دوران بارداری، دورانی سرشار از تغییرات و احساسات جدید است. اما در میان تمام این تجربیات، شاید هیچ‌کدام به اندازه حس کردن اولین تکان‌های ظریف فرزندتان در درون شکم، شیرین و به یادماندنی نباشد. این حرکات کوچک که در ابتدا مانند بال زدن یک پروانه یا ترکیدن حباب‌های ریز احساس می‌شوند، به تدریج قوی‌تر شده و به لگدهایی واضح تبدیل می‌شوند. این حرکات، اولین زبان ارتباطی بین شما و فرزندتان و یک پیام اطمینان‌بخش از سلامت و سرزندگی اوست. اما آیا می‌دانستید که این لگدها و چرخش‌ها چیزی فراتر از یک حس دلنشین هستند؟ آن‌ها یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سلامت جنین به شمار می‌روند و توجه به آن‌ها، به خصوص در سه ماهه سوم بارداری، یک ابزار قدرتمند در دستان شما برای نظارت بر وضعیت فرزندتان است. در این مقاله جامع از وی مام، قصد داریم به طور کامل به مبحث شمارش ضربات و حرکات جنین وارد شویم، به شما بیاموزیم که چگونه این کار را به درستی انجام دهید و به شما کمک کنیم تا با آگاهی و اطمینان، این دوره حساس را سپری کنید.

حرکات جنین از کی شروع میشه و چه حسی دارد؟

یکی از پرتکرارترین سوالات مادران باردار، به خصوص کسانی که اولین بارداری خود را تجربه می‌کنند، این است که دقیقاً چه زمانی باید منتظر احساس اولین حرکات باشند. این لحظه جادویی، یک نقطه عطف در دوران بارداری است.

کوئیکنینگ چیست؟

اولین حرکاتی که شما از جنین خود احساس می‌کنید، در اصطلاح پزشکی “کوئیکنینگ” (Quickening) نامیده می‌شود. این کلمه به معنای “جان گرفتن” است و به خوبی حس هیجان‌انگیز مادر را توصیف می‌کند. این حرکات اولیه معمولاً بسیار ظریف و ملایم هستند و توصیف آن‌ها برای مادران مختلف، متفاوت است. برخی آن را به بال زدن پروانه، برخی به حرکت ماهی در آب، برخی به ترکیدن حباب‌های گاز، و برخی دیگر به یک انقباض عضلانی خفیف تشبیه می‌کنند.

زمان احساس این حرکات نیز متغیر است. به طور کلی، مادرانی که اولین بارداری خود را تجربه می‌کنند (مادران شکم اول)، معمولاً بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۴ بارداری برای اولین بار متوجه این حرکات می‌شوند. اما مادرانی که قبلاً تجربه بارداری داشته‌اند، به دلیل آشنایی با این حس، ممکن است زودتر، یعنی حتی از هفته ۱۶ بارداری، آن را تشخیص دهند.

عوامل موثر بر زمان احساس اولین حرکت

چندین عامل می‌تواند بر زمانی که شما اولین لگدها را حس می‌کنید، تأثیر بگذارد:

• تعداد بارداری‌ها: همانطور که گفته شد، مادران باتجربه معمولاً حرکات را زودتر تشخیص می‌دهند.

• موقعیت جفت: این یکی از مهم‌ترین عوامل است. اگر جفت شما در دیواره جلویی رحم قرار گرفته باشد (که به آن جفت قدامی یا Anterior می‌گویند)، مانند یک بالشتک عمل کرده و ضربات جنین را جذب می‌کند. در این حالت، ممکن است شما حرکات را دیرتر یا با شدت کمتری احساس کنید. برعکس، اگر جفت در دیواره پشتی رحم باشد (جفت خلفی یا Posterior)، هیچ مانعی بین جنین و شکم شما وجود ندارد و حرکات زودتر و واضح‌تر حس می‌شوند.

• وزن مادر: در برخی موارد، وجود چربی بیشتر در دیواره شکم می‌تواند حس کردن حرکات ظریف اولیه را کمی دشوارتر کند.

• میزان فعالیت شما: وقتی شما فعال و در حال حرکت هستید، حرکات ملایم خودتان می‌تواند باعث شود که متوجه تکان‌های جنین نشوید. بسیاری از مادران گزارش می‌دهند که حرکات جنین را بیشتر زمانی حس می‌کنند که در حال استراحت، نشستن یا دراز کشیدن هستند.

