۱۲ نشانه اصلی کم کاری تیروئید در زنان و مردان + علائم خطرناک در بارداری و نوزادان

احساس می‌کنید همیشه خسته‌اید، انگار باتری بدنتان هیچ وقت کامل شارژ نمی‌شود؟ بدون تغییر در رژیم غذایی یا فعالیت روزانه، وزنتان بالا می‌رود و به قول معروف، با کوچک‌ترین چیزی هم چاق می‌شوید؟ موهایتان بیشتر از قبل می‌ریزد، پوستتان خشک و کدر شده؟ می‌دانیم این حس‌ها چقدر می‌توانند خسته‌کننده و نگران‌کننده باشند.

بسیاری از ما این علائم را به استرس، مشغله زیاد یا افزایش سن نسبت می‌دهیم و ساده از کنارشان می‌گذریم. اما ممکن است ریشه مشکل، یک غده کوچک پروانه‌ای شکل در جلوی گردن باشد که نقش بزرگی در سلامت بدن ایفا می‌کند. شناخت «علائم کم‌کاری تیروئید» اولین قدم مهم برای تشخیص این بیماری شایع، نه چندان آشکار و در عین حال قابل درمان است.

در این مقاله از وی مام، قصد داریم به زبان ساده و قابل فهم، همه نشانه‌های کم‌کاری تیروئید را توضیح دهیم؛ از علائم کلاسیک گرفته تا نشانه‌های پنهان و غیرمنتظره، در زنان، مردان، کودکان و دوران حساس بارداری.

علائم اصلی کم کاری تیروئید چیست؟

برای اینکه بفهمیم کم کاری تیروئید چطور این همه علامت متنوع و به ظاهر بی‌ربط ایجاد می‌کند، اول باید با خود این غده مهم و وظیفه‌اش در بدن آشنا شویم.

غده تیروئید چیست و دقیقاً چه کاری در بدن ما انجام می‌دهد؟
غده تیروئید، یک غده کوچک و زیبا به شکل پروانه است که درست در پایین گردن شما، جلوی نای قرار گرفته. وظیفه اصلی این غده، تولید دو هورمون حیاتی به نام‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) است. این هورمون‌ها بعد از اینکه تولید می‌شوند، وارد خون شده و به تمام سلول‌های بدن، از نوک انگشت پا تا ریشه موی سر، سفر می‌کنند. شما می‌توانید هورمون‌های تیروئید را به عنوان «پدال گاز» یا «ترموستات مرکزی» بدن در نظر بگیرید.

آن‌ها سرعت سوخت‌وساز (متابولیسم) تمام سلول‌های بدن شما را تنظیم می‌کنند؛ از سرعت ضربان قلب و تولید گرما در بدن گرفته تا سرعت هضم غذا، مصرف انرژی و حتی سرعت فکر کردن شما.

وقتی تیروئید کم‌کار می‌شود، چه اتفاقی در بدن می‌افتد؟
در بیماری کم کاری تیروئید یا به اصطلاح پزشکی هیپوتیروئیدیسم، غده تیروئید شما به اندازه کافی از این هورمون‌های حیاتی و گاز مانند تولید نمی‌کند. در نتیجه، انگار کسی پای خود را از روی پدال گاز بدن شما برداشته است. تمام فرآیندهای بدن به تدریج کند، آرام، بی‌حال و تنبل می‌شوند. این کند شدن عمومی، خودش را به شکل مجموعه‌ای از علائم نشان می‌دهد که در ادامه به تفصیل آن‌ها را با هم بررسی می‌کنیم.

۱. خستگی مفرط و نیاز به خواب زیاد

این معمولاً اولین و شایع‌ترین شکایتی است که افراد را به مطب پزشک می‌کشاند. این یک خستگی معمولی بعد از یک روز کاری سخت نیست؛ بلکه یک احساس خستگی عمیق، مداوم و فلج‌کننده است که حتی پس از ۸ تا ۱۰ ساعت خواب شبانه نیز برطرف نمی‌شود. فرد احساس می‌کند که بدنش سربی و سنگین شده، صبح‌ها به سختی از رختخواب جدا می‌شود و هیچ انرژی برای انجام کارهای روزمره ندارد.

این خستگی طاقت‌فرسا، نتیجه مستقیم کاهش تولید انرژی در سطح سلولی (درون نیروگاه‌های سلولی به نام میتوکندری) به دلیل کمبود هورمون تیروئید است.

