غربالگری سه ماهه اول بارداری : هر آنچه باید بدانید + بهترین زمان انجام غربالگری

نگرانی مادران باردار در مورد سلامت جنین و پیشگیری از بروز مشکلات ژنتیکی، همواره در اولویت قرار دارد. یکی از ابزارهای مهم در این مسیر، غربالگری سه ماهه اول بارداری است که با ارائه‌ی ارزیابی‌های دقیق، به تشخیص زودهنگام ناهنجاری‌های کروموزومی مانند سندرم داون، تریزومی ۱۸ و ۱۳ کمک می‌کند. غربالگری سه ماهه اول بارداری، به عنوان یکی از مهم‌ترین گام‌ها در مراقبت‌های دوران بارداری، فرصتی ارزشمند برای ارزیابی سلامت جنین و تشخیص زودهنگام برخی از ناهنجاری‌های کروموزومی فراهم می‌کند. اما غربالگری سه ماهه اول بارداری چیست و چرا اینقدر اهمیت دارد؟

غربالگری سه ماهه اول بارداری چیست؟

به زبان ساده، غربالگری سه ماهه اول مجموعه‌ای از آزمایش‌ها است که در سه ماهه اول بارداری، یعنی بین هفته یازدهم تا سیزدهم بارداری (زمانی که طول جنین بین ۴۵ تا ۸۴ میلی‌متر است) انجام می‌شود. هدف اصلی این غربالگری، محاسبه خطر احتمال ابتلای جنین به سه نوع ناهنجاری کروموزومی شایع است: سندرم داون (تریزومی ۲۱)، سندرم ادوارد (تریزومی ۱۸) و سندرم پاتو (تریزومی ۱۳). این سندرم‌ها با عقب‌ماندگی ذهنی همراه هستند و تشخیص زودهنگام آن‌ها می‌تواند به والدین در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه کمک کند.

باید به این نکته توجه داشت که غربالگری سه ماهه اول یک تست تشخیصی قطعی نیست، بلکه یک آزمایش غربالگری است. به این معنی که نتیجه آن احتمال خطر را نشان می‌دهد، نه قطعیت وجود بیماری. دقت این غربالگری حدود ۹۴٪ است و میزان موارد مثبت کاذب آن حدود ۸.۴٪ گزارش شده است. این بدان معناست که در برخی موارد ممکن است نتیجه غربالگری پرخطر باشد، در حالی که جنین کاملاً سالم است.

غربالگری در سه ماه اول بارداری، فرصتی طلایی برای اطمینان خاطر و آمادگی بیشتر برای استقبال از فرزند دلبندتان است. با انجام این غربالگری، می‌توانید گامی مهم در جهت سلامت جنین خود بردارید و با آگاهی کامل‌تر، این دوران شیرین را سپری کنید.

غربالگری سه ماهه اول شامل چه آزمایش هایی است؟

حال که با مفهوم کلی غربالگری سه ماهه اول آشنا شدیم، سوال مهم بعدی این است که غربالگری سه ماهه اول شامل چیست؟ این غربالگری از دو بخش اصلی تشکیل شده است که به طور همزمان یا با فاصله کمی از هم انجام می‌شوند و اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پزشک قرار می‌دهند:

۱.سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول (NT Scan)

سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول که به NT Scan (ان تی اسکن) نیز معروف است، بخش مهمی از این غربالگری را تشکیل می‌دهد. در این سونوگرافی، پزشک متخصص با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از جنین را بر روی مانیتور مشاهده می‌کند و شاخص‌های سونوگرافی خاصی را اندازه‌گیری و بررسی می‌کند. این شاخص‌ها عبارتند از:

1. ضخامت پشت گردن جنین (NT: Nuchal Translucency): اندازه‌گیری ضخامت پشت گردن جنین مهم‌ترین و پرکاربردترین شاخص در سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول است. افزایش غیرطبیعی ضخامت NT می‌تواند نشانه‌ای از افزایش خطر ناهنجاری‌های کروموزومی، به ویژه سندرم داون باشد. این اندازه‌گیری باید با دقت بالا و توسط متخصص مجرب انجام شود.
2. بررسی وجود استخوان بینی (NB: Nasal Bone): عدم تشکیل یا کوچک بودن استخوان بینی جنین نیز یکی دیگر از علائم هشداردهنده در غربالگری سه ماهه اول است. در برخی از جنین‌های مبتلا به سندرم داون، استخوان بینی به طور کامل تشکیل نمی‌شود یا بسیار کوچک است.
3. ضربان قلب جنین (FHR: Fetal Heart Rate): بررسی ضربان قلب جنین در سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول انجام می‌شود تا از طبیعی بودن آن اطمینان حاصل شود.
4. بررسی نارسایی دریچه سه‌لتی قلب جنین (TR: Tricuspid Regurgitation): نارسایی دریچه سه‌لتی قلب جنین به معنای برگشت خون از دریچه سه لتی قلب است. وجود این مشکل در سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول می‌تواند احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی را افزایش دهد.
5. بررسی جریان خون وریدی درون‌شکمی جنین (DV PI: Ductus Venosus Blood Flow): جریان خون وریدی درون‌شکمی جنین نیز یکی دیگر از شاخص‌هایی است که در سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول بررسی می‌شود. وجود ناهنجاری در این شاخص نیز می‌تواند احتمال وجود ناهنجاری‌های کروموزومی را افزایش دهد.

سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول معمولاً به صورت سونوگرافی شکمی انجام می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است نیاز به سونوگرافی واژینال باشد تا تصویر واضح‌تری از جنین به دست آید. جای نگرانی نیست، سونوگرافی واژینال نیز روشی ایمن و بدون درد است.

۲. آزمایش خون غربالگری سه ماهه اول

بخش دوم غربالگری سه ماهه اول، آزمایش خون است که به دابل تست نیز معروف است. در این آزمایش، نمونه خون مادر گرفته شده و شاخص‌های بیوشیمیایی خاصی در آن اندازه‌گیری می‌شود. این شاخص‌ها عبارتند از:

پروتئین A پلاسمایی مرتبط با بارداری (PAPP-A): پروتئین PAPP-A توسط جفت در اوایل بارداری تولید می‌شود و سطح آن در یک بارداری طبیعی به طور مداوم افزایش می‌یابد. کاهش قابل توجه سطح PAPP-A می‌تواند نشان‌دهنده افزایش خطر اختلالات کروموزومی در جنین، به ویژه سندرم داون باشد.
هورمون β-hCG آزاد (Free β hCG): هورمون Free β hCG ابتدا از جسم زرد و سپس از جفت ترشح می‌شود. در بارداری‌هایی که جنین مبتلا به سندرم داون است، سطح این هورمون بالاتر از حد انتظار است، در حالی که در تریزومی ۱۳ و ۱۸ سطح آن کاهش می‌یابد.
ترکیب نتایج سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول و آزمایش خون دابل تست، به پزشک کمک می‌کند تا ریسک احتمال ابتلای جنین به ناهنجاری‌های کروموزومی را با دقت بیشتری محاسبه کند.

بعد از انجام غربالگری، شما با یک برگه پر از اصطلاحات تخصصی روبرو می‌شوید. برای اینکه نگران نشوید و بتوانید نتیجه را درک کنید، ما یک راهنمای کامل برای تفسیر معنی کلمات و اصطلاحات سونوگرافی جنین آماده کرده‌ایم.

غربالگری سه ماهه اول چه زمانی انجام میشود؟

غربالگری سه ماهه اول کی انجام میشود؟ این سوال یکی از رایج‌ترین سوالات مادران باردار است. بهترین زمان انجام غربالگری سه ماهه اول، بین هفته یازدهم بارداری تا پایان هفته سیزدهم بارداری (۱۳ هفته + ۶ روز) است. در این بازه زمانی، جنین به اندازه کافی رشد کرده است که بتوان شاخص‌های سونوگرافی را به دقت اندازه‌گیری کرد و همچنین سطح هورمون‌های PAPP-A و Free β hCG در خون مادر به حدی رسیده است که قابل اندازه‌گیری باشد.

