اگر در مسیر پر فراز و نشیب درمان ناباروری با روش IVF (لقاح آزمایشگاهی) قدم گذاشته‌اید، احتمالاً با اصطلاحات و مراحل مختلفی روبرو شده‌اید که ممکن است برایتان سوال برانگیز باشند. یکی از مهم‌ترین مراحل در این مسیر، انتقال جنین است. اما سوالی که ذهن بسیاری از زوج‌ها را به خود مشغول می‌کند این است که انتقال جنین دقیقا چه زمانی بعد از تخمک کشی انجام می‌شود؟

در این مقاله جامع، به بررسی دقیق زمان بندی انتقال جنین بعد از تخمک کشی می‌پردازیم و به تمام سوالات شما در این زمینه پاسخ خواهیم داد. با مطالعه این مطلب، دید روشنی نسبت به این مرحله حیاتی از درمان IVF پیدا خواهید کرد و با آگاهی بیشتری این مسیر را طی خواهید نمود.

تخمک کشی: اولین قدم مهم در IVF

پیش از آنکه به زمان بندی انتقال جنین بپردازیم، لازم است مروری کوتاه بر فرآیند تخمک کشی داشته باشیم. تخمک کشی، که به آن “بازیابی تخمک” نیز گفته می‌شود، یک روش سرپایی است که در آن تخمک‌ها از تخمدان‌های زن بازیابی می‌شوند. این فرآیند معمولاً تحت بیهوشی سبک یا آرام‌بخش انجام می‌شود تا بیمار احساس راحتی داشته باشد.

در طول تخمک کشی، پزشک متخصص زنان و زایمان با استفاده از سونوگرافی واژینال، فولیکول‌های تخمدانی حاوی تخمک را مشاهده می‌کند. سپس با استفاده از یک سوزن ظریف که از طریق واژن وارد تخمدان می‌شود، مایع فولیکولی حاوی تخمک‌ها را از هر فولیکول تخلیه می‌کند.

تخمک‌های بازیابی شده، در محیط آزمایشگاه تحت شرایط کنترل شده قرار می‌گیرند تا برای لقاح با اسپرم آماده شوند. تخمک کشی، اولین قدم اساسی در فرآیند IVF است و کیفیت و تعداد تخمک‌های بازیابی شده، نقش مهمی در موفقیت درمان ایفا می‌کند.

مراحل بعد از تخمک کشی تا انتقال جنین

پس از انجام تخمک کشی، مراحل مهم دیگری در آزمایشگاه جنین‌شناسی طی می‌شود تا جنین برای انتقال آماده شود. این مراحل عبارتند از:

1. لقاح تخمک‌ها: تخمک‌های بازیابی شده با اسپرم‌های آماده شده (که ممکن است از همسر یا اهداکننده باشد) در محیط آزمایشگاه لقاح داده می‌شوند. لقاح می‌تواند به روش سنتی (قرار دادن تخمک و اسپرم در کنار هم) یا با روش تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) انجام شود. ICSI یک روش پیشرفته‌تر است که در آن یک اسپرم مستقیماً به داخل تخمک تزریق می‌شود و معمولاً در مواردی که کیفیت اسپرم پایین است یا در چرخه‌های قبلی IVF لقاح به خوبی انجام نشده، استفاده می‌شود.
2. کشت جنین: پس از لقاح، جنین‌های تشکیل شده در انکوباتورهای مخصوصی که شرایط دما، رطوبت و گازهای کنترل شده‌ای دارند، کشت داده می‌شوند. در این مرحله، جنین‌شناسان به طور روزانه رشد و تکامل جنین‌ها را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کنند و جنین‌های با کیفیت بالاتر را برای انتقال انتخاب می‌کنند.
3. انتخاب جنین برای انتقال: جنین‌شناسان بر اساس معیارهای مختلفی مانند سرعت تقسیم سلولی، ظاهر سلول‌ها و میزان قطعه قطعه شدن (fragmentation)، جنین‌های با کیفیت برتر را برای انتقال انتخاب می‌کنند. هدف از انتخاب جنین‌های با کیفیت، افزایش احتمال لانه گزینی جنین در رحم و در نهایت، بارداری موفق است.
4. آماده سازی برای انتقال جنین: در روز انتقال جنین، بیمار به کلینیک مراجعه می‌کند. معمولاً نیازی به بیهوشی برای انتقال جنین نیست و این فرآیند به صورت سرپایی انجام می‌شود. بیمار باید مثانه‌اش نیمه پر باشد تا رحم در موقعیت مناسبی برای انتقال جنین قرار بگیرد.

