در میان تمام سونوگرافی‌هایی که در دوران بارداری انجام می‌شود، غربالگری سه‌ماهه اول جایگاه ویژه‌ای دارد. این مرحله، اولین نگاه دقیق پزشک به سلامت و رشد فرزند شماست. در گزارش این سونوگرافی معمولاً با اصطلاحاتی مثل NT و NB روبه‌رو می‌شوید، اما شاید این‌بار چشمتان به عبارت تازه‌ای بیفتد: IT.
اگر برای لحظه‌ای مکث کردید و از خودتان پرسیدید «این یعنی چی؟»، کاملاً طبیعی است. بسیاری از مادرها همین سؤال را دارند. در واقع، IT یکی از شاخص‌های نسبتاً جدید و دقیق برای بررسی بخش مهمی از رشد سیستم عصبی جنین است.

در ادامه، با زبانی ساده توضیح می‌دهیم که این عبارت دقیقاً چه نقشی در ارزیابی سلامت جنین دارد و چرا پزشکان توجه ویژه‌ای به آن دارند.

معنی IT در سونوگرافی چیست و به کدام بخش از جنین اشاره دارد؟

بیایید مستقیماً به سراغ تعریف این مفهوم کلیدی برویم. IT مخفف عبارت انگلیسی Intracranial Translucency است. ترجمه دقیق این عبارت «شفافیت داخل جمجمه جنین» است. این نام‌گذاری شاید کمی تخصصی به نظر برسد، اما مفهومی که پشت آن قرار دارد، با یک توضیح ساده کاملاً قابل درک می‌شود. در مغز در حال تکامل جنین، ساختارهای مختلفی وجود دارند که پر از مایع مغزی-نخاعی هستند. یکی از این ساختارها، «بطن چهارم» مغزی است که در قسمت پایینی و پشتی مغز، نزدیک به گردن جنین قرار گرفته است.

در یک بازه زمانی بسیار خاص در دوران بارداری، یعنی دقیقاً بین هفته ۱۱ و هفته ۱۳ و ۶ روز، این بطن چهارم مغزی در نمای نیمرخ جنین در سونوگرافی، به صورت یک فضای کوچک، شفاف و تیره رنگ دیده می‌شود. این فضای شفاف و تیره، همان چیزی است که به آن IT می‌گویند. به عبارت ساده‌تر، IT یک ساختار آناتومیک واقعی نیست، بلکه یک نمای سونوگرافیک از یک فضای طبیعی پر از مایع در مغز جنین است.

دلیل اینکه این فضا تیره یا «شفاف» به نظر می‌رسد این است که امواج صوتی سونوگرافی به راحتی از مایعات عبور می‌کنند و بازتابی ندارند، در نتیجه روی صفحه نمایش به رنگ تیره دیده می‌شوند. نکته بسیار مهم این است که مشاهده و اندازه‌گیری صحیح IT نیازمند مهارت بسیار بالا و تجربه زیاد از سوی متخصص سونوگرافی است. او باید بتواند جنین را در یک نمای نیمرخ دقیق یا مگزیلاری قرار دهد، به طوری که صورت جنین رو به بالا باشد و سپس با بزرگنمایی کافی، این فضای کوچک در پشت ساقه مغز را ارزیابی کند. به همین دلیل، بررسی IT به عنوان بخشی از سونوگرافی NT و IT، یک ارزیابی پیشرفته محسوب می‌شود که به دقت و کیفیت بالای سونوگرافی غربالگری اول افزوده است.

اگر می‌خواهید با تمام شاخص‌های جنین و معنای هر کدام آشنا شوید، مقاله‌ی جامع ما با عنوان تفسیر کامل سونوگرافی بارداری راهنمای خوبی است.

چرا مشاهده IT در سونوگرافی غربالگری اول مهم است؟

خب، حالا که می‌دانیم IT چیست، سوال اصلی این است که چرا این فضای کوچک و شفاف اینقدر برای پزشکان اهمیت پیدا کرده است؟ مشاهده IT در سونوگرافی به یک دلیل بسیار مهم به پروتکل‌های غربالگری سه ماهه اول اضافه شده است: این نشانگر، یک ابزار غربالگری فوق‌العاده قدرتمند برای تشخیص زودهنگام یکی از جدی‌ترین ناهنجاری‌های ساختاری جنین، یعنی «نقص لوله عصبی باز» است. علاوه بر این، مطالعات جدیدتر نشان داده‌اند که این مارکر می‌تواند در ارزیابی ریسک سایر مشکلات کروموزومی نیز به ما کمک کند.

