نه تنها نشانه‌ای از آمادگی بدن شما و فرزندتان برای زایمان است، بلکه اطلاعات ارزشمندی درباره روند زایمان و آمادگی‌های لازم به شما می‌دهد. در این مقاله جامع از وی مام، به دنیای درون رحم قدم می‌گذاریم و به تمام سوالات شما در زمینه آنگاژمان جنینی  پاسخ می‌دهیم.

آنگاژمان جنین دقیقا چیه ؟

شاید از خود بپرسید، آنگاژمان چیست؟ به زبان ساده، آنگاژمان جنین ( Engagemenet )  به معنای ورود سر نوزاد به لگن مادر و استقرار آن در موقعیت مناسب برای زایمان است. زمانی که سر نوزاد به داخل لگن وارد می‌شود، به اصطلاح «انگاژه شدن» اتفاق می‌افتد.  تصور کنید نوزاد شما، کم‌کم آماده سفر پرهیجان به دنیای بیرون می‌شود. در این مرحله، سر نوزاد که معمولاً بزرگ‌ترین قسمت بدن اوست، وارد لگن مادر می‌شود تا راه برای عبور آسان‌تر در کانال زایمان هموار گردد. بسیاری از مادران این حالت را با احساس سنگینی خاصی در ناحیه لگن تجربه می‌کنند. برخی آن را حتی شبیه به حمل یک توپ بولینگ در لگن توصیف کرده‌اند!

همچنین ممکن است احساس کنید که نوزاد “پایین آمده” است، که به اصطلاح عامیانه به آن “lightening” می‌گویند. در این حالت، فضای کمتری در قسمت بالای شکم احساس می‌کنید، ممکن است سوزش معده‌تان کاهش یابد و به طور کلی حس راحت‌تری در تنفس داشته باشید.

در اصطلاح پزشکی، تعیین استیشن جنین نیز به همین مفهوم آنگاژمان جنینی اشاره دارد. پزشکان و ماماها با بررسی موقعیت سر جنین نسبت به استخوان‌های لگن مادر، انگاژمان را تایید می‌کنند و می‌توانند پیش‌بینی‌هایی درباره ادامه روند زایمان داشته باشند.

تفاوت بین انگاژمان و نزول جنین نیز باید به خوبی درک شود. نزول جنین به حرکت تدریجی سر نوزاد به سمت پایین اشاره دارد؛ در حالی که انگاژمان جنین مرحله‌ای نهایی تر است که در آن سر نوزاد در نقطه‌ای از لگن قرار می‌گیرد که برای شروع فرآیند زایمان ضروری است.

از کجا بفهمیم جنین انگاژه شده است؟

حالا که با مفهوم آنگاژمان جنین آشنا شدیم، سوال مهم این است: چگونه بفهمیم جنین انگاژه شده است؟ خوشبختانه، بدن شما در این مرحله علائم واضحی از خود نشان می‌دهد که به شما می‌گوید نوزادتان در حال آماده شدن برای ورود به دنیای جدید است.

1. احساس سنگینی در لگن: یکی از رایج‌ترین نشانه های انگاژمان جنین، احساس فشار و سنگینی در ناحیه لگن و قسمت پایینی شکم است. این حس به دلیل فشاری است که سر نوزاد به استخوان‌های لگن و عضلات کف لگن وارد می‌کند.
2. کاهش سوزش معده و تنگی نفس: همانطور که گفتیم، با پایین آمدن سر جنین در لگن، فضای کمتری در قسمت بالای شکم ایجاد می‌شود. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش فشار بر معده و دیافراگم شده و سوزش معده و تنگی نفس ناشی از بارداری را تا حدودی بهبود بخشد.
3. افزایش فشار به مثانه و تکرر ادرار: در مقابل، انگاژمان جنین می‌تواند فشار بیشتری بر مثانه وارد کند و در نتیجه، نیاز به دفع ادرار بیشتر شود. اگر متوجه شدید که ناگهان نیاز به دفع ادرار در شما افزایش یافته است، ممکن است یکی از علائم آنگاژمان جنین باشد.
4. تغییر در شکل شکم: برخی مادران متوجه می‌شوند که شکل شکمشان کمی پایین‌تر آمده است. این تغییر ظاهری نیز می‌تواند نشان‌دهنده نزول جنین و انگاژمان باشد.
5. تغییر در حرکات جنین: ممکن است احساس کنید حرکات جنین کمی تغییر کرده است. این تغییر به دلیل محدود شدن فضای حرکتی جنین در لگن است. البته باید توجه داشته باشید که کاهش محسوس حرکات جنین نیاز به پیگیری فوری پزشکی دارد.

