علائم قبل از سکته مغزی چیست؟ ؛ ۱۲ نشانه هشدار دهنده در زنان و مردان

توی این سال‌هایی که من پزشک بودم، بارها آدم‌هایی رو دیدم که سکته مغزی زندگی‌شون رو از این رو به اون رو کرده. چیزی که همیشه آزارم میده اینه که بدنشون قبل از اون اتفاق، علامت داده بود؛ نشونه‌هایی که اگه جدی گرفته می‌شد، شاید کار به اونجا نمی‌کشید.

سکته مغزی مثل یه زلزله‌ست، ناگهانی میاد و همه‌چی رو به هم می‌ریزه. اما خیلی وقت‌ها قبلش پس‌لرزه‌هایی هست؛ یعنی بدن به زبون خودش می‌گه: «یه مشکلی هست، حواست باشه!» شناخت همین نشونه‌ها می‌تونه مرز بین مرگ و زندگی باشه، یا بین یه عمر ناتوانی و برگشتن به زندگی عادی.

من اینجا می‌خوام خیلی ساده و بر اساس تجربه و دانش پزشکی‌ام، توضیح بدم که این علائم هشداردهنده دقیقاً چی هستن. نه برای اینکه بترسونمتون، برای اینکه آگاه بشید و بلد باشید چه‌جوری می‌شه با یه تشخیص به‌موقع، جون خودتون یا عزیزانتون رو نجات داد.

علائم هشدار دهنده قبل از سکته مغزی

در دنیای پزشکی اورژانس، یک عبارت طلایی وجود دارد: «زمان، مغز است» (Time is Brain). این یعنی با گذشت هر دقیقه از شروع سکته مغزی، حدود ۱.۹ میلیون سلول مغزی (نورون) برای همیشه از بین می‌رود. این عدد تکان‌دهنده به ما نشان می‌دهد که چرا تشخیص فوری و اقدام سریع، حیاتی‌ترین بخش درمان است. خوشبختانه، برای کمک به مردم عادی در سراسر جهان برای تشخیص سریع علائم اصلی سکته، یک روش ساده و بسیار موثر به نام F.A.S.T. ابداع شده است. یاد گرفتن این چهار حرف ساده، می‌تواند به شما کمک کند تا در لحظات بحرانی، بهترین تصمیم را بگیرید.

روش F.A.S.T.

F برای Face (صورت): آیا صورتش افتاده؟

یکی از شایع‌ترین و واضح‌ترین نشانه‌های سکته مغزی، فلج ناگهانی عضلات یک طرف صورت است. این اتفاق به این دلیل رخ می‌دهد که مرکز کنترل عضلات صورت در یک نیمکره مغز، دچار آسیب شده است.

چگونه آن را تشخیص دهیم؟ از فردی که به او مشکوک هستید بخواهید یک لبخند بزرگ بزند یا دندان‌هایش را نشان دهد. اگر سکته کرده باشد، احتمالاً متوجه یکی از این موارد می‌شوید:

• یک طرف صورت کاملاً بی‌حرکت است و فقط طرف دیگر حرکت می‌کند.
• گوشه لب در یک طرف صورت به سمت پایین افتاده و لبخند کاملاً نامتقارن به نظر می‌رسد.
• ممکن است پلک در همان سمت صورت نیز دچار افتادگی شده باشد.

اشتباه رایج: بسیاری این علامت را با فلج بل (Bell’s Palsy) اشتباه می‌گیرند. تفاوت اصلی این است که در فلج بل، معمولاً کل یک نیمه صورت (از جمله پیشانی) درگیر می‌شود، اما در سکته مغزی، این ضعف بیشتر در قسمت‌های پایینی صورت (لب و گونه) مشهود است. اما شما نیازی به تشخیص افتراقی ندارید؛ هرگونه کجی ناگهانی در صورت یک اورژانس پزشکی است.

A برای Arms (دست‌ها): آیا می‌تواند دست‌هایش را بالا ببرد؟

ضعف یا بی‌حسی ناگهانی در یک دست یا پا، یکی دیگر از علائم کلاسیک سکته مغزی است. این ضعف به این دلیل است که مسیرهای عصبی که از مغز به اندام‌ها می‌روند، آسیب دیده‌اند.