انجام غربالگری سه ماهه اول خارج از این بازه زمانی ممکن است دقت نتایج را کاهش دهد و تفسیر آن را دشوار کند. به عنوان مثال، اگر سونوگرافی NT خیلی زودتر از هفته یازدهم انجام شود، ضخامت پشت گردن جنین ممکن است هنوز به اندازه کافی قابل اندازه‌گیری نباشد. و اگر خیلی دیرتر از هفته سیزدهم انجام شود، ضخامت NT به طور طبیعی کاهش می‌یابد و نتایج قابل اعتماد نخواهد بود.

بنابراین، بسیار مهم است که زمان انجام غربالگری سه ماهه اول را به درستی برنامه‌ریزی کنید و در بازه زمانی توصیه شده به مراکز معتبر مراجعه نمایید. برای تعیین زمان دقیق غربالگری، می‌توانید با پزشک متخصص زنان و زایمان خود مشورت کنید. پزشک با توجه به تاریخ آخرین قاعدگی شما و سن بارداری، بهترین زمان را برای انجام این غربالگری تعیین خواهد کرد.

فاصله بین سونو و آزمایش خون غربالگری اول چقدر است؟

یکی دیگر از سوالات متداول مادران باردار این است که فاصله بین سونو و آزمایش غربالگری اول چقدر است؟ به طور معمول، سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول و آزمایش خون دابل تست به صورت همزمان یا با فاصله بسیار کوتاهی از هم انجام می‌شوند.

در بسیاری از مراکز، امکان انجام هر دو بخش غربالگری در یک روز وجود دارد. به این صورت که ابتدا سونوگرافی NT انجام می‌شود و بلافاصله پس از آن، نمونه خون مادر برای آزمایش دابل تست گرفته می‌شود. در برخی موارد دیگر، ممکن است سونوگرافی در یک روز و آزمایش خون در روز بعد انجام شود.

دلیل انجام همزمان یا نزدیک به هم این دو بخش غربالگری، افزایش دقت در محاسبه ریسک احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی است. نرم‌افزارهای محاسبه ریسک، برای ارائه نتیجه دقیق، به نتایج هر دو آزمایش به صورت همزمان نیاز دارند.

بنابراین، توصیه می‌شود که برای انجام غربالگری سه ماهه اول به مراکزی مراجعه کنید که امکان انجام هر دو بخش را به صورت همزمان یا با فاصله کوتاه فراهم کنند. برای هماهنگی زمان انجام سونوگرافی و آزمایش خون غربالگری اول، می‌توانید با مرکز مربوطه تماس بگیرید و از زمان‌بندی دقیق آن‌ها مطلع شوید.

آمادگی های لازم قبل از انجام غربالگری سه ماهه اول

بسیاری از مادران باردار نگران آمادگی های لازم قبل از انجام غربالگری سه ماهه اول هستند و سوالاتی در این زمینه دارند. خبر خوب این است که برای انجام غربالگری سه ماهه اول، چه بخش سونوگرافی و چه بخش آزمایش خون، آمادگی خاصی لازم نیست.

غربالگری سه ماهه اول باید ناشتا باشیم؟ پاسخ به این سوال منفی است. نیازی به ناشتا بودن برای انجام غربالگری سه ماهه اول نیست. می‌توانید قبل از مراجعه به مرکز سونوگرافی و آزمایشگاه، غذای معمولی بخورید و نوشیدنی مصرف کنید.

تنها نکته‌ای که بهتر است به آن توجه داشته باشید، همراه داشتن مدارک شناسایی و دفترچه بیمه خود در هنگام مراجعه به مرکز است. همچنین، اگر سونوگرافی‌های قبلی یا نتایج آزمایش‌های بارداری قبلی خود را دارید، بهتر است آن‌ها را نیز همراه داشته باشید تا در صورت نیاز، در اختیار پزشک قرار دهید.

با رعایت همین نکات ساده، می‌توانید با آرامش خاطر برای انجام غربالگری سه ماهه اول آماده شوید و این مرحله مهم از مراقبت‌های دوران بارداری را با موفقیت پشت سر بگذارید.