مادران باردار به ویژه در بارداری اول، معمولاً احساس انگاژمان جنین را به وضوح تجربه می‌کنند و می‌توانند این تغییرات را به خوبی حس کنند.

درد انگاژمان جنین چگونه است؟ خوشبختانه، انگاژمان جنین معمولاً دردناک نیست. احساس سنگینی و فشار ممکن است کمی آزاردهنده باشد، اما نباید درد شدیدی ایجاد کند. اگر دردی غیرعادی و شدید احساس می‌کنید، حتماً با پزشک یا مامای خود مشورت کنید.

 آنگاژمان جنین در چه هفته‌ای از بارداری اتفاق می‌افتد؟

هفته دقیق اتفاق افتادن  آنگاژمان جنین یکی از سوالات رایج مادران باردار است. به طور کلی، زمان آنگاژمان جنین می‌تواند در افراد مختلف و بارداری‌های متفاوت، متغیر باشد.

در بارداری اول، معمولاً انگاژمان جنین در هفته ۳۶ بارداری به بعد اتفاق می‌افتد. در واقع، بدن شما از هفته‌های پایانی بارداری به تدریج برای زایمان آماده می‌شود و انگاژمان یکی از اولین گام‌های این آمادگی است. اما در بارداری‌های بعدی، انگاژمان جنین اغلب تا زمان شروع دردهای زایمان و یا حتی در حین زایمان رخ نمی‌دهد. رحم در بارداری‌های دوم و بعد، معمولاً کمی شل‌تر است و ممکن است جنین تا لحظات آخر، به طور کامل در لگن قرار نگیرد.

عوامل مختلفی می‌توانند بر زمان آنگاژمان جنین تاثیر بگذارند، از جمله:

• وضعیت قرارگیری جنین: اگر جنین در وضعیت مناسبی (سفالیک یا سر به پایین) قرار داشته باشد، احتمال انگاژمان زودتر بیشتر است.
• اندازه و شکل لگن مادر: اندازه و شکل لگن مادر نیز در سهولت و زمان انگاژمان موثر است.
• تعداد بارداری‌ها: همانطور که گفته شد، در بارداری‌های اول معمولاً انگاژمان زودتر رخ می‌دهد.
• میزان فعالیت مادر: برخی معتقدند فعالیت‌های سبک و پیاده‌روی در اواخر بارداری می‌تواند به انگاژمان جنین کمک کند، اما تحقیقات علمی دقیقی در این زمینه وجود ندارد.

آیا واقعا آنگاژمان جنین در زایمان طبیعی مهم است ؟

انگاژمان جنین تنها یک اتفاق ساده در اواخر بارداری نیست، بلکه نقش مهمی در روند زایمان دارد. اهمیت آنگاژمان جنین را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

1. آمادگی برای زایمان طبیعی: انگاژمان نشانه‌ای از آمادگی جنین برای زایمان طبیعی است. وقتی سر جنین وارد لگن می‌شود، یعنی در مسیر درست برای عبور از کانال زایمان قرار گرفته است.
2. تحریک دهانه رحم و القای شروع زایمان: فشار سر جنین به دهانه رحم در حین انگاژمان، می‌تواند به تحریک دهانه رحم و شروع فرآیند باز شدن آن کمک کند. این تحریک می‌تواند زمینه را برای شروع دردهای زایمان و پیشرفت زایمان طبیعی فراهم کند.
3. زایمان راحت‌تر و کارآمدتر: انگاژمان سر جنین می‌تواند به زایمان راحت‌تر و کارآمدتر منجر شود. زیرا وقتی سر جنین در موقعیت مناسب قرار می‌گیرد، عبور آن از کانال زایمان آسان‌تر شده و مدت زمان زایمان ممکن است کوتاه‌تر شود.

