شنیدن نام شپش، به‌ویژه وقتی فرزندتان در مدرسه یا مهدکودک است، می‌تواند کمی اضطراب‌آور باشد. بعد از طی یک دوره درمان موفق، معمولاً سوال بزرگ این است که «چطور از برگشت دوباره شپش جلوگیری کنم؟». ما در وی‌مام اینجا هستیم تا این نگرانی را به آگاهی و آمادگی تبدیل کنیم. پیشگیری معمولاً ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است و با روش‌های درست می‌توان یک سپر محکم در برابر شپش سر برای خود و اعضای خانواده ساخت.

در ادامه، با هم قدم به قدم این راهکارها را مرور می‌کنیم تا خیال‌تان راحت‌تر باشد و بدانید چگونه از بروز مجدد این مشکل جلوگیری کنید.

برای اینکه شپش نگیریم چکار کنیم؟

شاید این سوال کلیدی‌ترین پرسش شما باشد: برای اینکه شپش نگیریم چکار کنیم؟ اساس پیشگیری از شپش بر پایه آموزش و تغییر برخی عادات روزمره استوار است. شپش‌ها نمی‌توانند پرواز کنند یا بپرند؛ آن‌ها فقط از طریق تماس مستقیم سر با سر فرد آلوده، یا به ندرت از طریق وسایل شخصی مشترک، منتقل می‌شوند. با درک این موضوع ساده، می‌توانیم اصول پیشگیری را به راحتی به کار ببندیم. این ۹ اصل، به ویژه برای آموزش به کودکان، بسیار حیاتی هستند.

۱. آموزش قانون «تماس سر به سر ممنوع»: این مهم‌ترین اصلی است که باید به کودکان آموزش دهید. به آن‌ها با زبانی ساده توضیح دهید که هنگام بازی کردن، در آغوش گرفتن دوستان یا گرفتن عکس‌های سلفی گروهی، سعی کنند سرهایشان را به هم نچسبانند. این کار شاید در ابتدا سخت به نظر برسد، اما با تکرار و یادآوری، به یک عادت تبدیل می‌شود.

۲. ایجاد فرهنگ «وسایل شخصی، حریم خصوصی»: به فرزندتان بیاموزید که شانه، برس، گیره سر، کش مو، کلاه، روسری، مقنعه، کلاه ایمنی دوچرخه و حتی هدفون وسایل کاملاً شخصی هستند. یک مثال خوب برای آن‌ها بزنید؛ همانطور که مسواکشان را با کسی شریک نمی‌شوند، این وسایل را هم نباید با دوستانشان به اشتراک بگذارند یا از آن‌ها قرض بگیرند.

۳. مدیریت موهای بلند: موهای بلند و باز، مانند یک پل برای عبور شپش از یک سر به سر دیگر عمل می‌کنند. اگر فرزند شما، به خصوص دختربچه‌ها، موهای بلندی دارد، بهترین کار این است که در محیط‌های شلوغ مانند مدرسه، مهدکودک یا زمین بازی، موهایش را به صورت بافته شده، گوجه‌ای یا دم اسبی محکم ببندید. این کار سطح تماس موها با دیگران را به حداقل می‌رساند.

۴. انتخاب مکان مناسب برای وسایل: به کودکان یادآوری کنید که در مدرسه، کلاه، شال گردن یا کاپشن خود را به جای آویزان کردن روی چوب‌رختی‌های مشترک و شلوغ، داخل کمد شخصی یا کیف خود قرار دهند. این کار احتمال تماس لباس‌هایشان با لباس فرد آلوده را کاهش می‌دهد.

۵. بررسی منظم و هفتگی: پیشگیری فقط محدود به خارج از خانه نیست. یک روز مشخص در هفته، مثلا عصر جمعه، را به عنوان «روز بررسی موها» تعیین کنید. زیر نور کافی، با استفاده از یک شانه دندانه ریز، تمام قسمت‌های سر اعضای خانواده، به ویژه کودکان، را به دقت بررسی کنید. این کار به شما اجازه می‌دهد تا در صورت بروز آلودگی، آن را در مراحل اولیه کشف و به سرعت مدیریت کنید.

۶. پرهیز از استفاده از اسپری‌های دافع حشرات روی سر: ممکن است در بازار با محصولاتی تحت عنوان اسپری پیشگیری از شپش مواجه شوید. مهم است بدانید که بیشتر این محصولات حاوی ترکیبات گیاهی با اثر دافع محدود هستند و هیچ محصول شیمیایی تایید شده‌ای برای پیشگیری روزانه روی سر وجود ندارد. استفاده مداوم از مواد شیمیایی روی پوست سر کودک توصیه نمی‌شود. بهترین پیشگیری، رعایت نکات فیزیکی است.