زمان بندی انتقال جنین: روز سوم یا روز پنجم؟

یکی از سوالات رایج در مورد انتقال جنین، زمان بندی آن است. به طور کلی، انتقال جنین می‌تواند در روز سوم یا روز پنجم بعد از تخمک کشی انجام شود. هر کدام از این زمان بندی‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب بهترین زمان بندی، بستگی به شرایط خاص هر بیمار و نظر پزشک متخصص دارد.

• انتقال جنین در روز سوم: در روش انتقال جنین در روز سوم، جنین‌ها در مرحله‌ای که به آن “مرحله تقسیم سلولی” گفته می‌شود و معمولاً حدود ۶ تا ۸ سلول دارند، به رحم منتقل می‌شوند. انتقال روز سوم، روشی قدیمی‌تر است که هنوز هم در برخی مراکز IVF استفاده می‌شود.

  • مزایای انتقال روز سوم:

    • هزینه کمتر: کشت جنین تا روز سوم نسبت به روز پنجم، هزینه کمتری دارد.
    • مناسب برای بیماران با تعداد کم جنین: در مواردی که تعداد جنین‌های تشکیل شده کم است، ممکن است انتقال روز سوم مناسب‌تر باشد، زیرا جنین‌ها فرصت کمتری برای متوقف شدن رشد در محیط آزمایشگاه خواهند داشت.

  • معایب انتقال روز سوم:

    • انتخاب جنین دشوارتر: در روز سوم، جنین‌ها هنوز به مرحله تمایز سلولی نرسیده‌اند و ارزیابی کیفیت آنها برای انتخاب بهترین جنین برای انتقال، دشوارتر است.
    • احتمال لانه گزینی کمتر: برخی مطالعات نشان داده‌اند که احتمال لانه گزینی جنین‌های روز سوم نسبت به جنین‌های روز پنجم (بلاستوسیست) کمتر است.

• انتقال جنین در روز پنجم (انتقال بلاستوسیست): انتقال جنین در روز پنجم، که به آن “انتقال بلاستوسیست” نیز گفته می‌شود، روشی رایج‌تر و پیشرفته‌تر است. در این روش، جنین‌ها تا روز پنجم در آزمایشگاه کشت داده می‌شوند و در مرحله بلاستوسیست، که یک مرحله تکاملی پیشرفته‌تر است و شامل حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ سلول است، به رحم منتقل می‌شوند.

  • مزایای انتقال بلاستوسیست:

    • انتخاب جنین بهتر: کشت جنین تا روز پنجم، به جنین‌شناسان فرصت بیشتری برای ارزیابی کیفیت جنین‌ها می‌دهد و امکان انتخاب جنین‌های با پتانسیل لانه گزینی بالاتر را فراهم می‌کند.
    • احتمال لانه گزینی بیشتر: جنین‌های بلاستوسیست، از نظر تکاملی پیشرفته‌تر هستند و با محیط رحم سازگاری بیشتری دارند. به همین دلیل، احتمال لانه گزینی و بارداری با انتقال بلاستوسیست بیشتر است.
    • کاهش احتمال چندقلویی: از آنجایی که احتمال لانه گزینی بلاستوسیست بیشتر است، معمولاً تعداد کمتری جنین (معمولاً یک یا دو جنین) منتقل می‌شود که می‌تواند خطر بارداری چندقلویی را کاهش دهد.

  • معایب انتقال بلاستوسیست:

    • هزینه بیشتر: کشت جنین تا روز پنجم نسبت به روز سوم، هزینه بیشتری دارد.
    • عدم رشد جنین در آزمایشگاه: برخی جنین‌ها ممکن است نتوانند تا روز پنجم در محیط آزمایشگاه به مرحله بلاستوسیست برسند و در نتیجه، هیچ جنینی برای انتقال وجود نداشته باشد. این مسئله به ویژه در بیماران با سن بالا یا کیفیت پایین تخمک و اسپرم، بیشتر دیده می‌شود.

چه عواملی در انتخاب زمان بندی انتقال جنین موثرند؟

انتخاب بین انتقال جنین در روز سوم یا روز پنجم، یک تصمیم تخصصی است که باید توسط پزشک متخصص و با در نظر گرفتن شرایط خاص هر بیمار گرفته شود. عوامل مختلفی می‌توانند در این تصمیم گیری موثر باشند، از جمله:

1. سن بیمار: سن بیمار، به ویژه سن مادر، یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین کننده زمان بندی انتقال جنین است. زنان جوان‌تر، معمولاً تخمک‌های با کیفیت‌تری دارند و جنین‌های آنها پتانسیل رشد بیشتری دارند. در این موارد، ممکن است انتقال بلاستوسیست مناسب‌تر باشد. در مقابل، در زنان مسن‌تر یا زنانی که ذخیره تخمدانی پایینی دارند، ممکن است انتقال روز سوم به دلیل نگرانی از عدم رشد جنین تا روز پنجم، ترجیح داده شود.
2. کیفیت جنین‌ها: کیفیت جنین‌های تشکیل شده، عامل مهم دیگری است که در تصمیم گیری در مورد زمان بندی انتقال موثر است. اگر جنین‌های با کیفیت خوب و تعداد کافی در روز سوم وجود داشته باشد، ممکن است انتقال روز سوم در نظر گرفته شود. اما اگر کیفیت جنین‌ها متوسط یا پایین باشد، کشت جنین تا روز پنجم و انتخاب بلاستوسیست با کیفیت‌تر، می‌تواند احتمال موفقیت را افزایش دهد.
3. تعداد جنین‌های تشکیل شده: تعداد جنین‌های تشکیل شده پس از لقاح، عامل دیگری است که باید در نظر گرفته شود. اگر تعداد جنین‌ها کم باشد، ممکن است انتقال روز سوم توصیه شود تا ریسک از دست رفتن جنین‌ها در محیط آزمایشگاه کاهش یابد. اما اگر تعداد جنین‌ها زیاد باشد، کشت جنین تا روز پنجم و انتخاب بلاستوسیست، امکان انتخاب بهترین جنین‌ها را فراهم می‌کند.
4. سابقه چرخه‌های IVF قبلی: سابقه چرخه‌های IVF قبلی بیمار نیز می‌تواند در تصمیم گیری در مورد زمان بندی انتقال جنین موثر باشد. اگر بیمار در چرخه‌های قبلی IVF با انتقال روز سوم، باردار نشده باشد، ممکن است در چرخه جدید، انتقال بلاستوسیست توصیه شود.
5. نتایج آزمایش ژنتیک پیش از لانه گزینی (PGT): در مواردی که انجام آزمایش ژنتیک پیش از لانه گزینی (PGT) برای بررسی سلامت کروموزومی جنین‌ها ضروری باشد (مانند زوج‌هایی که سابقه بیماری‌های ژنتیکی دارند یا سن مادر بالا است)، معمولاً انتقال جنین به روز پنجم یا ششم موکول می‌شود تا فرصت کافی برای انجام PGT و دریافت نتایج آن وجود داشته باشد.

فرآیند انتقال جنین: یک روش ساده و بدون درد

انتقال جنین، یک فرآیند نسبتاً ساده و بدون درد است که معمولاً حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد. بیمار روی تخت معاینه زنان دراز می‌کشد و پزشک با استفاده از اسپکولوم، دهانه رحم را باز می‌کند. سپس با استفاده از یک کاتتر ظریف که حاوی جنین است، جنین‌ها را به آرامی از طریق دهانه رحم به داخل حفره رحم منتقل می‌کند.

معمولاً نیازی به بیهوشی برای انتقال جنین نیست و اکثر بیماران، هیچ دردی در طول این فرآیند احساس نمی‌کنند. بعد از انتقال جنین، بیمار می‌تواند به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد، اما توصیه می‌شود که در روز انتقال و روز بعد از آن، از انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش‌های شدید خودداری کند.

مراقبت‌های بعد از انتقال جنین: توصیه‌های مهم

ph

بعد از انتقال جنین، رعایت برخی نکات می‌تواند به افزایش احتمال لانه گزینی جنین و بارداری موفق کمک کند. توصیه‌های مهم بعد از انتقال جنین عبارتند از:

• استراحت نسبی: در روز انتقال و روز بعد از آن، استراحت نسبی داشته باشید و از انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش‌های شدید خودداری کنید. اما استراحت مطلق و دراز کشیدن طولانی مدت، توصیه نمی‌شود.
• مصرف داروها طبق دستور پزشک: داروهای تجویز شده توسط پزشک (مانند پروژسترون) را دقیقا طبق دستور مصرف کنید. این داروها به حمایت از لایه داخلی رحم و لانه گزینی جنین کمک می‌کنند.
• پرهیز از مصرف دخانیات و الکل: مصرف دخانیات و الکل می‌تواند اثرات منفی بر لانه گزینی جنین و بارداری داشته باشد. از مصرف این مواد در دوره بعد از انتقال جنین اکیداً خودداری کنید.
• تغذیه مناسب: تغذیه سالم و متعادل، به بهبود سلامت عمومی بدن و افزایش احتمال بارداری کمک می‌کند. از مصرف غذاهای فرآوری شده، فست فودها و نوشیدنی‌های گازدار پرهیز کنید و به جای آنها، میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم چرب مصرف کنید.
• کنترل استرس: استرس و اضطراب می‌تواند تاثیر منفی بر نتیجه IVF داشته باشد. سعی کنید با روش‌های آرامش بخش مانند یوگا، مدیتیشن یا پیاده روی سبک، استرس خود را کنترل کنید.
• اجتناب از حمام طولانی و آب داغ: در روزهای اول بعد از انتقال جنین، از حمام طولانی و استفاده از آب داغ خودداری کنید. دوش گرفتن کوتاه با آب ولرم، مشکلی ندارد.
• رابطه جنسی: در مورد زمان از سرگیری رابطه جنسی بعد از انتقال جنین، با پزشک خود مشورت کنید. معمولاً توصیه می‌شود که تا زمان مشخص شدن نتیجه آزمایش بارداری، از رابطه جنسی خودداری شود.
• انجام آزمایش بارداری: حدود دو هفته بعد از انتقال جنین، باید آزمایش خون برای تعیین بارداری انجام شود. نتیجه این آزمایش، نشان دهنده موفقیت یا عدم موفقیت درمان IVF است.