 انگاژمان اغلب نشان‌دهنده این است که جنین در وضعیت مناسبی برای تولد قرار دارد، یعنی وضعیت “اکسیپیتو-آنتریور” که در آن پشت سر جنین به سمت جلوی شکم مادر است. این وضعیت، بهترین و رایج‌ترین وضعیت جنین برای زایمان طبیعی است. بنابراین، انگاژمان جنین یک مرحله مهم و مثبت در بارداری است که نشان‌دهنده پیشرفت بارداری و آمادگی برای زایمان است.

 اگر آنگاژمان جنین رخ ندهد چه می‌شود؟

در برخی موارد، ممکن است انگاژمان جنین به دلایل مختلفی رخ ندهد. اگر جنین انگاژه نشود چه باید کرد؟ و علت اصلی عدم آنگاژمان جنین در هفته های آخر چیست؟

دلایل اصلی اتفاق نیفتادن آنگاژمان جنین

عدم تناسب سر و لگن: در موارد نادر، ممکن است اندازه سر جنین نسبت به لگن مادر بزرگ‌تر باشد (عدم تناسب سفالوپلویک). در این شرایط، انگاژمان به سختی انجام می‌شود یا اصلاً رخ نمی‌دهد.
وضعیت نامناسب جنین: اگر جنین در وضعیت‌های غیر سفالیک مانند بریچ (پا به پایین) یا عرضی قرار داشته باشد، انگاژمان سر جنین امکان‌پذیر نخواهد بود.
مشکلات مربوط به رحم یا جفت: در موارد بسیار نادر، مشکلات مربوط به رحم یا جفت می‌توانند مانع از انگاژمان جنین شوند.

خطرات و اقدامات لازم در صورت عدم آنگاژمان

آیا عدم آنگاژمان جنین خطرناک است؟ در بارداری اول، عدم آنگاژمان جنین در هفته‌های آخر بارداری ممکن است نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد. پزشک یا ماما با معاینه و بررسی سونوگرافی، علت عدم آنگاژمان را تشخیص داده و در صورت لزوم، تصمیمات لازم را برای مدیریت زایمان اتخاذ می‌کنند. در برخی موارد، ممکن است نیاز به سزارین باشد.

اما در بارداری‌های بعدی، عدم آنگاژمان جنین تا زمان شروع زایمان لزوماً نگران‌کننده نیست و همانطور که گفته شد، انگاژمان ممکن است در حین زایمان رخ دهد.

اگر انگاژمان جنین رخ ندهد، ممکن است خطراتی در روند زایمان به وجود آید. از جمله این خطرات می‌توان به زایمان طولانی یا دشوار اشاره کرد که ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی مانند سزارین را افزایش دهد. لازم به ذکر است که در بارداری‌های دوم و بعدی، عدم انگاژمان معمولاً نگرانی چندانی ایجاد نمی‌کند؛ زیرا رحم در این بارداری‌ها انعطاف‌پذیری بیشتری دارد و روند زایمان به طور طبیعی پیش می‌رود.

7 حرکات اصلی سر کودک در زایمان (Cardinal Movements)

حرکات اصلی زایمان (Cardinal Movements of Labor) مجموعه‌ای از هفت حرکت متوالی و هماهنگ است که جنین در حین زایمان طبیعی انجام می‌دهد تا به بهترین شکل و با کمترین قطر سر، از کانال زایمان عبور کند. آنگاژمان جنین، همانطور که گفتیم، اولین و اساسی‌ترین گام در این زنجیره حرکتی است. درک این حرکات به مادران کمک می‌کند تا فرآیند زایمان را بهتر بشناسند و با تغییرات بدن خود در طول زایمان آگاهانه‌تر همراه شوند.