۲. افزایش وزن بی‌دلیل و سخت شدن فرآیند کاهش وزن

این علامت یکی از آزاردهنده‌ترین و البته شناخته‌شده‌ترین نشانه های کم کاری تیروئید است. از آنجایی که متابولیسم پایه بدن (یعنی مقدار کالری که بدن شما در حالت استراحت می‌سوزاند) به شدت کند شده، بدن شما کالری بسیار کمتری نسبت به قبل می‌سوزاند.

در نتیجه، حتی اگر میزان غذای مصرفی شما هیچ تغییری نکرده باشد، کالری‌های اضافی به صورت چربی در بدن ذخیره شده و باعث افزایش وزن می‌شوند. علاوه بر این، کم کاری تیروئید باعث احتباس آب و نمک در بدن نیز می‌شود که این موضوع به این افزایش وزن و احساس پف‌آلودگی در صورت و بدن دامن می‌زند.

۳. حساسیت شدید به سرما

همانطور که گفتیم، تیروئید مثل ترموستات شوفاژخانه بدن عمل می‌کند. وقتی این ترموستات روی درجه پایین تنظیم شده باشد، بدن گرمای کمتری تولید می‌کند. به همین دلیل، افراد مبتلا به کم کاری تیروئید، حتی در یک اتاق با دمای معمولی که بقیه در آن احساس راحتی می‌کنند، دائماً احساس سرما می‌کنند و بیشتر از دیگران لباس می‌پوشند. سردی دائمی دست‌ها و پاها نیز در این افراد بسیار شایع است، حتی در فصل تابستان.

۴. یبوست و مشکلات گوارشی

کاهش سرعت متابولیسم بر روی عضلات صاف دستگاه گوارش شما نیز تأثیر مستقیم می‌گذارد. حرکات دودی و موجی روده که وظیفه به جلو راندن مواد غذایی را بر عهده دارند، کند و تنبل شده و این امر منجر به یبوست مزمن و شدید می‌شود. این یکی از شایع‌ترین «علائم گوارشی کم کاری تیروئید» است. نفخ، احساس پری معده برای مدت طولانی پس از خوردن غذا و سوءهاضمه نیز ممکن است به همین دلیل رخ دهد.

علائم کم کاری تیروئید در زنان چیست؟

کم کاری تیروئید به طور قابل توجهی در خانم‌ها شایع‌تر از آقایان است. آمارها نشان می‌دهند که زنان ۵ تا ۸ برابر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. اما چرا؟

پاسخ این سوال در سیستم ایمنی بدن ما نهفته است. شایع‌ترین علت کم کاری تیروئید در سراسر جهان (بیش از ۹۰ درصد موارد)، یک بیماری خودایمنی به نام «بیماری هاشیموتو» است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن که وظیفه‌اش مبارزه با میکروب‌هاست، دچار اشتباه شده و به سلول‌های غده تیروئید خودش به عنوان یک عامل بیگانه حمله می‌کند. این حمله مداوم، به تدریج باعث تخریب سلول‌های تیروئید و کاهش توانایی آن‌ها در تولید هورمون می‌شود.

بیماری‌های خودایمنی به طور کلی در زنان بسیار شایع‌تر از مردان هستند و به همین دلیل، کم کاری تیروئید نیز جمعیت زنان را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علاوه بر علائم عمومی که در بخش قبل ذکر شد و در هر دو جنس دیده می‌شود، برخی از «علائم کم کاری تیروئید در زنان» به طور خاص به سیستم تولید مثلی و هورمون‌های زنانه مربوط می‌شود و می‌تواند باعث مشکلات جدی و نگرانی‌های فراوانی در مورد باروری و سلامت زنان شود.

۱. اختلالات شدید در قاعدگی

هورمون‌های تیروئید نقش بسیار مهمی در تنظیم چرخه قاعدگی و تعادل هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) دارند. کمبود این هورمون‌ها می‌تواند این چرخه منظم را به طور کامل به هم بریزد و منجر به موارد زیر شود:

• پریودهای سنگین، شدید و طولانی (منوراژی): این یکی از شایع‌ترین علائم در زنان است و می‌تواند منجر به کم‌خونی فقر آهن شود.
• پریودهای نامنظم و غیرقابل پیش‌بینی.
• فاصله زیاد بین پریودها (الیگومنوره) یا حتی قطع کامل پریود برای چند ماه (آمنوره).

این اختلالات نه تنها آزاردهنده هستند، بلکه نشانه‌ای از این هستند که تخمک‌گذاری به درستی انجام نمی‌شود و این موضوع می‌تواند بر روی توانایی باروری فرد تأثیر منفی بگذارد.