چگونه آن را تشخیص دهیم؟ یک تست بسیار ساده وجود دارد. از فرد بخواهید چشمانش را ببندد و هر دو دست خود را به طور همزمان به سمت جلو، موازی با زمین، بالا بیاورد و برای ۱۰ ثانیه نگه دارد. در فردی که دچار سکته شده، معمولاً:

• یکی از دست‌ها به آرامی به سمت پایین می‌افتد یا می‌چرخد.
• فرد اصلاً قادر به بالا آوردن یکی از دست‌هایش نیست.

این تست را می‌توان برای پاها نیز انجام داد (از فرد بخواهید در حالت درازکش، هر دو پا را بالا بیاورد). این ضعف ممکن است از یک بی‌حسی خفیف تا فلج کامل متغیر باشد.

S برای Speech (صحبت): آیا کلماتش نامفهوم شده؟

سکته مغزی می‌تواند به مراکز کنترل زبان و گفتار در مغز آسیب بزند و باعث مشکلات ناگهانی و عجیب در صحبت کردن شود. این مشکلات می‌توانند به چند شکل بروز کنند:

• گفتار نامفهوم (Dysarthria): فرد صحبت می‌کند، اما کلماتش شبیه به زمانی است که فردی مست صحبت می‌کند؛ سنگین، کشیده و نامشخص. عضلات دهان و زبان او به درستی فرمان نمی‌گیرند.
• زبان‌پریشی (Aphasia): این حالت پیچیده‌تر است. ممکن است فرد نتواند کلمه مناسب را پیدا کند، از کلمات بی‌ربط استفاده کند، یا جملات بی‌معنی بسازد. در حالت دیگر، ممکن است فرد بتواند روان صحبت کند، اما قادر به درک صحبت‌های شما نباشد.

چگونه آن را تشخیص دهیم؟ از فرد بخواهید یک جمله ساده اما کامل را تکرار کند. مثلاً: «امروز هوا خیلی خوب است». اگر نتوانست جمله را به درستی تکرار کند یا کلماتش را گم کرد، این یک علامت خطر جدی است.

T برای Time (زمان): زمان تماس با اورژانس!

این مهم‌ترین بخش این روش است. اگر شما حتی فقط یکی از این سه علامت (کجی صورت، ضعف دست یا مشکل در صحبت کردن) را مشاهده کردید، یک لحظه را هم از دست ندهید. فوراً با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

اشتباهات مرگبار در این مرحله:

• صبر کردن به امید بهتر شدن: هرگز فکر نکنید «شاید خودش خوب بشه». زمان در حال از دست رفتن است.
• زنگ زدن به پزشک خانواده یا دوستان.
• تلاش برای رساندن بیمار با ماشین شخصی: پرسنل اورژانس آموزش‌دیده هستند و می‌توانند اقدامات اولیه درمانی را از همان داخل آمبولانس شروع کنند. آن‌ها همچنین بیمار را به بیمارستانی می‌برند که امکانات لازم برای درمان سکته مغزی را دارد.

در شرایطی که استرس بالاست و نمی‌دانید چه کاری درست است، دسترسی به یک راهنمایی سریع می‌تواند بسیار ارزشمند باشد. مشورت با یک پزشک فوری آنلاین در همان دقایق اولیه تا رسیدن اورژانس، می‌تواند به شما کمک کند تا با آرامش بیشتری شرایط را مدیریت کرده و اطلاعات دقیقی را برای ارائه به تیم پزشکی آماده کنید.

سایر علائم حیاتی که باید بشناسید:
روش F.A.S.T. حدود ۸۵ درصد از سکته‌ها را پوشش می‌دهد، اما علائم دیگری هم هستند که باید به آن‌ها حساس باشید:

• مشکلات ناگهانی بینایی: تاری دید، دوبینی، یا از دست دادن کامل بینایی در یک یا هر دو چشم، به خصوص اگر به صورت ناگهانی رخ دهد.
• مشکلات ناگهانی در تعادل و راه رفتن: سرگیجه شدید و ناگهانی (نه سرگیجه‌های معمولی)، از دست دادن هماهنگی و تعادل، یا لنگیدن ناگهانی که فرد احساس می‌کند شبیه به افراد مست راه می‌رود.
• سردرد شدید و ناگهانی: این یک سردرد معمولی نیست. اغلب به آن «بدترین سردرد زندگی» یا «سردرد انفجاری» می‌گویند. سردردی است که در عرض چند ثانیه به اوج شدت خود می‌رسد و هیچ علت مشخصی ندارد. این علامت به خصوص در سکته‌های هموراژیک (ناشی از خونریزی) شایع‌تر است.