چگونه بفهمیم جنین حرکت میکند و این حرکات چه انواعی دارند؟

در هفته‌های اولیه، تشخیص حرکات جنین از سایر احساسات داخلی بدن مانند حرکات روده یا گاز معده، می‌تواند کمی گیج‌کننده باشد. اما با گذشت زمان، شما به خوبی با الگوی حرکتی فرزندتان آشنا خواهید شد.

تمایز بین لگد، گاز روده و انقباض عضلانی

در ابتدا، ممکن است از خود بپرسید “آیا این حرکت جنین بود یا صدای شکمم؟”. یک راه خوب برای تمایز این است که به خاطر داشته باشید حرکات روده معمولاً در سراسر شکم شما حرکت می‌کنند و اغلب با صدا همراه هستند. اما حرکات اولیه جنین، بیشتر در یک نقطه خاص در پایین شکم احساس می‌شوند و الگوی تکرارشونده‌ای دارند که با حرکات گوارشی متفاوت است. با قوی‌تر شدن جنین، این تمایز بسیار آسان‌تر خواهد شد و شما با اطمینان کامل لگدها، چرخش‌ها و ضربه‌های او را تشخیص خواهید داد.

تکامل حرکات

الگوی حرکت جنین در هفته های مختلف بارداری تغییر می‌کند. این تغییرات، نشان‌دهنده رشد و تکامل سیستم عصبی و عضلانی اوست:

• تا هفته ۲۴: حرکات بیشتر به صورت لرزش‌های خفیف، تکان‌های ناگهانی یا چرخش‌های آرام هستند.

• بین هفته ۲۴ تا ۲۸: جنین فضای بیشتری برای حرکت دارد. حرکات او قوی‌تر و مشخص‌تر می‌شوند. ممکن است سکسکه‌های او را نیز به صورت ضربات ریتمیک و منظم احساس کنید که کاملاً طبیعی است.

• از هفته ۲۸ به بعد: این زمانی است که پزشک یا ماما معمولاً به شما توصیه می‌کند که شمارش حرکات جنین را شروع کنید. حرکات در این دوره قوی، منظم و کاملاً قابل تشخیص هستند.

• از هفته ۳۲ به بعد: با بزرگتر شدن جنین و کم شدن فضای داخل رحم، ممکن است ماهیت حرکات تغییر کند. لگدهای بزرگ و چرخشی کمتر شده و جای خود را به حرکات کششی، فشار دادن دست و پا به دیواره رحم و وول خوردن‌های قوی می‌دهد.

حرکات جنین و جنسیت

یک باور رایج وجود دارد که حرکت جنین پسر با دختر متفاوت است؛ مثلاً جنین پسر لگدهای قوی‌تری می‌زند یا جنین دختر بیشتر وول می‌خورد. باید بگوییم که این باورها هیچ پایه و اساس علمی ندارند. نوع و شدت حرکات جنین به عواملی مانند شخصیت ذاتی او، موقعیت قرارگیری‌اش در رحم و میزان هوشیاری او بستگی دارد و هیچ ارتباطی با جنسیت او ندارد. لازم به ذکر است که این موضوع بیشتر بر اساس تجربه و باورهای فردی است تا شواهد علمی معتبر.

چرا و چگونه باید حرکات جنین را بشماریم؟

شمارش حرکات جنین، که به آن “Kick Counting” نیز گفته می‌شود، یک روش ساده، رایگان و بسیار موثر برای نظارت بر سلامت فرزندتان در خانه است. این کار به شما کمک می‌کند تا با الگوی حرکتی منحصر به فرد فرزندتان آشنا شوید و هرگونه تغییر نگران‌کننده را به سرعت تشخیص دهید.

اهمیت شمارش

یک جنین سالم، یک جنین فعال است. حرکات او نشان می‌دهد که اکسیژن و مواد مغذی کافی را از طریق جفت دریافت می‌کند و حالش خوب است. یک کاهش قابل توجه در حرکات جنین می‌تواند اولین نشانه از وجود یک مشکل بالقوه (مانند مشکلات جفت یا بند ناف) باشد. با شمارش منظم حرکات، شما اولین کسی خواهید بود که متوجه این تغییر می‌شوید و می‌توانید با اطلاع‌رسانی به موقع به پزشک، از بروز عوارض جدی جلوگیری کنید. این کار به شما قدرت و آرامش خاطر می‌دهد.