۲. مشکلات باروری و سقط‌های مکرر

عملکرد صحیح و دقیق تیروئید برای یک بارداری سالم و موفق، کاملاً حیاتی است. کم کاری تیروئید می‌تواند از چند طریق مختلف مانع از بارداری و حفظ آن شود:

• اختلال در تخمک‌گذاری: همانطور که گفتیم، کمبود هورمون تیروئید می‌تواند مانع از آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها در هر ماه (آنوولاسیون) شود.
• افزایش سطح پرولاکتین: گاهی اوقات کم کاری تیروئید باعث افزایش سطح هورمون پرولاکتین (که به هورمون شیر معروف است) می‌شود. سطح بالای پرولاکتین نیز به خودی خود می‌تواند تخمک‌گذاری را مهار کند.

حتی اگر بارداری با وجود کم کاری تیروئید اتفاق بیفتد، اگر این بیماری تشخیص داده نشده و درمان نشود، ریسک سقط جنین در سه ماهه اول بارداری را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

طبق تجربه ما در وی مام، بسیاری از زنانی که با شکایت از ناباروری یا سقط‌های مکرر به ما مراجعه می‌کنند، پس از انجام آزمایش‌های اولیه متوجه کم کاری تیروئید تشخیص داده نشده خود می‌شوند. از آنجایی که این علائم می‌توانند با مشکلات دیگری مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) همپوشانی داشته باشند، تشخیص دقیق نیازمند بررسی کامل پزشکی است. در صورت مواجهه با چنین مشکلاتی، یک ویزیت آنلاین زنان می‌تواند اولین قدم بسیار مهم برای بررسی این علائم پیچیده، درخواست آزمایش‌های لازم و شروع مسیر درست تشخیصی باشد.

۳. ریزش موی شدید، خشکی پوست و شکنندگی ناخن‌ها

هورمون‌های تیروئید برای چرخه طبیعی رشد و استراحت فولیکول‌های مو ضروری هستند. در کم کاری تیروئید، بسیاری از فولیکول‌ها در فاز استراحت باقی مانده و وارد فاز رشد نمی‌شوند. نتیجه این اتفاق، ریزش موی شدید و منتشر (یعنی از تمام نقاط سر) است.

موها خشک، شکننده، بی‌جان و کدر می‌شوند. پوست نیز رطوبت و چربی طبیعی خود را از دست داده و خشک، سرد، خشن و پوسته‌پوسته می‌شود. ناخن‌ها نیز نازک و شکننده شده و به راحتی ترک می‌خورند یا می‌شکنند.

علائم کم کاری تیروئید در صورت چگونه است؟

علاوه بر مو و پوست، کم کاری تیروئید پیشرفته و درمان نشده می‌تواند تغییرات مشخصی را در چهره و ظاهر کلی فرد ایجاد کند که دانستن آن‌ها به تشخیص کمک می‌کند و نشان می‌دهد که بیماری برای مدتی در بدن فعال بوده است.

صورت پف‌آلود و ورم کرده

یکی از مشخص‌ترین «علائم کم کاری تیروئید در صورت»، یک نوع پف‌آلودگی خاص و بدون درد به نام «میکسدم» است. در این حالت، به دلیل تجمع موادی به نام موکوپلی‌ساکاریدها (که نوعی ترکیب قندی-پروتئینی هستند) در زیر پوست، صورت (به خصوص اطراف چشم‌ها و روی گونه‌ها)، دست‌ها و پاها ورم کرده و پف‌آلود به نظر می‌رسند. این ورم با ورم ناشی از احتباس آب متفاوت است؛ اگر آن را با انگشت فشار دهید، جای انگشت شما روی پوست باقی نمی‌ماند و پوست حالت خمیری و سفت دارد.

نازک شدن و ریزش بخش بیرونی ابروها

این یک علامت کلاسیک، جالب و بسیار مشخص در کم کاری تیروئید است. ممکن است فرد متوجه شود که یک سوم خارجی ابروهایش به تدریج نازک شده و ریخته است. این علامت اگرچه در بیماری‌های دیگر هم دیده می‌شود، اما در کنار سایر علائم، می‌تواند یک سرنخ تشخیصی قوی باشد.

کلفت و خشن شدن صدا

تجمع همان مواد میکسدمی در تارهای صوتی می‌تواند باعث ورم کردن آن‌ها و در نتیجه کلفت، گرفته، خشن و بم شدن صدا شود.