یکی از مهم‌ترین چیزهایی که در این غربالگری بررسی می‌شود، NB یا استخوان بینی جنین است. وجود یا عدم وجود آن یک شاخص کلیدی برای سلامت جنینه. برای اطلاعات دقیق‌تر، حتما مقاله Nb در سونوگرافی چیست و چرا اهمیت دارد؟ را مطالعه کنید.

اعداد نرمال آزمایش غربالگری سه ماهه اول و تفسیر نتایج

پس از انجام غربالگری سه ماهه اول، نوبت به تفسیر نتایج می‌رسد. بسیاری از مادران باردار با دریافت جواب غربالگری سه ماهه اول، به دنبال اعداد نرمال آزمایش غربالگری سه ماهه اول و نحوه تفسیر آزمایش غربالگری سه ماهه اول هستند.

باید توجه داشته باشید که اعداد نرمال آزمایش غربالگری سه ماهه اول به صورت نسبت خطر (Risk Ratio) گزارش می‌شوند، نه مقادیر مطلق. به عبارت دیگر، جواب غربالگری به شما می‌گوید که احتمال خطر ابتلای جنین به ناهنجاری‌های کروموزومی چقدر است، نه اینکه آیا جنین قطعاً مبتلا است یا خیر.

تفسیر آزمایش خون غربالگری سه ماهه اول و سونوگرافی باید توسط پزشک متخصص انجام شود. پزشک با در نظر گرفتن نتایج هر دو آزمایش، سن مادر و سایر عوامل خطر، ریسک احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی را محاسبه و به شما اطلاع خواهد داد.

نتایج غربالگری سه ماهه اول معمولاً در یکی از سه دسته زیر قرار می‌گیرند:

• گروه کم‌خطر (Screen Negative):

در این حالت، ریسک احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی پایین گزارش می‌شود. به این معنی که احتمال ابتلای جنین به این ناهنجاری‌ها کم است. در این صورت، ادامه مراقبت‌های معمول بارداری توصیه می‌شود. اما باید به خاطر داشته باشید که نتیجه کم‌خطر به معنای قطعیت سلامت جنین نیست، بلکه فقط نشان‌دهنده احتمال کم بروز مشکل است.

• گروه پرخطر (Screen Positive):

در این حالت، ریسک احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی بالا گزارش می‌شود. به این معنی که احتمال ابتلای جنین به این ناهنجاری‌ها بیشتر است. قرار گرفتن در گروه پرخطر به معنای قطعی بودن مشکل جنین نیست، بلکه فقط نشان‌دهنده نیاز به بررسی‌های بیشتر است. در این صورت، مشاوره ژنتیک و انجام آزمایش‌های تشخیصی مانند آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS) توصیه می‌شود.

• گروه خطر متوسط (Intermediate Risk Group):

در این حالت، ریسک در محدوده متوسط قرار دارد. در این شرایط، بسته به پروتکل مرکز و شرایط مادر، ممکن است بررسی‌های تکمیلی مانند آزمایش DNA آزاد جنینی (NIPT) توصیه شود.

تعیین جنسیت در غربالگری اول ممکن است ؟

یکی از سوالات کنجکاوانه بسیاری از والدین در دوران بارداری، تعیین جنسیت جنین است. آیا تعیین جنسیت در غربالگری اول امکان‌پذیر است؟

باید بدانید که هدف اصلی غربالگری سه ماهه اول، تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی است، نه تعیین جنسیت. با این حال، در سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول، به دلیل رشد جنین، ممکن است جنسیت جنین به طور اتفاقی قابل مشاهده باشد. اما قطعیت تعیین جنسیت در این زمان پایین است و به عوامل مختلفی مانند وضعیت قرارگیری جنین و مهارت سونوگرافیست بستگی دارد.

در غربالگری سه ماهه اول جنسیت مشخص میشه؟ به طور خلاصه، احتمال دارد، اما قطعی نیست. برای تعیین جنسیت دقیق جنین، بهتر است به سونوگرافی‌های بعدی در سه ماهه دوم بارداری مراجعه کنید. در سونوگرافی‌های سه ماهه دوم، معمولاً با دقت بالاتری می‌توان جنسیت جنین را تشخیص داد.