۷. آگاهی به جای ترس: با فرزندتان در مورد شپش به صورت علمی و بدون ایجاد ترس صحبت کنید. به او بگویید که شپش گرفتن نشانه کثیفی نیست و برای هر کسی ممکن است اتفاق بیفتد. این کار باعث می‌شود اگر روزی متوجه علائمی در خود یا دوستانش شد، بدون خجالت به شما اطلاع دهد.

۸. مراقبت در محیط‌های خواب گروهی: اگر فرزندتان به اردو می‌رود یا در خانه دوستی می‌خوابد، به او یادآوری کنید که از بالش، پتو و ملحفه شخصی خود استفاده کند و از خوابیدن در تخت مشترک تا حد امکان پرهیز نماید.

۹. نقش بهداشت فردی در پیشگیری از شپش: اگرچه شپش موی تمیز را ترجیح می‌دهد، اما رعایت بهداشت فردی به معنای شستشوی منظم مو و شانه کردن روزانه، به شما کمک می‌کند تا زودتر متوجه حضور مهمانان ناخوانده شوید. شانه کردن روزانه می‌تواند به حذف مکانیکی برخی از شپش‌ها نیز کمک کند.

متن انگلیسی:

Lice crawl onto the body. They can’t fly or jump. They most often spread with head-to-head contact. That means you usually have to be close to someone with lice to catch it. Avoid activities that involve hair-to-hair contact as much as possible.

ترجمه متن:
شپش‌ها روی بدن می‌خزند. آن‌ها نمی‌توانند پرواز کنند یا بپرند. آن‌ها اغلب از طریق تماس سر به سر منتقل می‌شوند. این بدان معناست که معمولاً برای ابتلا به شپش باید نزدیک فرد مبتلا باشید. تا حد امکان از فعالیت‌هایی که شامل تماس مو به مو می‌شود، خودداری کنید.

webmd

چگونه از شپش در مدارس پیشگیری کنیم؟

مدارس و مهدکودک‌ها به دلیل تجمع کودکان و تماس نزدیک آن‌ها با یکدیگر، یکی از اصلی‌ترین مراکز شیوع شپش سر هستند. اما این به معنای آن نیست که باید با اضطراب به این محیط‌ها نگاه کرد. با همکاری مناسب بین والدین، مربیان و مسئولین مدرسه، می‌توان یک زنجیره موثر برای پیشگیری از شپش در مدارس ایجاد کرد. این یک مسئولیت مشترک است و موفقیت آن در گرو همکاری همه جانبه است.

نقش والدین:
والدین در خط مقدم این پیشگیری قرار دارند. اولین و مهم‌ترین وظیفه شما، همانطور که در بخش قبل اشاره شد، بررسی منظم و دقیق موهای فرزندتان است. اگر فرزند شما از خارش سر شکایت دارد یا شما نامه‌ای از مدرسه مبنی بر شیوع شپش دریافت کرده‌اید، این بررسی را باید با دقت دوچندان انجام دهید. در صورتی که آلودگی را تشخیص دادید، خونسردی خود را حفظ کنید. اولین قدم این است که فرزندتان را تا زمان تکمیل اولین دوره درمان کامل، در خانه نگه دارید تا از انتقال آن به دیگران جلوگیری شود. سپس، حتماً و بدون خجالت، مسئولین مدرسه را در جریان بگذارید. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا سایر والدین را نیز آگاه کرده و از شیوع بیشتر جلوگیری کنند. به یاد داشته باشید که پنهان‌کاری فقط مشکل را بزرگ‌تر می‌کند.

ممکن است در این مسیر با سوالات زیادی در مورد نحوه درمان یا زمان مناسب بازگشت کودک به مدرسه روبرو شوید. در چنین مواقعی، دریافت راهنمایی سریع از یک متخصص اهمیت ویژه‌ای دارد. استفاده از خدمات مشاوره فوری پزشکی می‌تواند به شما کمک کند تا پاسخ سوالات خود را به سرعت دریافت کرده و با اطمینان خاطر اقدامات لازم را انجام دهید.