IT برای تشخیص ناهنجاری‌های لوله عصبی

کاربرد اصلی و انقلابی IT، در غربالگری نوع خاصی از نقص لوله عصبی به نام «اسپاینا بیفیدا باز» یا Open Spina Bifida است. اسپاینا بیفیدا یک نقص مادرزادی است که در آن ستون فقرات و نخاع جنین به درستی بسته نمی‌شوند و بخشی از نخاع و اعصاب مربوط به آن، بیرون از کانال نخاعی قرار می‌گیرند. این وضعیت می‌تواند منجر به مشکلات حرکتی، کنترل مثانه و روده و سایر مسائل جدی پس از تولد شود. تا پیش از معرفی IT، تشخیص این ناهنجاری در سه ماهه اول تقریباً غیرممکن بود و اولین فرصت برای تشخیص آن، در سونوگرافی آنومالی هفته ۱۸ تا ۲۲ بود.

اما شاید بپرسید یک فضای کوچک در مغز، چگونه می‌تواند مشکلی در ستون فقرات را نشان دهد؟ این ارتباط شگفت‌انگیز است. در جنین‌هایی که به اسپاینا بیفیدا باز مبتلا هستند، مایع مغزی-نخاعی به طور مداوم از طریق شکاف موجود در ستون فقرات به بیرون نشت می‌کند. این نشت مایع باعث کاهش فشار کلی در سیستم عصبی مرکزی و داخل جمجمه می‌شود. در نتیجه این کاهش فشار، ساختارهای پشتی مغز یا مخچه به سمت پایین و به داخل کانال نخاعی کشیده می‌شوند. این پدیده که به آن ناهنجاری آرنولد-کیاری نوع دو نیز گفته می‌شود، باعث می‌شود که بطن چهارم مغزی فشرده و جمع شود و آن فضای شفافی که ما به دنبالش بودیم، از بین برود یا به اصطلاح محو (obliterated) شود. بنابراین:

• در یک جنین سالم: فشار مایع مغزی-نخاعی نرمال است، بطن چهارم باز است و در نتیجه IT نرمال در سونوگرافی جنین به وضوح دیده می‌شود.
• در یک جنین مبتلا به اسپاینا بیفیدا باز: فشار مایع مغزی-نخاعی پایین است، بطن چهارم فشرده و جمع شده است و در نتیجه IT دیده نمی‌شود.

این کشف بزرگ به پزشکان این امکان را داده است که با احتمال بسیار بالایی، این ناهنجاری جدی را ۶ تا ۸ هفته زودتر از گذشته غربالگری کنند و به والدین فرصت بیشتری برای تصمیم‌گیری و مدیریت بارداری بدهند.

IT با سندرم داون و سایر ناهنجاری‌های کروموزومی چه ارتباطی دارد؟

اگرچه کاربرد اصلی IT، همانطور که توضیح داده شد، برای نقص لوله عصبی است، اما اهمیت آن به همین جا ختم نمی‌شود. تحقیقات و مطالعات بالینی گسترده نشان داده‌اند که عدم مشاهده IT در سونوگرافی غربالگری اول، می‌تواند به عنوان یک «سافت مارکر» یا نشانگر خفیف، ریسک ابتلا به برخی ناهنجاری‌های کروموزومی، به خصوص تریزومی ۲۱ یا همان سندرم داون، تریزومی ۱۸ و تریزومی ۱۳ را نیز افزایش دهد. مکانیسم دقیق این ارتباط هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که در برخی از این سندرم‌ها، تکامل ساختارهای ساقه مغز و مخچه با تاخیر یا به شکلی غیرطبیعی صورت می‌گیرد که این امر می‌تواند بر شکل و اندازه بطن چهارم و در نتیجه نمای IT تاثیر بگذارد. نکته بسیار مهم این است که IT به تنهایی یک ابزار تشخیصی برای سندرم داون نیست.