علائم کم کاری تیروئید در بارداری، نوزادان و کودکان

اگرچه کم کاری تیروئید در هر سنی نیاز به توجه و درمان دارد، اما تشخیص و درمان آن در این سه گروه سنی، از اهمیت حیاتی و حتی اورژانسی برخوردار است، زیرا هورمون تیروئید نقش کلیدی و غیرقابل جایگزینی در رشد و تکامل طبیعی مغز جنین و نوزاد دارد.

علائم کم کاری تیروئید در بارداری چگونه است؟

در دوران بارداری، نیاز بدن مادر به هورمون تیروئید تا ۵۰ درصد افزایش پیدا می‌کند، زیرا جنین در سه ماهه اول بارداری، تیروئید فعالی ندارد و برای رشد و تکامل مغز و سیستم عصبی خود، کاملاً به هورمون تیروئیدی که از مادر دریافت می‌کند، وابسته است. اگر تیروئید مادر کم‌کار باشد و این بیماری تشخیص داده نشده یا به درستی درمان نشود، می‌تواند عوارض بسیار جدی برای هم مادر و هم جنین به همراه داشته باشد:

• خطرات برای مادر: افزایش شدید خطر سقط جنین، پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری)، زایمان زودرس و خونریزی شدید پس از زایمان.
• خطرات برای جنین: اختلال جدی در رشد و تکامل سیستم عصبی و مغز که می‌تواند منجر به کاهش دائمی ضریب هوشی (IQ) و مشکلات یادگیری و رفتاری در آینده شود.

به همین دلیل است که غربالگری و کنترل دقیق عملکرد تیروئید قبل از بارداری و در همان هفته‌های اول بارداری از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

علائم کم کاری تیروئید در نوزادان چیست؟

کم کاری تیروئید مادرزادی، یکی از قابل پیشگیری‌ترین علل عقب‌ماندگی ذهنی در سراسر جهان است. خوشبختانه، امروزه در ایران و بسیاری از کشورهای پیشرفته، با انجام «آزمایش غربالگری کف پا» در روزهای ۳ تا ۵ پس از تولد، این بیماری به سرعت تشخیص داده شده و درمان بلافاصله آغاز می‌شود.

اما اگر به هر دلیلی این غربالگری انجام نشود یا نادیده گرفته شود، «علائم کم کاری تیروئید در نوزادان» می‌تواند بسیار ظریف و غیراختصاصی باشد و به راحتی از چشم دور بماند:

• زردی طولانی‌مدت (بیش از دو هفته)
• یبوست شدید و نفخ شکم
• خوب شیر نخوردن و خواب‌آلودگی بیش از حد (نوزاد خیلی آرام است)
• گریه خشن و صدای گرفته
• زبان بزرگ که از دهان بیرون می‌زند و فتق نافی.

در صورت مشاهده این علائم، مراجعه فوری به پزشک متخصص اطفال کاملاً حیاتی و ضروری است.

علائم کم کاری تیروئید در کودکان

در کودکان بزرگتر، کم کاری تیروئید می‌تواند خود را با کندی یا حتی توقف رشد قدی، تأخیر در شروع علائم بلوغ، مشکلات یادگیری در مدرسه، کاهش تمرکز و حافظه و عملکرد ضعیف تحصیلی نشان دهد. این علائم ممکن است به اشتباه به تنبلی، بیش‌فعالی یا مشکلات رفتاری کودک نسبت داده شود، در حالی که ریشه در یک مشکل پزشکی کاملاً قابل درمان دارد.

کم کاری تیروئید ساب کلینیکال

این یک وضعیت بسیار شایع اما گیج‌کننده برای بیماران و حتی پزشکان است. «کم کاری تیروئید ساب کلینیکال» یا به فارسی تحت بالینی، به وضعیتی گفته می‌شود که در آن، آزمایش خون شما نشان می‌دهد که سطح هورمون TSH (هورمون محرک تیروئید که از مغز ترشح می‌شود تا تیروئید را وادار به کار کند) بالاتر از حد نرمال است، اما سطح هورمون اصلی تیروئید یعنی T4، هنوز در محدوده طبیعی قرار دارد.

این یعنی غده تیروئید شما در حال تنبل شدن است و مغز (غده هیپوفیز) برای اینکه بتواند آن را وادار به تولید هورمون کافی کند، مجبور است صدای خود را بالاتر ببرد و فریاد بزند (یعنی TSH بیشتری ترشح کند).