نقش مربیان و مسئولین مدرسه:
مدرسه نیز وظایف مهمی بر عهده دارد. آموزش اصول پیشگیری به دانش‌آموزان با زبانی کودکانه و از طریق پوستر، نمایش یا کارگاه‌های آموزشی می‌تواند بسیار موثر باشد. مسئولین مدرسه باید یک سیاست مشخص برای مواجهه با شپش سر داشته باشند. این سیاست باید شامل نحوه اطلاع‌رسانی به والدین، محرمانه نگه داشتن اطلاعات دانش‌آموز مبتلا برای جلوگیری از انگ اجتماعی، و ارائه منابع آموزشی معتبر باشد.

ایجاد فضاهای جداگانه برای وسایل هر کودک، مانند کمدهای شخصی یا قلاب‌های آویز با فاصله مناسب، یک اقدام فیزیکی بسیار موثر است. همچنین، بهتر است فعالیت‌های کلاسی به گونه‌ای طراحی شوند که تماس سر به سر دانش‌آموزان را به حداقل برسانند. در صورت شیوع شپش در یک کلاس، ارسال نامه به تمام والدین آن کلاس (بدون ذکر نام دانش‌آموز مبتلا) و درخواست از آن‌ها برای بررسی دقیق موهای فرزندانشان، یک اقدام استاندارد و ضروری است. همکاری بین خانه و مدرسه، قدرتمندترین ابزار برای کنترل و پیشگیری از شپش در این محیط‌هاست.

نحوه ضد عفونی کردن خانه برای پیشگیری از شپش

تبریک می‌گوییم! شما دوره درمانی را با موفقیت انجام داده‌اید. اما کار اینجا تمام نمی‌شود. برای اطمینان از اینکه چرخه زندگی شپش کاملاً متوقف شده و از ابتلای مجدد جلوگیری می‌کنید، باید اقدامات تکمیلی را برای پاکسازی محیط زندگی انجام دهید. این بخش شاید کمی زمان‌بر به نظر برسد، اما برای آرامش خیال شما و خانواده‌تان ضروری است. خبر خوب این است که نیازی به سمپاشی‌های گسترده و استفاده از مواد شیمیایی خطرناک نیست. تمرکز ما بر روی چند نقطه کلیدی خواهد بود.

شستن ملحفه و لباس های فرد مبتلا به شپش

این اولین و مهم‌ترین قدم در ضدعفونی خانه برای شپش است. تمام لباس‌ها، حوله‌ها، کلاه‌ها، روسری‌ها، ملحفه‌ها، روبالشی‌ها و روتختی‌هایی که فرد مبتلا در ۴۸ ساعت گذشته قبل از شروع درمان با آن‌ها در تماس بوده را جمع‌آوری کنید. شپش‌ها و رشک‌ها به حرارت بالا حساس هستند. بنابراین، این وسایل را با آب داغ، با دمای حداقل ۵۵ تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد، در ماشین لباسشویی بشویید. پس از شستشو، آن‌ها را در خشک‌کن با بالاترین درجه حرارت به مدت حداقل ۲۰ دقیقه قرار دهید. گرمای خشک‌کن در کشتن هر شپش یا رشک باقی‌مانده بسیار موثر است.

اما تکلیف وسایلی که قابل شستشو نیستند، مانند برخی عروسک‌های پشمی یا پالتوهای خاص، چه می‌شود؟ برای این موارد دو راه حل وجود دارد. راه اول، خشکشویی است. حرارت بالای فرآیند خشکشویی نیز شپش‌ها را از بین می‌برد. راه دوم، استفاده از روش «ایزوله کردن» است. این وسایل را در یک کیسه پلاستیکی کاملاً دربسته قرار دهید و آن را به مدت دو هفته در مکانی دور از دسترس نگهداری کنید. پس از دو هفته، هر شپش یا رشکی که روی این وسایل بوده، به دلیل نرسیدن غذا و عدم وجود گرمای لازم برای باز شدن، از بین رفته است.

آیا شپش روی مبل زنده میماند؟

این یکی از بزرگترین نگرانی‌های خانواده‌هاست. آیا شپش روی مبل زنده میماند؟ پاسخ علمی و اطمینان‌بخش این است: برای مدت بسیار کوتاهی. طول عمر شپش خارج از سر بسیار محدود است. یک شپش بالغ برای زنده ماندن نیاز به تغذیه منظم از خون انسان و دمای مناسب پوست سر دارد. اگر یک شپش از روی سر جدا شود و روی مبل، فرش یا صندلی ماشین بیفتد، معمولاً ظرف ۲۴ ساعت به دلیل گرسنگی و کم آبی از بین می‌رود. در موارد نادر، این زمان ممکن است به ۴۸ ساعت برسد، اما بیشتر از آن هرگز. رشک‌ها نیز برای باز شدن نیاز به گرمای ۳۰ درجه‌ای پوست سر دارند و در دمای اتاق باز نمی‌شوند و از بین می‌روند.