تشخیص و پیگیری به‌موقع علائم هشداردهنده می‌تواند از بروز سکته‌های جدی جلوگیری کند. به همین دلیل انتخاب پزشک مناسب اهمیت زیادی دارد. اگر به دنبال پاسخی برای این پرسش هستید که بهترین متخصص مغز و اعصاب قائمشهر کیست؟ پیشنهاد می‌کنم مقاله‌ی اختصاصی ما در این زمینه را بخوانید تا بتوانید آگاهانه‌تر پزشک خود را انتخاب کنید.

علائم قبل از سکته مغزی در زنان

می‌دانیم که این موضوع می‌تواند برای خانم‌ها نگران‌کننده باشد. واقعیت این است که اگرچه زنان نیز علائم کلاسیک F.A.S.T. را تجربه می‌کنند، اما از نظر پزشکان ما در وی مام، آن‌ها به طور قابل توجهی بیشتر از مردان مستعد تجربه علائم غیرمعمول یا «آتیپیک» هستند. مشکل اصلی اینجاست که این علائم به راحتی می‌توانند با بیماری‌های دیگر مانند مشکلات گوارشی، حملات اضطراب (پانیک) یا حتی آنفولانزا اشتباه گرفته شوند و همین تشخیص اشتباه، زمان طلایی درمان را از بین می‌برد.

چرا علائم در زنان متفاوت است؟ دلایل این تفاوت هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد ترکیبی از تفاوت‌های هورمونی، ساختار عروقی و نحوه واکنش سیستم عصبی زنان در این امر دخیل باشد.

لیست علائم غیرمعمولی که هر زنی باید بداند:

• ضعف و خستگی عمومی و ناگهانی: این یک خستگی معمولی نیست. بلکه یک احساس ضعف شدید و ناگهانی است که تمام بدن را فرا می‌گیرد و فرد را از انجام کارهای ساده روزمره باز می‌دارد.
• حالت تهوع یا استفراغ ناگهانی: ممکن است فرد بدون هیچ سابقه مشکل گوارشی، به طور ناگهانی دچار حالت تهوع شدید یا استفراغ شود.
• سکسکه‌های مداوم و شدید: سکسکه‌هایی که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهند و برای مدتی طولانی ادامه پیدا می‌کنند، می‌توانند نشانه‌ای از تحریک مرکز تنفس در ساقه مغز به دلیل سکته باشند.
• درد ناگهانی: برخلاف تصور عموم، سکته مغزی می‌تواند با درد همراه باشد. این درد ممکن است به صورت ناگهانی در صورت، قفسه سینه، شکم یا یکی از دست‌ها یا پاها ظاهر شود.
• تنگی نفس و تپش قلب: احساس ناگهانی تنگی نفس یا تپش قلب نامنظم نیز می‌تواند از علائم غیرمعمول سکته در زنان باشد.
• گیجی یا تغییر وضعیت ذهنی: احساس گیجی، بی‌قراری، یا تغییر ناگهانی در رفتار و شخصیت نیز می‌تواند یک علامت هشداردهنده باشد.

دیدگاه رایج در مقابل واقعیت پزشکی: در فروم‌هایی مانند نی‌نی‌سایت، ما اغلب می‌بینیم که خانم‌ها این علائم را به استرس، میگرن، مشکلات معده یا حملات پانیک نسبت می‌دهند. مثلاً کاربری می‌نویسد: «دیروز یهو قلبم ریخت و حالت تهوع شدید گرفتم، فکر کنم پانیک کردم».