آیا این نوع از کم کاری تیروئید هم علامت دارد؟
در بسیاری از موارد، افراد در این مرحله هیچ علامت مشخصی ندارند و این وضعیت به صورت اتفاقی در یک آزمایش چکاپ کشف می‌شود. اما برخی از افراد، به خصوص اگر سطح TSH آن‌ها به عدد ۱۰ نزدیک شود، ممکن است «علائم مخفی کم کاری تیروئید» را به صورت خیلی خفیف تجربه کنند، مانند:

• خستگی خفیف و کاهش انرژی که آن را به گردن کار زیاد می‌اندازند.
• افسردگی خفیف یا نوسانات خلقی.
• افزایش سطح کلسترول خون (به خصوص LDL یا کلسترول بد).
• مشکلات خفیف حافظه و تمرکز.

تصمیم برای شروع درمان دارویی در این مرحله، به عوامل متعددی مانند میزان بالای TSH، سن بیمار، وجود علائم، وجود آنتی‌بادی‌های تیروئید (Anti-TPO)، بارداری یا قصد بارداری و سایر عوامل خطر (مانند بیماری قلبی) بستگی دارد و باید حتماً توسط پزشک متخصص غدد گرفته شود.

اگر قرص کم کاری تیروئید را نخوریم چه میشود؟

این یک هشدار بسیار جدی و حیاتی برای تمام بیمارانی است که تحت درمان با قرص لووتیروکسین هستند. لووتیروکسین، هورمون جایگزین تیروئید است. این دارو یک ویتامین، یک مکمل یا یک مسکن موقتی نیست؛ بلکه یک هورمون حیاتی است که بدن شما دیگر به اندازه کافی قادر به تولید آن نیست و شما برای عملکرد طبیعی تمام سلول‌های بدنتان به آن نیاز دارید.

قطع ناگهانی و خودسرانه این دارو می‌تواند بسیار خطرناک باشد. «علائم نخوردن قرص کم کاری تیروئید» در واقع همان بازگشت و تشدید تمام علائمی است که شما قبل از شروع درمان داشتید، اما این بار با شدتی بسیار بیشتر و خطرناک‌تر:

• خستگی و خواب‌آلودگی فلج‌کننده و شدید.
• افزایش وزن سریع و ورم شدید بدن.
• افسردگی شدید، مه مغزی و ناتوانی در تمرکز.
• افزایش شدید و خطرناک سطح کلسترول خون و در نتیجه، افزایش چشمگیر ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته.

خطرناک‌ترین عارضه ممکن: کُمای میکسدم (Myxedema Coma)
در موارد شدید و در بیمارانی که برای مدت طولانی (معمولاً چندین ماه) درمان خود را به طور کامل قطع می‌کنند، ممکن است یک وضعیت اورژانسی و به شدت کشنده به نام «کُمای میکسدم» رخ دهد. در این حالت، متابولیسم بدن به حدی کند می‌شود که دمای بدن به شدت افت کرده، تنفس و ضربان قلب بسیار کند شده و فرد هوشیاری خود را به طور کامل از دست می‌دهد. این وضعیت نیاز به بستری فوری در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) دارد و میزان مرگ‌ومیر آن بسیار بالاست.

بنابراین، هرگز و تحت هیچ شرایطی، حتی اگر برای مدتی احساس بهبودی کامل می‌کنید، داروی تیروئید خود را بدون دستور صریح پزشک معالجتان قطع یا کم نکنید. این یک درمان مادام‌العمر است.

کلام آخر ویمام

در پایان این راهنمای جامع و مفصل، امیدواریم به خوبی متوجه شده باشید که «علائم کم کاری تیروئید» چقدر می‌تواند گسترده، متنوع و گاهی فریبنده باشد. این بیماری مانند یک «ترمز نامرئی»، به آرامی سرعت تمام سیستم‌های بدن شما را کم می‌کند و می‌تواند بر روی همه چیز، از انرژی و وزن شما گرفته تا خلق و خو، زیبایی پوست و مو و حتی قدرت باروری‌تان، تأثیر بگذارد.

در نهایت به سیگنال‌های بدن خود با دقت گوش دهید. این علائم را به حساب خستگی‌های روزمره، استرس‌های کاری یا بالا رفتن سن نگذارید. اگر شما چندین مورد از این نشانه‌ها را به صورت همزمان و مداوم تجربه می‌کنید، حتماً برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.

خبر بسیار خوب این است که کم کاری تیروئید با یک آزمایش خون بسیار ساده قابل تشخیص است و با مصرف روزانه یک قرص کوچک، به راحتی و به طور کامل قابل درمان و کنترل است. شما مجبور نیستید با این علائم آزاردهنده زندگی کنید و می‌توانید کیفیت زندگی خود را دوباره به دست آورید.

ما در وی مام، در کنار شما هستیم تا با ارائه اطلاعات دقیق، شما را در این مسیر مهم و حیاتی کمک کنیم.