بنابراین، نیازی به وحشت و سمپاشی خانه نیست. بهترین و کافی‌ترین کار برای تمیز کردن مبلمان، فرش‌ها، صندلی‌های ماشین و کفپوش‌ها، استفاده از جاروبرقی است. تمام این سطوح را به دقت جاروبرقی بکشید. حتماً گوشه‌ها و درزهای مبلمان را نیز تمیز کنید. پس از اتمام کار، کیسه جاروبرقی را فوراً از دستگاه خارج کرده، آن را در یک پلاستیک دربسته قرار دهید و به سطل زباله خارج از خانه منتقل کنید. این کار ساده برای حذف هرگونه شپش سرگردان کافی است.

نحوه ضدعفونی کردن برس، شانه، گل سر و اسباب بازی‌ها

تمام وسایلی که با مو در تماس مستقیم هستند باید ضدعفونی شوند. این شامل برس‌ها، شانه‌ها، گیره‌های مو، کش‌های سر و تل‌ها می‌شود. برای این کار چند روش موثر وجود دارد:

۱. روش حرارتی: این وسایل را به مدت ۱۰ دقیقه در آب داغ (نه جوش) با دمای حدود ۶۰ درجه سانتی‌گراد غوطه‌ور کنید. این دما برای از بین بردن شپش‌ها و رشک‌ها کافی است.

۲. روش ایزوله کردن: همانند لباس‌های غیرقابل شستشو، می‌توانید این وسایل را نیز به مدت دو هفته در یک کیسه پلاستیکی دربسته قرار دهید.

۳. روش فریز کردن: برخی منابع پیشنهاد می‌کنند که می‌توان این وسایل را به مدت یک شب در فریزر قرار داد، اما روش حرارتی و ایزوله کردن معتبرتر و مطمئن‌تر هستند.

برای اسباب‌بازی‌های پلاستیکی سخت نیز می‌توانید از روش شستشو با آب داغ استفاده کنید. به خاطر داشته باشید که تمرکز اصلی باید بر روی وسایلی باشد که در ۴۸ ساعت گذشته با سر فرد در تماس بوده‌اند. انجام این مراحل به شما اطمینان می‌دهد که محیط خانه کاملاً پاکسازی شده و آماده یک شروع دوباره و بدون شپش است.

محصولات درمانی برای شپش شامل چیست؟

اگرچه تمرکز این مقاله بر پیشگیری است، اما شناخت ابزارهای درمانی بخشی ضروری از آمادگی شماست. دانستن اینکه در صورت مواجهه با آلودگی چه گزینه‌هایی در دسترس دارید، از استرس شما می‌کاهد. محصولات ضد شپش عمدتاً «درمانی» هستند و نه «پیشگیری‌کننده». یعنی زمانی باید از آن‌ها استفاده کرد که آلودگی فعال (وجود شپش زنده یا رشک‌های نزدیک به ریشه) تایید شده باشد. این محصولات به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: محصولات شیمیایی که سیستم عصبی شپش را هدف قرار می‌دهند و محصولات فیزیکی که با مسدود کردن راه‌های تنفسی، شپش را خفه می‌کنند. در ادامه به معرفی چند محصول رایج در بازار ایران می‌پردازیم.

نام محصول (برند)	ماده موثره اصلی	نحوه عملکرد	نکات کلیدی مصرف
شامپو پرمترین (نیکسرتین)	پرمترین ۱٪	فلج کردن سیستم عصبی شپش	پس از ۱۰ دقیقه آبکشی شود؛ درمان پس از یک هفته تکرار شود.
لوسیون دایمتیکون (دای لیس)	دایمتیکون	مسدود کردن مجاری تنفسی شپش (مکانیسم فیزیکی)	باید حداقل ۸ ساعت روی موی خشک بماند؛ درمان ۷ روز بعد تکرار شود.
لوسیون نای لیس	ایزوپروپیل میریستات	حل کردن لایه مومی پوست شپش و کشتن آن از طریق دهیدراتاسیون	روی موی خشک استفاده و پس از ۱۰ دقیقه شانه و شسته شود؛ تکرار بعد از ۷ روز.
سرم ضد شپش ls پریم	دایمتیکون و عصاره‌های گیاهی	عملکرد فیزیکی (خفه کردن شپش) به همراه خواص دافع حشرات گیاهی	باید ۸ ساعت روی سر بماند؛ تکرار پس از ۸ تا ۱۰ روز.
اسپری درمین	پرمترین	حشره‌کش تماسی برای از بین بردن شپش روی سطوح و البسه	اکیداً روی سر استفاده نشود! برای لباس، ملحفه و مبل.