بنابراین، اگر هدف شما از غربالگری سه ماهه اول صرفاً تعیین جنسیت است، باید بدانید که این غربالگری برای این منظور طراحی نشده است و بهتر است برای تعیین جنسیت به سونوگرافی‌های تخصصی‌تر در زمان مناسب مراجعه کنید.

در کنار این غربالگری، گاهی پزشک انجام آزمایش ژنتیک را هم توصیه می‌کند، مخصوصا اگر سابقه خانوادگی داشته باشید. برای اینکه با این آزمایش مهم و هزینه‌هایش آشنا شوید، مقاله راهنمای کامل آزمایش ژنتیک قبل از بارداری را از دست ندهید.

نتیجه‌گیری

غربالگری سه ماهه اول، گامی هوشمندانه و مسئولانه در جهت حفظ سلامت جنین و آرامش خاطر والدین است. با انجام این غربالگری، می‌توانید از سلامت جنین خود اطمینان حاصل کنید و در صورت لزوم، اقدامات بعدی را با آگاهی کامل‌تر انجام دهید. به یاد داشته باشید که غربالگری سه ماهه اول یک فرصت است، نه یک تهدید. با استفاده از این فرصت ارزشمند، می‌توانید سفری مطمئن‌تر و آسوده‌تر به سوی مادر شدن را تجربه کنید.

در صورت داشتن هرگونه سوال یا ابهام در مورد غربالگری سه ماهه اول، حتماً با پزشک متخصص زنان و زایمان خود مشورت کنید. پزشک شما بهترین منبع اطلاعات و راهنمایی در این زمینه خواهد بود.

سوالات متداول غربالگری سه ماهه اول 

غربالگری سه ماهه اول باید ناشتا باشیم؟

خیر، نیازی به ناشتا بودن برای انجام غربالگری سه ماهه اول نیست. می‌توانید قبل از مراجعه به مرکز، به طور معمول غذا بخورید و نوشیدنی مصرف کنید.

 در غربالگری سه ماهه اول جنسیت مشخص میشه؟

به طور قطعی خیر، اما ممکن است به طور اتفاقی قابل مشاهده باشد. هدف اصلی غربالگری سه ماهه اول، تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی است، نه تعیین جنسیت. برای تعیین جنسیت دقیق، به سونوگرافی‌های سه ماهه دوم مراجعه کنید.

جواب غربالگری سه ماهه اول چقدر طول میکشه؟

جواب غربالگری سه ماهه اول معمولاً چند روز تا یک هفته بعد آماده می‌شود. زمان دقیق دریافت جواب، بسته به مرکز و آزمایشگاه می‌تواند متفاوت باشد.

 غربالگری سه ماهه اول چه زمانی باید انجام شود؟

بهترین زمان انجام غربالگری سه ماهه اول، بین هفته یازدهم تا سیزدهم بارداری است. انجام غربالگری در این بازه زمانی، دقت نتایج را به حداکثر می‌رساند.

دکتر محمد مهدی حسن زاده

من دکتر محمد مهدی حسن‌زاده هستم، داروساز و نویسنده مقالات علمی درباره داروها، تغذیه و سلامت مادر و کودک در وی‌مام.

عضو نظام پزشکی ایران (شماره نظام: د۳۱۶۵۸)

تحصیلاتم را در دانشگاه علوم پزشکی لرستان به پایان رسانده‌ام و بیش از ۸ سال است در حوزه دارو، سلامت و آموزش علم پزشکی فعالیت می‌کنم.
در وی‌مام تلاش می‌کنم محتوایی علمی، دقیق و در عین حال قابل‌درک برای عموم بنویسم تا به آگاهی و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر خانواده‌ها در زمینه مصرف دارو و مراقبت‌های دوران بارداری و کودکی کمک کنم.
هدف من این است که علم داروسازی و پزشکی را به زبانی ساده‌تر و کاربردی‌تر در اختیار مردم قرار دهم تا مسیر سلامت برای همه روشن‌تر و آگاهانه‌تر باشد.

کد نظام پزشکی د-31658

عضو رسمی انجمن داروسازان ایران