در ادامه، به تشریح هر یک از حرکات اصلی زایمان به صورت گام به گام می‌پردازیم:

• ۱. آنگاژمان (Engagement):
  توضیح : انگاژمان سر ، اولین حرکت جنین است که در بخش‌های قبلی به تفصیل درباره آن صحبت کردیم. انگاژمان زمانی رخ می‌دهد که پهن‌ترین قسمت سر نوزاد (قطر دو آهیانه‌ای) وارد ورودی لگن مادر می‌شود. ورودی لگن در پهن‌ترین قطر خود، از سمت راست به چپ قرار دارد. انگاژمان ممکن است در اواخر بارداری یا در ابتدای زایمان اتفاق بیفتد.
  اهمیت: آنگاژمان نقطه شروعی برای کل فرآیند زایمان است و نشان می‌دهد که سر جنین در موقعیت مناسب برای ورود به لگن قرار گرفته است.
• ۲. نزول (Descent):
  توضیح: نزول به معنای پایین آمدن بیشتر سر نوزاد به داخل لگن مادر است. این حرکت در طول زایمان و به ویژه در مرحله اول زایمان فعال رخ می‌دهد. انقباضات رحم، فشار مایع آمنیوتیک و تلاش‌های مادر برای زور زدن، همگی به نزول سر جنین کمک می‌کنند.
  اهمیت: نزول پیشرفت زایمان را نشان می‌دهد و جنین را به تدریج به سمت خروج از بدن مادر هدایت می‌کند.
• ۳. خم شدن سر (Flexion):
  توضیح: هنگام نزول، سر نوزاد با مقاومت بافت‌های نرم لگن مادر مواجه می‌شود. در پاسخ به این مقاومت، سر نوزاد به سمت جلو خم می‌شود، به طوری که چانه‌اش به سینه‌اش می‌رسد. خم شدن سر باعث می‌شود کوچک‌ترین قطر سر نوزاد (قطر ساب‌اکسیپیتو-برگما) به عنوان قسمت پیشرو وارد لگن شود.
  اهمیت: خم شدن سر یکی از مکانیسم‌های کلیدی برای کاهش قطر سر جنین و تسهیل عبور آن از لگن است.
• ۴. چرخش داخلی (Internal Rotation):
  توضیح: هنگامی که سر نوزاد به کف لگن می‌رسد، باید بچرخد تا با تغییر شکل لگن در قسمت خروجی، هماهنگ شود. در ورودی لگن، پهن‌ترین قطر از راست به چپ بود، اما در خروجی لگن، پهن‌ترین قطر از جلو به عقب است. چرخش داخلی باعث می‌شود سر نوزاد به گونه‌ای بچرخد که معمولاً صورتش به سمت ستون فقرات مادر (یا گاهی به سمت استخوان شرمگاهی) قرار بگیرد.
  اهمیت: چرخش داخلی سر جنین را در راستای مناسب برای عبور از خروجی لگن قرار می‌دهد.
• ۵. باز شدن سر و گردن (Extension):
  توضیح: پس از چرخش داخلی، پشت سر نوزاد به استخوان شرمگاهی مادر تکیه می‌کند. برای عبور از زیر استخوان شرمگاهی و خروج از واژن، سر نوزاد باید به سمت عقب باز شود (اکستنشن). در این مرحله، ابتدا فرق سر، سپس صورت و در نهایت چانه نوزاد از بدن مادر خارج می‌شوند.
  اهمیت: باز شدن سر امکان خروج کامل سر نوزاد از کانال زایمان را فراهم می‌کند.
• ۶. چرخش خارجی (External Rotation/Restitution):
  توضیح: پس از خروج سر نوزاد، سر به طور خودکار کمی به یک طرف (راست یا چپ) می‌چرخد. این حرکت چرخش خارجی یا بازگشت به حالت اولیه نامیده می‌شود و هدف آن قرار دادن شانه‌های نوزاد در راستای مناسب برای خروج است. شانه‌ها باید به صورت مایل (یکی بالا و یکی پایین) زیر قوس شرمگاهی قرار بگیرند.
  اهمیت: چرخش خارجی شانه‌ها را در موقعیت مناسب برای خروج آسان‌تر از کانال زایمان قرار می‌دهد.
• ۷. خروج نوزاد (Expulsion):
  توضیح: پس از چرخش خارجی، شانه بالایی نوزاد از زیر استخوان شرمگاهی مادر عبور می‌کند، سپس شانه پایینی و در نهایت، بقیه بدن نوزاد با یک حرکت رو به بالا توسط کادر درمان به آرامی خارج می‌شود. خروج نوزاد نقطه پایانی حرکات اصلی زایمان و لحظه تولد نوزاد است.
  اهمیت: خروج نوزاد به معنای تکمیل فرآیند زایمان و به دنیا آمدن نوزاد سالم است.