یک نکته بسیار مهم در مورد این محصولات، لزوم تکرار درمان پس از ۷ تا ۱۰ روز است. دلیل این امر این است که بیشتر این مواد روی شپش‌های زنده موثرند و ممکن است نتوانند تمام رشک‌ها را از بین ببرند. تکرار درمان باعث می‌شود که نوزادان شپشی که در این فاصله از تخم خارج شده‌اند نیز قبل از رسیدن به بلوغ و توانایی تخم‌گذاری، از بین بروند. همیشه دستورالعمل روی بسته‌بندی محصول را به دقت مطالعه و اجرا کنید.

کلام آخر ویمام

امیدواریم این راهنمای جامع به شما کمک کرده باشد تا با دیدی بازتر و نگرانی کمتری با موضوع پیشگیری از شپش سر روبرو شوید. به خاطر داشته باشید که سه ستون اصلی پیشگیری عبارتند از: آموزش به کودکان در مورد رفتارهای پرخطر، بررسی منظم و هفتگی موهای اعضای خانواده، و اقدام سریع برای پاکسازی محیط پس از درمان. شپش سر یک چالش قابل مدیریت است و به هیچ وجه نباید باعث شرمندگی یا انزوای اجتماعی شود. با آگاهی و به کار بستن این راهکارهای عملی، می‌توانید با اطمینان خاطر، سلامت و آرامش را به خانواده خود هدیه دهید. اگر در این مسیر هرگونه سوال یا ابهامی داشتید، تیم متخصص وی مام همیشه آماده پاسخگویی و ارائه مشاوره به شماست.

آیا سس مایونز یا سرکه واقعا از شپش جلوگیری می‌کند؟

خیر. این‌ها درمان‌های خانگی سنتی هستند که برای خفه کردن شپش استفاده می‌شوند، اما اثربخشی آن‌ها از نظر علمی ثابت نشده و نمی‌توانند رشک‌ها را از بین ببرند. آن‌ها هیچ نقش پیشگیری‌کننده‌ای ندارند و استفاده از آن‌ها توصیه نمی‌شود.

اگر یکی از اعضای خانواده شپش گرفت، آیا بقیه هم باید از شامپو استفاده کنند؟

خیر. فقط فردی که آلودگی فعال (شپش زنده یا رشک) در سر او تایید شده است باید تحت درمان قرار گیرد. سایر اعضای خانواده باید به دقت معاینه شوند و در صورت عدم مشاهده آلودگی، نیازی به استفاده از محصولات درمانی ندارند.

آیا رنگ کردن یا دکلره کردن مو باعث پیشگیری از شپش می‌شود؟

مواد شیمیایی قوی موجود در رنگ مو و دکلره ممکن است تعدادی از شپش‌های زنده را از بین ببرند، اما تاثیری روی رشک‌ها ندارند و به هیچ وجه یک روش پیشگیری یا درمانی قابل اعتماد محسوب نمی‌شوند. شپش به راحتی می‌تواند روی موی رنگ شده نیز زندگی کند.

آیا شپش سر می‌تواند از حیوانات خانگی مانند سگ و گربه منتقل شود؟

خیر، مطلقاً این امکان وجود ندارد. شپش سر انسان یک انگل مختص انسان است و نمی‌تواند روی بدن حیوانات خانگی زنده بماند یا از آن‌ها تغذیه کند. حیوانات خانگی در چرخه انتقال شپش سر هیچ نقشی ندارند.

بهترین اسپری پیشگیری از شپش برای استفاده روزانه کودکان چیست؟

هیچ اسپری شیمیایی برای پیشگیری روزانه از شپش توصیه نمی‌شود. برخی اسپری‌ها با عصاره‌های گیاهی مانند روغن درخت چای یا رزماری وجود دارند که ادعای اثر دافع دارند، اما شواهد علمی برای اثربخشی قطعی آن‌ها محدود است. بهترین پیشگیری رعایت نکات بهداشتی و فیزیکی است.

بعد از استخر برای جلوگیری از شپش چه کار کنیم؟

احتمال انتقال شپش در آب استخر بسیار کم است زیرا شپش‌ها محکم به مو می‌چسبند. خطر اصلی در رختکن و از طریق استفاده مشترک از حوله، شانه یا کلاه است. اطمینان حاصل کنید که فرزندتان فقط از وسایل شخصی خود استفاده می‌کند.

منبع: fda.gov , webmd