در حالی که این علائم می‌توانند ناشی از اضطراب باشند، اما دیدگاه پزشکی تاکید می‌کند که هرگاه این نشانه‌ها به صورت «ناگهانی»، «شدید» و «بدون علت مشخص» ظاهر شوند، باید احتمال سکته مغزی را به عنوان یک تشخیص افتراقی جدی در نظر گرفت و فوراً به اورژانس مراجعه کرد.

علائم قبل از سکته مغزی در مردان

اگرچه مردان نیز ممکن است علائم غیرمعمول را تجربه کنند، اما در آن‌ها، علائم کلاسیک F.A.S.T. به طور قابل توجهی شایع‌تر است. بنابراین، تمرکز اصلی در مردان باید بر روی تشخیص سریع همین نشانه‌های اصلی باشد: کجی ناگهانی صورت، ضعف در یک دست و اختلال در گفتار.

ارتباط علائم با عوامل خطر شایع در مردان:
یکی از دلایلی که مردان در سنین پایین‌تر دچار سکته مغزی می‌شوند، نادیده گرفتن عوامل خطر اصلی است. علائمی که بروز می‌کنند، اغلب نتیجه مستقیم آسیب‌هایی است که این عوامل خطر به مرور زمان به عروق وارد کرده‌اند.

• فشار خون بالا: این مهم‌ترین عامل خطر برای سکته مغزی است و متاسفانه بسیاری از مردان از فشار خون بالای خود بی‌خبرند یا آن را به طور منظم کنترل و درمان نمی‌کنند. فشار خون بالا به دیواره رگ‌ها آسیب زده و آن‌ها را مستعد پارگی (سکته هموراژیک) یا تشکیل لخته (سکته ایسکمیک) می‌کند.
• کلسترول بالا و سیگار کشیدن: این دو عامل دست به دست هم داده و باعث ایجاد پلاک‌های چربی در دیواره عروق مغز می‌شوند. این پلاک‌ها می‌توانند رگ را تنگ کرده یا پاره شوند و باعث تشکیل لخته و سکته مغزی شوند.

سناریوی واقعی و خطرناک: تصور کنید یک مرد ۴۵ ساله که سیگاری است و اضافه وزن دارد، صبح از خواب بیدار می‌شود و احساس می‌کند دست راستش کمی سنگین و بی‌حس است. او به راحتی این علامت را به «بد خوابیدن» یا «زیر سر ماندن دست» ربط می‌دهد و به سر کار می‌رود. چند ساعت بعد، این ضعف شدیدتر شده و صحبت کردنش نیز نامفهوم می‌شود. در این سناریو، آن بی‌حسی اولیه یک هشدار بسیار جدی بوده که نادیده گرفته شده و زمان طلایی برای درمان از دست رفته است.

نشانه های سکته مغزی گذرا (TIA) یا «مینی سکته»

این یکی از مهم‌ترین و در عین حال نادیده‌گرفته‌شده‌ترین بخش‌های بحث ماست. حمله ایسکمیک گذرا یا TIA که به آن «سکته مغزی خفیف» یا «مینی سکته» هم می‌گویند، یک سکته مغزی کامل نیست؛ بلکه یک «هشدار آتش» بسیار بسیار جدی است.

TIA دقیقاً چیست؟ در یک سکته مغزی کامل (ایسکمیک)، یک لخته خون به طور دائم رگی را در مغز مسدود می‌کند و باعث مرگ سلول‌های مغزی می‌شود. اما در TIA، این لخته خون فقط به طور موقت رگ را مسدود می‌کند و سپس یا خود به خود حل می‌شود یا حرکت کرده و جریان خون دوباره برقرار می‌شود.

علائم TIA چیست؟ «نشانه های سکته مغزی گذرا» دقیقاً مشابه علائم یک سکته کامل است: کجی ناگهانی صورت، ضعف در دست، مشکل در صحبت کردن، تاری دید و… . تفاوت اصلی و بسیار فریبنده این است که این علائم «موقتی» هستند. آن‌ها ممکن است فقط برای چند دقیقه یا حداکثر تا چند ساعت طول بکشند و سپس به طور کامل و خود به خود از بین بروند و فرد به حالت کاملاً عادی بازگردد.