کلام آخر وی مام

انگاژمان جنین، مرحله‌ای مهم و طبیعی در اواخر بارداری است که نشان‌دهنده آمادگی شما و نوزادتان برای زایمان است. درک مفهوم آنگاژمان، علائم آن، زمان وقوع و اهمیت آن در زایمان، به شما کمک می‌کند با آگاهی و اطمینان بیشتری به استقبال زایمان بروید. به یاد داشته باشید که هر بارداری و هر زایمان منحصر به فرد است و زمان آنگاژمان می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد. در صورت داشتن هرگونه سوال یا نگرانی، همواره با پزشک یا مامای خود مشورت کنید. با آرزوی سلامتی و زایمانی آسان برای شما مادران گرامی!

سوالات متداول درباره آنگاژمان جنین

آیا انگاژمان جنین دردناک است؟

خیر، معمولاً دردناک نیست، اما ممکن است احساس سنگینی و فشار در لگن داشته باشید.

آیا انگاژمان جنین نشانه نزدیکی زایمان است؟

در بارداری اول بله، می‌تواند نشانه‌ای از نزدیک شدن به زایمان باشد. اما در بارداری‌های بعدی، ممکن است انگاژمان تا زمان شروع زایمان رخ ندهد.

چه کار کنیم تا جنین زودتر انگاژه شود؟

هیچ کار خاصی برای تسریع انگاژمان وجود ندارد. این یک فرآیند طبیعی است که به عوامل مختلفی بستگی دارد.

آیا انگاژمان جنین در همه بارداری ها اتفاق می افتد؟

بله، در اکثر بارداری‌ها انگاژمان رخ می‌دهد، اما زمان و نحوه آن ممکن است متفاوت باشد.

تفاوت انگاژمان جنین و نزول جنین چیست؟

انگاژمان به معنای ورود سر جنین به لگن است، در حالی که نزول جنین به فرآیند پایین‌تر آمدن جنین در کانال زایمان در طول زایمان اشاره دارد. انگاژمان می‌تواند قبل از شروع زایمان رخ دهد، اما نزول معمولاً در حین زایمان اتفاق می‌افتد.

دکتر محمد مهدی حسن زاده

من دکتر محمد مهدی حسن‌زاده هستم، داروساز و نویسنده مقالات علمی درباره داروها، تغذیه و سلامت مادر و کودک در وی‌مام.

عضو نظام پزشکی ایران (شماره نظام: د۳۱۶۵۸)

تحصیلاتم را در دانشگاه علوم پزشکی لرستان به پایان رسانده‌ام و بیش از ۸ سال است در حوزه دارو، سلامت و آموزش علم پزشکی فعالیت می‌کنم.
در وی‌مام تلاش می‌کنم محتوایی علمی، دقیق و در عین حال قابل‌درک برای عموم بنویسم تا به آگاهی و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر خانواده‌ها در زمینه مصرف دارو و مراقبت‌های دوران بارداری و کودکی کمک کنم.
هدف من این است که علم داروسازی و پزشکی را به زبانی ساده‌تر و کاربردی‌تر در اختیار مردم قرار دهم تا مسیر سلامت برای همه روشن‌تر و آگاهانه‌تر باشد.

کد نظام پزشکی د-31658

عضو رسمی انجمن داروسازان ایران