روش “شمارش تا ۱۰”

یکی از رایج‌ترین و ساده‌ترین روش‌ها برای شمارش حرکات، روش “شمارش تا ۱۰” است. مراحل انجام آن به شرح زیر است:

1. یک زمان مشخص را انتخاب کنید: سعی کنید هر روز در یک زمان مشخص، ترجیحاً زمانی که می‌دانید جنین شما معمولاً فعال است، این کار را انجام دهید. بسیاری از جنین‌ها عصرها یا شب‌ها فعال‌تر هستند.

2. در یک وضعیت راحت قرار بگیرید: به پهلوی چپ دراز بکشید (این وضعیت خون‌رسانی به جفت را به حداکثر می‌رساند) یا در یک جای آرام و راحت بنشینید.

3. زمان را یادداشت کنید: به ساعت نگاه کرده و زمان شروع را ثبت کنید.

4. شروع به شمارش کنید: هر حرکت مشخصی که احساس می‌کنید (لگد، چرخش، وول خوردن، ضربه) را یک حرکت حساب کنید. سکسکه‌های ریتمیک معمولاً به حساب نمی‌آیند.

5. به ۱۰ حرکت برسید: شمارش را تا زمانی که ۱۰ حرکت را احساس کنید، ادامه دهید.

6. زمان پایان را ثبت کنید: به محض رسیدن به دهمین حرکت، به ساعت نگاه کرده و زمان پایان را یادداشت کنید.

هدف این است که جنین شما در مدت زمان ۲ ساعت، حداقل ۱۰ حرکت داشته باشد. اکثر جنین‌ها این ۱۰ حرکت را در زمان بسیار کوتاه‌تری (اغلب کمتر از ۳۰ دقیقه) انجام می‌دهند. شما می‌توانید نتایج خود را در یک دفترچه یا با استفاده از اپلیکیشن‌های مخصوص، در یک جدول شمارش حرکات جنین ثبت کنید تا بتوانید الگوی روزانه او را بهتر دنبال کنید.

شمارش حرکات جنین در ماه نهم

با نزدیک شدن به زمان زایمان، اهمیت نظارت بر حرکات جنین دوچندان می‌شود. شمارش حرکات جنین در ماه نهم یک بخش مهم از مراقبت‌های پایانی بارداری است.

آیا حرکات قبل از زایمان کم می‌شود؟ 

یک تصور غلط و خطرناک وجود دارد که می‌گوید جنین در هفته‌های آخر به دلیل کمبود جا، کمتر حرکت می‌کند. این باور کاملاً اشتباه است. اگرچه با بزرگ شدن جنین، ممکن است نوع حرکات تغییر کند (از لگدهای بزرگ به وول خوردن و حرکات کششی)، اما تعداد حرکات نباید کاهش یابد. جنین سالم تا لحظه زایمان به حرکات خود ادامه می‌دهد. هرگونه کاهش محسوس در تعداد حرکات در ماه نهم، یک علامت هشدار است و باید فوراً به پزشک یا بیمارستان اطلاع داده شود.

اهمیت تداوم نظارت در هفته‌های پایانی

در هفته‌های پایانی، وضعیت جنین می‌تواند به سرعت تغییر کند. نظارت روزانه شما بر حرکات او، یک لایه حفاظتی مهم را به مراقبت‌های پزشکی اضافه می‌کند. شما فرزندتان را بهتر از هر کسی می‌شناسید. با الگوی حرکتی او خو بگیرید و به حس درونی خود اعتماد کنید. اگر احساس می‌کنید حرکات مثل همیشه نیست، هرگز تردید نکنید که برای بررسی بیشتر اقدام کنید. بهتر است یک مراجعه بی‌مورد به پزشک داشته باشید تا اینکه یک علامت خطرناک را نادیده بگیرید.

کاهش حرکت جنین

یکی از نگران‌کننده‌ترین تجربیات برای یک مادر باردار، احساس کاهش حرکت جنین است. در چنین شرایطی، حفظ آرامش و اقدام صحیح، بسیار مهم است.