نتیجه گیری: زمان بندی انتقال جنین، تصمیمی تخصصی و فردی

زمان بندی انتقال جنین بعد از تخمک کشی، یک تصمیم مهم و تخصصی است که باید با در نظر گرفتن شرایط خاص هر بیمار و توسط پزشک متخصص گرفته شود. انتقال جنین می‌تواند در روز سوم یا روز پنجم بعد از تخمک کشی انجام شود و هر کدام از این زمان بندی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند.

انتخاب بهترین زمان بندی انتقال جنین، به عواملی مانند سن بیمار، کیفیت جنین‌ها، تعداد جنین‌های تشکیل شده، سابقه چرخه‌های IVF قبلی و نتایج آزمایش ژنتیک پیش از لانه گزینی (PGT) بستگی دارد.

مهم است که در مورد زمان بندی انتقال جنین با پزشک متخصص خود مشورت کنید و با آگاهی کامل، این مرحله مهم از درمان IVF را پشت سر بگذارید. به یاد داشته باشید که صبر، امیدواری و پیروی از دستورات پزشک، نقش مهمی در موفقیت درمان ناباروری با روش IVF ایفا می‌کنند.

پرسش و پاسخ های متداول ویمامی

1. چه مدت بعد از انتقال جنین می‌توان آزمایش بارداری انجام داد؟معمولاً حدود دو هفته بعد از انتقال جنین، می‌توانید آزمایش خون برای تعیین بارداری انجام دهید. انجام آزمایش بارداری زودتر از این زمان، ممکن است نتیجه دقیقی نداشته باشد.
2. آیا بعد از انتقال جنین باید استراحت مطلق داشت؟خیر، استراحت مطلق و دراز کشیدن طولانی مدت بعد از انتقال جنین، توصیه نمی‌شود. استراحت نسبی در روز انتقال و روز بعد از آن کافی است. می‌توانید به فعالیت‌های روزمره خود بازگردید، اما از انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش‌های شدید خودداری کنید.
3. آیا می‌توان بعد از انتقال جنین حمام کرد؟بله، می‌توانید بعد از انتقال جنین حمام کنید، اما توصیه می‌شود که از حمام طولانی و استفاده از آب داغ خودداری کنید. دوش گرفتن کوتاه با آب ولرم، مشکلی ندارد.
4. چه داروهایی بعد از انتقال جنین تجویز می‌شوند؟معمولاً بعد از انتقال جنین، داروهای پروژسترونی برای حمایت از لایه داخلی رحم و لانه گزینی جنین تجویز می‌شوند. ممکن است داروهای دیگری نیز بر اساس شرایط خاص هر بیمار، توسط پزشک تجویز شوند.
5. احتمال موفقیت انتقال جنین چقدر است؟احتمال موفقیت انتقال جنین، به عوامل مختلفی مانند سن بیمار، کیفیت جنین‌ها، علت ناباروری و مرکز IVF بستگی دارد. به طور کلی، احتمال بارداری با هر انتقال جنین، حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد است.
6. آیا می‌توان جنسیت جنین را قبل از انتقال تعیین کرد؟بله، با انجام آزمایش ژنتیک پیش از لانه گزینی (PGT)، می‌توان جنسیت جنین را قبل از انتقال تعیین کرد. PGT معمولاً در مواردی که سابقه بیماری‌های ژنتیکی در خانواده وجود دارد یا برای انتخاب جنسیت فرزند (در صورت وجود مجوز قانونی) انجام می‌شود.
7. آیا انتقال جنین در روز سوم بهتر است یا روز پنجم؟بهترین زمان بندی انتقال جنین، بستگی به شرایط خاص هر بیمار دارد و باید توسط پزشک متخصص تعیین شود. انتقال بلاستوسیست (روز پنجم) معمولاً به دلیل انتخاب بهتر جنین و احتمال لانه گزینی بیشتر، ترجیح داده می‌شود، اما در برخی موارد، انتقال روز سوم ممکن است مناسب‌تر باشد.