خطر بزرگ نادیده گرفتن TIA: همین موقتی بودن علائم، بزرگترین دام TIA است. بسیاری از افراد پس از برطرف شدن علائم، فکر می‌کنند که خطر رفع شده و نیازی به مراجعه به پزشک نیست. این یک اشتباه مرگبار است. TIA قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده یک سکته مغزی کامل در آینده نزدیک است. آمارها تکان‌دهنده هستند:

• حدود ۱۵ درصد از تمام سکته‌های مغزی کامل، با یک TIA در روزها یا هفته‌های قبل همراه بوده‌اند.
• ریسک وقوع یک سکته کامل در سه ماه اول پس از TIA، حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد است.
• نیمی از این سکته‌های کامل، در ۴۸ ساعت اول پس از TIA رخ می‌دهند!

بنابراین، TIA یک اورژانس پزشکی مطلق است. اگر شما یا اطرافیانتان علائمی شبیه به سکته را حتی برای چند دقیقه تجربه کردید و سپس برطرف شد، باید فوراً به اورژانس مراجعه کنید. پزشکان با انجام بررسی‌های لازم می‌توانند علت TIA را پیدا کرده و با تجویز داروهای مناسب، از وقوع یک سکته مغزی کامل و ناتوان‌کننده جلوگیری کنند.

نشانه های سکته مغزی در خواب و در سالمندان

تشخیص علائم سکته مغزی در برخی شرایط خاص می‌تواند چالش‌برانگیزتر باشد. دو مورد از این شرایط، وقوع سکته در هنگام خواب و در افراد سالمند است.

نشانه های سکته مغزی در خواب

متاسفانه، حدود ۲۰ درصد از سکته‌های مغزی در هنگام خواب رخ می‌دهند. در این حالت، فرد ممکن است کاملاً سالم به رختخواب برود و صبح با علائم سکته از خواب بیدار شود. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• ضعف یا فلج کامل در یک طرف بدن.
• ناتوانی در صحبت کردن یا درک کلمات.
• سرگیجه شدید و ناتوانی در راه رفتن.
• از دست دادن بینایی در یک سمت.

چالش اصلی چیست؟ یکی از موثرترین درمان‌ها برای سکته مغزی ایسکمیک، تزریق داروی حل‌کننده لخته (tPA) است. اما این دارو فقط در یک «پنجره زمانی» بسیار محدود (معمولاً ۳ تا ۴.۵ ساعت) پس از شروع علائم قابل استفاده است. در سکته‌هایی که در خواب رخ می‌دهند، ما نمی‌دانیم دقیقاً چه ساعتی سکته شروع شده است.

پزشکان در اورژانس از مفهومی به نام «زمان آخرین نرمال بودن» (Last Known Normal) استفاده می‌کنند. یعنی آخرین باری که فرد کاملاً سالم و بدون علامت دیده شده است (مثلاً ساعت ۱۰ شب که به رختخواب رفته). اگر از این زمان بیش از ۴.۵ ساعت گذشته باشد، معمولاً تزریق داروی tPA امکان‌پذیر نیست و این موضوع گزینه‌های درمانی را محدود می‌کند.

نشانه های سکته مغزی در سالمندان

در افراد مسن، به خصوص آن‌هایی که از قبل دچار بیماری‌های دیگری مانند زوال عقل (دمانس) یا آرتروز هستند، تشخیص علائم سکته می‌تواند بسیار دشوار باشد.

چرا تشخیص اشتباه رخ می‌دهد؟

• گیجی و تغییرات رفتاری: گیجی ناگهانی، بی‌قراری یا خواب‌آلودگی غیرعادی در یک فرد سالمند ممکن است به اشتباه به زوال عقل، عفونت ادراری یا اثرات جانبی داروها نسبت داده شود.
• مشکلات حرکتی: ضعف ناگهانی یا مشکل در راه رفتن ممکن است با درد مفاصل یا ضعف عمومی ناشی از کهولت سن اشتباه گرفته شود.