چه میزانی “کاهش” محسوب می‌شود؟

“کاهش حرکت” یک تعریف نسبی است و به الگوی معمول فرزند شما بستگی دارد. شما به دنبال یک تغییر قابل توجه نسبت به الگوی عادی هستید. اگر با روش “شمارش تا ۱۰” متوجه شدید که در مدت ۲ ساعت، کمتر از ۱۰ حرکت را حس کرده‌اید، یا اگر به طور کلی احساس می‌کنید که شدت و تعداد حرکات فرزندتان به طور محسوسی نسبت به روزهای قبل کمتر شده است، این وضعیت به عنوان کاهش حرکت در نظر گرفته می‌شود و نیاز به پیگیری دارد.

علت تکان نخوردن جنین و راهکارهای اولیه

اگر متوجه شدید که جنین شما برای مدتی حرکت نکرده است، قبل از اینکه دچار استرس شوید، باید بدانید که دلایل مختلفی می‌تواند برای این موضوع وجود داشته باشد.

دلایل طبیعی

• چرخه خواب جنین: جنین نیز مانند ما چرخه‌های خواب و بیداری دارد. این دوره‌های خواب می‌توانند از ۲۰ دقیقه تا ۹۰ دقیقه طول بکشند. ممکن است شما دقیقاً در زمان خواب او تصمیم به شمارش حرکات گرفته باشید.

• فعالیت مادر: همانطور که قبلاً اشاره شد، زمانی که شما سرپا و فعال هستید، حرکات ملایم شما می‌تواند مانند گهواره عمل کرده و جنین را به خواب ببرد.

• داروها: مصرف برخی داروها توسط مادر (مانند داروهای مسکن قوی یا آرام‌بخش‌ها) می‌تواند باعث کاهش موقتی حرکات جنین شود.

• پشت کردن جنین: گاهی اوقات جنین به گونه‌ای در رحم می‌چرخد که پشت او به سمت شکم شما قرار می‌گیرد و لگدهایش را به سمت داخل و ستون فقرات شما می‌زند که در این حالت حس کردن آن‌ها دشوارتر است.

برای افزایش حرکت جنین چه کنیم؟ 

اگر نگران کاهش حرکات هستید، قبل از تماس با پزشک، می‌توانید چند ترفند ساده را برای تحریک جنین و تشویق او به حرکت امتحان کنید:

1. یک نوشیدنی سرد و شیرین بنوشید: یک لیوان آبمیوه طبیعی یا آب سرد بنوشید. افزایش قند خون شما می‌تواند به جنین انرژی داده و او را فعال کند.

2. به پهلوی چپ دراز بکشید: در یک اتاق ساکت، به پهلوی چپ دراز بکشید و روی حرکات تمرکز کنید.

3. کمی سر و صدا ایجاد کنید: به آرامی با شکم خود صحبت کنید یا یک موسیقی پخش کنید.

4. به آرامی شکم خود را تکان دهید: می‌توانید به آرامی شکم خود را لمس کرده یا تکان ملایمی به آن بدهید.

پس از انجام این کارها، برای یک ساعت حرکات را بشمارید. اگر در این یک ساعت حداقل ۴-۵ حرکت را احساس کردید، احتمالاً همه چیز خوب است. اما اگر با وجود انجام این کارها، هنوز هم حرکات جنین را حس نمی‌کنید یا تعداد آن‌ها بسیار کم است، این یک وضعیت اورژانسی است.

زمانی که ترفندها جواب نمی‌دهند

اگر پس از امتحان کردن راهکارهای بالا، همچنان حرکات جنین کم یا متوقف شده است، نباید صبر کنید. فوراً و بدون هیچ تأخیری با پزشک، ماما یا بخش زایمان بیمارستان خود تماس بگیرید. آن‌ها احتمالاً از شما می‌خواهند که برای یک بررسی دقیق‌تر به بیمارستان مراجعه کنید. در بیمارستان، معمولاً ضربان قلب جنین با دستگاهی به نام NST (Non-Stress Test) کنترل می‌شود و در صورت لزوم، سونوگرافی انجام می‌گیرد تا از سلامت جنین اطمینان حاصل شود.

حرکت زیاد جنین نشانه چیست؟ 

در طرف دیگر طیف، برخی مادران نگران حرکت زیاد جنین خود هستند و می‌پرسند آیا این موضوع می‌تواند نشانه بدی باشد.