ارزش آن زمانی مشخص می‌شود که در کنار سایر مارکرهای غربالگری اول، یعنی اندازه‌گیری NT یا همان شفافیت پشت گردن، بررسی استخوان بینی یا NB و نتایج آزمایش خون مادر (Free β-hCG و PAPP-A) قرار می‌گیرد. در واقع، اضافه کردن ارزیابی IT به این مجموعه، قدرت تشخیص و دقت غربالگری ترکیبی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد و می‌تواند نرخ تشخیص سندرم داون را بالاتر برده و همزمان، موارد مثبت کاذب را کاهش دهد. بنابراین، IT یک قطعه مهم دیگر به پازل غربالگری اضافه می‌کند تا تصویری که از سلامت جنین به دست می‌آوریم، واضح‌تر و قابل اعتمادتر باشد.

اندازه نرمال IT در سونوگرافی چقدر باید باشد؟

پس از درک اهمیت حیاتی IT، سوال منطقی بعدی این است که اندازه نرمال IT در سونوگرافی چقدر است؟ این سوال بسیار خوبی است، اما پاسخ آن کمی با سایر مارکرهای بیومتریک مانند NT متفاوت است. در مورد IT، مهم‌ترین و اصلی‌ترین نکته، «حضور» یا «مشاهده شدن» این فضای شفاف در یک نمای سونوگرافیک استاندارد است. به عبارت دیگر، اولین وظیفه متخصص سونوگرافی این است که تایید کند IT وجود دارد و محو نشده است.

این تایید به خودی خود، خبر بسیار خوبی است و تا حد زیادی خیال ما را از بابت اسپاینا بیفیدا باز راحت می‌کند. با این حال، برای استانداردسازی و تحقیقات بیشتر، اندازه‌گیری ضخامت این فضا نیز انجام می‌شود. اندازه‌گیری در نمای نیمرخ دقیق جنین و از لبه‌های داخلی ساختارهای اطراف آن صورت می‌گیرد. به طور کلی، یک it در سونوگرافی ان تی نرمال در نظر گرفته می‌شود که ضخامت آن در بازه زمانی ۱۱ تا ۱۴ هفتگی، بین ۱.۵ تا ۲.۷ میلی‌متر باشد. این اندازه با افزایش سن جنین، کمی افزایش می‌یابد. برای مثال، در IT در ۱۲ هفتگی، میانگین اندازه نرمال حدود ۱.۹ تا ۲ میلی‌متر است. در جدول زیر، می‌توانید محدوده نرمال را بر اساس طول جنین از سر تا نشیمن یا CRL مشاهده کنید.

نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت این است که اندازه‌گیری IT بسیار حساس و تکنیکی است و به شدت به مهارت و تجربه سونوگرافیست بستگی دارد. حتی یک زاویه یا فشار نامناسب پروب می‌تواند باعث شود که این فضا به اشتباه دیده نشود یا اندازه آن نادرست ثبت شود. به همین دلیل، برخی از معتبرترین بنیادهای پزشکی جنین، بیشتر بر روی گزارش کیفی (حضور یا عدم حضور IT) تمرکز دارند تا گزارش کمی (اندازه دقیق آن). بنابراین، اگر در گزارش شما فقط ذکر شده است “IT was visualized and appears normal”، این گزارش کاملاً معتبر و کافی است و جای هیچ‌گونه نگرانی نیست.

تفسیر جواب سونوگرافی IT

می‌دانیم، هیچ چیز نمی‌تواند نگران‌کننده‌تر از دیدن جمله‌ای مانند “IT not seen” یا “شفافیت داخل جمجمه مشاهده نشد” در گزارش سونوگرافی غربالگری اول باشد. این جمله می‌تواند باعث اضطراب شدید و هجوم افکار منفی شود. اولین و مهم‌ترین کاری که در این لحظه باید انجام دهید، حفظ آرامش و پرهیز از نتیجه‌گیری‌های فاجعه‌آمیز است. این گزارش یک «تشخیص قطعی» نیست، بلکه یک «یافته غربالگری» است که نیاز به بررسی بیشتر دارد. تفسیر جواب سونوگرافی IT یک فرآیند چند مرحله‌ای است و دلایل مختلفی می‌تواند پشت عدم مشاهده آن وجود داشته باشد.

دلایل عدم مشاهده IT در سونوگرافی چیست؟

به طور کلی، دلایل دیده نشدن IT را می‌توان به دو دسته بزرگ تقسیم کرد: دلایل فنی و غیرپاتولوژیک، و دلایل بالینی یا پاتولوژیک.