نقش حیاتی مراقبین: در اینجا، اعضای خانواده و مراقبین نقش اصلی را ایفا می‌کنند. کلید تشخیص، توجه به تغییرات «ناگهانی» و «حاد» است. زوال عقل به تدریج و در طول ماه‌ها و سال‌ها پیشرفت می‌کند، اما علائم سکته مغزی در عرض چند دقیقه یا ساعت ظاهر می‌شوند. اگر پدر یا مادربزرگ شما که تا دیروز می‌توانست به تنهایی راه برود، امروز صبح ناگهان قادر به راه رفتن نیست یا کلمات را اشتباه بیان می‌کند، این یک وضعیت اورژانسی است و باید فوراً به سکته مغزی شک کرد.

برای پیشگیری از سکته مغزی چه باید کرد؟

تا اینجا در مورد علائم هشداردهنده صحبت کردیم، اما خبر خوب و بسیار امیدوارکننده این است که سکته مغزی یک بیماری قابل پیشگیری است. بر اساس آمار مراکز معتبر پزشکی، حدود ۸۰ درصد از کل سکته‌های مغزی با مدیریت صحیح عوامل خطر، قابل پیشگیری هستند. این یعنی قدرت اصلی برای محافظت از مغزتان، در دستان خود شماست.

«برای پیشگیری از سکته مغزی چه باید کرد؟» پاسخ به این سوال در یک مجموعه از انتخاب‌های هوشمندانه در سبک زندگی نهفته است:

کنترل فشار خون

فشار خون بالا، مهم‌ترین و شایع‌ترین عامل خطر برای هر دو نوع سکته مغزی است. از آنجایی که این بیماری معمولاً هیچ علامتی ندارد، به آن «قاتل خاموش» می‌گویند. به طور منظم فشار خون خود را چک کنید و اگر بالا بود، با جدیت کامل تحت نظر پزشک، آن را با دارو و تغییر سبک زندگی کنترل نمایید.

مدیریت دیابت و قند خون

قند خون بالا به مرور زمان به دیواره رگ‌های خونی در سراسر بدن، از جمله مغز، آسیب می‌رساند و ریسک تشکیل لخته را افزایش می‌دهد. اگر دیابت دارید، کنترل دقیق قند خون، کلسترول و فشار خون، حیاتی است.

رژیم غذایی سالم برای مغز و عروق

یک رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات، غلات کامل، ماهی و چربی‌های سالم (مانند روغن زیتون و آجیل) و محدود از نمک، شکر، چربی‌های اشباع و غذاهای فرآوری شده، بهترین سپر دفاعی برای عروق شماست.

فعالیت بدنی منظم

حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط (مانند پیاده‌روی تند) در هفته، به کنترل وزن، کاهش فشار خون و بهبود سلامت قلب و عروق کمک شایانی می‌کند.

ترک کامل سیگار و پرهیز از الکل

سیگار کشیدن ریسک سکته مغزی را دو تا چهار برابر افزایش می‌دهد. مواد شیمیایی موجود در دود سیگار، خون را غلیظ‌تر کرده و به دیواره عروق آسیب می‌زنند. ترک سیگار، بهترین کاری است که می‌توانید برای کاهش فوری این ریسک انجام دهید.

کلام آخر ویمام

در پایان این راهنمای جامع، می‌خواهیم یک بار دیگر مهم‌ترین پیام را تکرار کنیم: شناخت «علائم قبل از سکته مغزی» یک دانش عمومی نیست، بلکه یک مهارت حیاتی برای نجات زندگی است. به یاد داشته باشید که زمان، ارزشمندترین دارایی در هنگام وقوع سکته مغزی است و هر ثانیه‌ای که با تردید از دست می‌رود، می‌تواند به معنای از دست رفتن میلیون‌ها سلول مغزی باشد.

یادگیری روش ساده F.A.S.T. و حساس بودن به تغییرات ناگهانی در بدن خود و عزیزانتان، یک مسئولیت همگانی است. هرگز علائم هشداردهنده را توجیه نکنید یا به امید بهتر شدن، صبر نکنید.

در برابر سکته مغزی، اقدام سریع و قاطعانه، بهترین و تنها راه درست است.

ما در وی مام امیدواریم با ارائه این اطلاعات دقیق و کاربردی، به شما کمک کرده باشیم تا با آگاهی و قدرت بیشتری از سلامت خود و خانواده‌تان محافظت کنید.