در پاسخ باید بگوییم که در اکثر قریب به اتفاق موارد، یک جنین بسیار فعال، یک جنین بسیار سالم است. حرکات زیاد معمولاً نشانه خوبی از اکسیژن‌رسانی مناسب و سلامت سیستم عصبی اوست و جای هیچ‌گونه نگرانی ندارد. الگوی حرکتی هر جنین منحصر به فرد است و برخی به طور طبیعی از بقیه فعال‌تر هستند.

با این حال، یک استثنای بسیار نادر وجود دارد. اگر متوجه یک تغییر ناگهانی در الگوی حرکتی شدید، به طوری که حرکات به طور ناگهانی بسیار شدید، دیوانه‌وار و غیرقابل کنترل شدند و برای مدت کوتاهی ادامه یافتند و سپس به شدت کاهش یافتند یا متوقف شدند، این می‌تواند (در موارد بسیار نادر) نشانه استرس حاد جنین، مانند پیچیدن بند ناف، باشد. اگرچه این وضعیت نادر است، اما هرگونه تغییر شدید و ناگهانی در الگوی حرکتی (چه کاهش و چه افزایش انفجاری) ارزش یک تماس با پزشک را دارد. با این حال، باید تاکید کرد که این موضوع بسیار نادر است و در پزشکی مدرن شواهد محکمی برای ارتباط حرکت زیاد با خطر وجود ندارد.

نتیجه‌گیری

احساس تکان‌های فرزندتان در درون بدن، یکی از عمیق‌ترین و زیباترین پیوندهای مادرانه است. این حرکات، زبان بدن نوزاد شما برای صحبت کردن با شماست. در این مقاله از وی مام، ما تلاش کردیم تا به شما نشان دهیم که چگونه با گوش دادن به این زبان و شمارش منظم حرکات، می‌توانید نقش فعالی در حفظ سلامت فرزندتان ایفا کنید. به یاد داشته باشید که شما بهترین ناظر بر سلامت جنین خود هستید. با الگوی حرکتی او آشنا شوید، به حس ششم مادرانه خود اعتماد کنید و هرگز در صورت مشاهده هرگونه تغییر نگران‌کننده، در تماس با تیم پزشکی خود تردید نکنید. این آگاهی و نظارت، هدیه‌ای ارزشمند برای تضمین یک پایان خوش برای این سفر فوق‌العاده است.

سوالات متداول

اگر جفت قدامی (Anterior) داشته باشم، چگونه حرکات را بشمارم؟

حتی با جفت قدامی، شما از حدود هفته ۲۸ به بعد باید قادر به احساس یک الگوی حرکتی منظم باشید. ممکن است لگدها را بیشتر در پهلوها یا پایین شکم حس کنید. مهم این است که با الگوی منحصر به فرد فرزند خودتان آشنا شوید و هرگونه کاهش را گزارش دهید.

آیا باید از اپلیکیشن‌های شمارش حرکت جنین استفاده کنم؟

استفاده از این اپلیکیشن‌ها می‌تواند مفید باشد و ثبت و پیگیری الگوها را آسان‌تر کند. اما یک قلم و کاغذ ساده نیز دقیقاً همان کار را انجام می‌دهد. مهم خود شمارش است، نه ابزار آن.

آیا وضعیت قرارگیری جنین بر احساس حرکات تأثیر دارد؟

بله. اگر پشت جنین به سمت شکم شما باشد، ممکن است حرکات را کمتر حس کنید. اما با این حال، یک الگوی کلی باید قابل تشخیص باشد. تغییر در وضعیت جنین می‌تواند ماهیت حرکات را تغییر دهد اما نباید باعث توقف کامل آن‌ها شود.

تفاوت انقباضات براکستون هیکس با حرکات جنین چیست؟

انقباضات براکستون هیکس باعث سفت شدن کل رحم می‌شوند و مانند یک موج فشاری هستند. اما حرکات جنین معمولاً در یک نقطه خاص و به صورت ضربات یا چرخش‌های تیز و مشخص احساس می‌شوند.

آیا استرس مادر می‌تواند بر حرکات جنین تأثیر بگذارد؟

استرس شدید و طولانی مدت می‌تواند بر کل بارداری تأثیر بگذارد، اما یک استرس روزمره و کوتاه‌مدت معمولاً تأثیر مستقیمی بر کاهش حرکات جنین ندارد. در واقع، گاهی ترشح آدرنالین در بدن مادر می‌تواند باعث فعال‌تر شدن موقتی جنین شود.