1. دلایل فنی و غیرپاتولوژیک: خوشبختانه، این دسته از دلایل بسیار شایع‌تر هستند. ارزیابی IT به شدت به شرایط انجام سونوگرافی وابسته است.
   • وضعیت قرارگیری جنین: این شایع‌ترین دلیل است. برای دیدن IT، سر جنین باید در یک نمای نیمرخ کامل باشد و چانه او کمی از سینه‌اش فاصله داشته باشد. اگر جنین پشت به شکم مادر باشد، چانه‌اش را به سینه‌اش چسبانده باشد یا در وضعیت نامناسب دیگری باشد، به دست آوردن نمای استاندارد و در نتیجه مشاهده IT غیرممکن خواهد بود.
   • سن بارداری: اگر سونوگرافی خیلی زود (قبل از هفته ۱۱) یا خیلی دیر (بعد از هفته ۱۴) انجام شود، این فضا به دلیل تغییرات تکاملی مغز، دیگر به وضوح قابل مشاهده نیست.
   • مهارت متخصص سونوگرافی: همانطور که تاکید شد، این یک اندازه‌گیری بسیار تخصصی است. اگر متخصص تجربه یا آموزش کافی در این زمینه نداشته باشد، ممکن است نتواند نمای صحیح را پیدا کند.
   • ویژگی‌های بدنی مادر: در مادرانی که اضافه وزن قابل توجهی دارند یا بافت چربی شکمی ضخیمی دارند، کیفیت تصاویر سونوگرافی ممکن است کاهش یابد و مشاهده ساختارهای کوچکی مانند IT را دشوار کند.
2. دلایل بالینی یا پاتولوژیک: این همان دلیلی است که IT برای آن بررسی می‌شود. اگر تمام شرایط فنی ایده‌آل باشد و متخصص ماهری نتواند IT را مشاهده کند، این امر می‌تواند ریسک ابتلا به ناهنجاری‌هایی مانند اسپاینا بیفیدا باز یا برخی مشکلات کروموزومی را افزایش دهد.

اقدامات لازم پس از گزارش “IT not seen” چیست؟

اگر با چنین گزارشی مواجه شدید، پزشک شما یک برنامه مدیریتی مشخص را برایتان ترسیم خواهد کرد. به هیچ وجه نباید این گزارش را پایان دنیا تلقی کنید. مراحل بعدی معمولاً به شرح زیر است:

1. حفظ آرامش و مشاوره با پزشک: اولین قدم، صحبت با پزشک متخصص زنان یا مشاور ژنتیک است. او گزارش را به طور کامل برای شما توضیح می‌دهد و تاکید می‌کند که این فقط یک تست غربالگری است.
2. تکرار سونوگرافی: در بسیاری از موارد، به خصوص اگر احتمال دلایل فنی بالا باشد، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که سونوگرافی یک هفته بعد یا در یک مرکز تخصصی‌تر توسط یک پریناتولوژیست (فوق تخصص طب مادر و جنین) تکرار شود. گاهی اوقات فقط با تغییر وضعیت جنین، IT به راحتی قابل مشاهده است.
3. اهمیت دوچندان سونوگرافی آنومالی: حتی اگر IT در سونوگرافی مجدد هم دیده نشود، قدم بعدی انتظار برای سونوگرافی جامع آنومالی در هفته‌های ۱۸ تا ۲۲ است. در این سونوگرافی، متخصص می‌تواند به طور مستقیم و با دقت بسیار بالا، تمام ساختارهای ستون فقرات و مغز جنین را بررسی کند. بسیاری از جنین‌هایی که IT آن‌ها در سه ماهه اول دیده نشده، در سونوگرافی آنومالی کاملاً سالم تشخیص داده می‌شوند.
4. بررسی‌های تکمیلی در صورت لزوم: اگر در سونوگرافی آنومالی، یافته مشکوکی دال بر وجود نقص لوله عصبی یا سایر مشکلات مشاهده شود، آنگاه ممکن است روش‌های تشخیصی مانند آمنیوسنتز برای بررسی کروموزومی و اندازه‌گیری سطح آلفافیتوپروتئین در مایع آمنیوتیک پیشنهاد گردد.

می‌دانیم که عبور از این مراحل و انتظار برای مشخص شدن نتیجه، می‌تواند از نظر روحی بسیار فرسایشی باشد. مواجهه با عدم قطعیت و نگرانی برای سلامت فرزند، یکی از سخت‌ترین تجربیات دوران بارداری است. در این شرایط، صحبت کردن با یک متخصص آگاه که بتواند به سوالات شما پاسخ دهد و از شما حمایت عاطفی کند، بسیار کمک‌کننده است. خدمات مشاوره آنلاین اضطراب مادران باردار می‌تواند فضایی امن و در دسترس را برای شما فراهم کند تا بتوانید در هر ساعت از شبانه‌روز، دغدغه‌های خود را با یک متخصص در میان بگذارید و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.

کلام آخر ویمام

در پایان این بررسی عمیق، امیدواریم که نشانگر IT دیگر برای شما یک عبارت ناشناخته و ترسناک نباشد. معنی IT در سونوگرافی غربالگری اول، افزودن یک لایه حفاظتی و یک ابزار غربالگری بسیار پیشرفته برای اطمینان از سلامت سیستم عصبی فرزند شماست. این نشانگر، به خصوص در تشخیص زودهنگام ناهنجاری‌های لوله عصبی، یک پیشرفت انقلابی در علم پزشکی جنین محسوب می‌شود. به یاد داشته باشید که دنیای غربالگری، دنیای ارزیابی ریسک است، نه دنیای تشخیص قطعی. هر یافته‌ای در این مسیر، چراغی است که راه را برای بررسی‌های دقیق‌تر روشن می‌کند.

اگر گزارش سونوگرافی شما کاملاً نرمال است، این یک دلیل محکم برای شادی و آرامش شماست. و اگر یافته‌ای نیاز به پیگیری دارد، بدانید که این به معنای وجود مشکل نیست، بلکه به معنای شروع یک فرآیند مراقبتی دقیق‌تر برای اطمینان از سلامت شما و فرزندتان است. به تیم پزشکی خود اعتماد کنید و سوالاتتان را بپرسید. وب‌سایت وی مام نیز همیشه در کنار شما خواهد بود تا با ارائه اطلاعات معتبر و همدلانه، به شما در عبور از این مسیر با آگاهی و آرامش کمک کند.

اگر NT و سایر مارکرها نرمال باشند ولی IT دیده نشود، تکلیف چیست؟

این یک سناریوی نسبتاً رایج است. در این حالت، اگرچه ریسک کلی پایین است، اما پزشک به دلیل اهمیت IT، معمولاً توصیه به بررسی دقیق‌تر ساختارهای مغز و ستون فقرات در سونوگرافی آنومالی هفته ۱۸ تا ۲۲ می‌کند. در اکثر این موارد، نتیجه نهایی کاملاً طبیعی است.

آیا عدم مشاهده IT همیشه به معنای وجود نقص در جنین است؟

خیر، مطلقاً اینطور نیست. همانطور که توضیح داده شد، دلایل فنی مانند وضعیت نامناسب جنین، شایع‌ترین علت عدم مشاهده IT هستند. این یافته فقط یک زنگ خطر برای انجام بررسی‌های دقیق‌تر است، نه یک تشخیص قطعی مبنی بر وجود مشکل.

آیا بررسی IT در تمام مراکز سونوگرافی انجام می‌شود؟

خیر لزوماً. ارزیابی IT یک مهارت پیشرفته است و نیاز به آموزش و تجهیزات مناسب دارد. این بررسی بیشتر در مراکز تخصصی سونوگرافی جنین و توسط متخصصانی که گواهینامه‌های لازم را از بنیادهای معتبر مانند FMF دریافت کرده‌اند، انجام می‌شود.

آیا IT در غربالگری سه ماهه دوم نیز قابل بررسی است؟

خیر. نمای شفافیت داخل جمجمه یا IT یک پدیده تکاملی است که فقط بین هفته ۱۱ تا ۱۴ بارداری قابل مشاهده است. پس از این زمان، به دلیل رشد مخچه و تغییر ساختارهای مغزی، این فضا دیگر به شکل شفاف دیده نمی‌شود و قابل ارزیابی نیست.

اگر IT جنین من در مرز نرمال باشد، چه اقدامی لازم است؟

یک IT که در محدوده پایین نرمال قرار دارد، تا زمانی که به وضوح قابل مشاهده باشد، معمولاً یک یافته طبیعی در نظر گرفته می‌شود. پزشک شما این عدد را در کنار سایر مارکرها و نتایج آزمایش خون تفسیر خواهد کرد. به احتمال زیاد هیچ اقدام اضافه‌ای لازم نخواهد بود.

منبع: pubmed.ncbi.nlm.nih